سیل پیش فروش خودرو

با توجه به روند کند تولید خودرو از خردادماه جاری، گروه سایپا و ایران خودرو دو خودروساز مطرح کشور از ابتدای آغاز تحریم‌ها تا به امروز، به ترتیب برای سومین و دومین بار اقدام به پیش فروش محصولات خود کرده‌اند، به این ترتیب براساس آمارهای منتشر شده از ابتدای سال جاری، سایپا در کل ۲۷۰ هزار دستگاه از انواع محصولات خود را پیش فروش کرده، این در حالی است که ایران خودرو اقدام به پیش فروش ۷۷ هزار و ۱۰۰ دستگاه از تولیدات خود کرده است.

سونامی پیش فروش خودرو

نخستین مرحله از پیش فروش این دو گروه، در طول دو ماه اخیر، در وضعیتی اتفاق افتاد که بازار خودرو روزهای نابسامانی را سپری می‌کرد. نوسانات نرخ ارز و هجوم سرمایه‌های سرگردان به بازار، از دلایل ایجاد این نوسانات بود. در کنار این دو موضوع، فعالان بازار تاکید داشتند کاهش و در برخی موارد توقف عرضه به بازار، التهابات را تشدید کرده است. این نکته که مورد توجه فعالان بازار قرار گرفته بود، به وضوح خود را در آمار تولید این دو گروه نشان می‌داد. نمودار تولید دو گروه از خرداد ماه گذشته تا امروز روند نزولی داشته است و همین موضوع در کنار نوسانات نرخ ارز و حضور سرمایه‌های سرگردان، مثلث بحران را در بازار خودرو تکمیل کرد.

با توجه به اینکه خودروسازان در ظاهر خصوصی ولی در عمل تابع تصمیمات دولتی هستند، دو گروه بزرگ تولید کننده کشور، به نوعی با فشار مسوولان اقدام به پیش فروش محصولات خود کردند. البته باید این نکته را مدنظر قرار داد که اقدام خودروسازان در پیش فروش محصولات باید در وضعیتی انجام شود که به برنامه آنها در خطوط تولید و انجام تعهدات معوق خللی وارد نکند. در اینکه مسوولان و سیاست گذاران بخش خودرو، برای مهار نوسانات موجود از نسخه قدیمی پیش فروش استفاده کرده و فقط هدفی که دنبال می‌کنند، آرام کردن بازار است، شکی نیست ولی این پرسش مطرح می‌شود که چه دلایلی موجب شده خودروسازان به رغم تعهدات معوق و کاهش تیراژ که باعث جلوگیری از عرضه مطلوب خودرو به بازار شده است، حاضر به پیش فروش محصولات خود آن هم در وضعیتی که این شرکت‌ها در زنجیره تأمین خود با مشکلاتی مواجه هستند، شوند؟ البته این نکته را هم باید در نظر گرفت که عدم تأمین به موقع قطعات می‌تواند جدی‌ترین علت برای کاهش عرضه در ماه‌های پیش رو تلقی شود. به این ترتیب آیا می‌توان از پیش فروش‌های گذشته به عنوان قرص مسکن خودروسازان برای بازار یاد کرد یا اینکه تولیدکنندگان با هماهنگی وزارت صنعت، معدن و تجارت سیاست‌گذاری مناسبی برای تحویل به موقع خودروهای پیش فروش‌شده انجام داده‌اند؟ در نهایت اینکه این پیش فروش‌ها آیا برای تأمین نقدینگی کوتاه مدت برای خودروسازان انجام گرفته یا اینکه هدف غایی کاهش التهابات بازار بوده است.

در این خصوص بعضی از کارشناسان بر این نکته تاکید دارند که خودروسازان در وضعیت حاضر با مشکل کمبود نقدینگی مواجه هستند به صورتی که بدهی سنگین آنها به زنجیره تأمین قطعات و بازپرداخت وام‌های دریافتی از شبکه بانکی هم بیش از پیش مشکل نقدینگی آنها را تشدید کرده است. در این وضعیت طبیعی است که خودروسازان در پی جذب نقدینگی باشند.

 پس پیش فروش، این امکان را برای خودروسازان فراهم می‌کند که بتوانند بخشی از نقدینگی مورد نیاز خود را جذب کنند. این در وضعیتی است که زمان‌های تحویل هم در برخی خودروها طولانی در نظر گرفته شده است.

نگاهی به زمان تحویل خودروهای پیش فروش شده در طول هفته اخیر گویای این موضوع است که گروه‌های خودروساز تلاش کرده‌اند زمان تحویل را تا حد امکان به تأخیر بیندازند. ثبت نام در مهر ماه ۹۷ و تحویل در سال ۹۹ این موضوع را به وضوح نشان می‌دهد.

موضوع بعدی که مورد توجه بخشی از کارشناسان قرار گرفته، تنوع خودروهایی است که در سبد پیش فروش است. با نگاهی به محصولات پیش فروش شده متوجه می‌شویم که اکثر آنها جزو پلت فرم‌های قدیمی هستند. همین موضوع به خاطر بحث ارتقای استانداردهای خودرویی موجب شده تا این محصولات در آینده نتوانند، استانداردهای مورد نظر را پاس کنند و گروه‌های خودروساز مجبور هستند به تدریج این پلت فرم‌ها را از خطوط تولید خارج کنند. پس به روشنی معلوم است که خودروسازان در تلاش هستند تا حد امکان وضعیت را برای ادامه حیات این پلت فرم‌ها در خطوط تولید خود فراهم کنند.

نکته آخری که مدنظر کارشناسان قرار گرفته، تفاوت نگاه خودروسازان داخلی و خارجی به مکانیزم پیش فروش خودرو است؛ به صورتی که خودروسازان بین‌المللی با استفاده از ابزار پیش فروش، این امکان را فراهم می‌کنند تا برنامه‌های تولیدی خود را ساماندهی و هزینه‌های تولید مانند انبارداری و تأمین قطعات را به حداقل برسانند. این در وضعیتی است که خودروسازان داخلی با توجه به در دست داشتن بازار به طور انحصاری چندان نیازی نمی‌بینند تا مثل کمپانی‌های بین‌المللی، از ابزار پیش فروش برای ساماندهی برنامه تولید خود استفاده کنند.

نگاه متفاوت به مقوله پیش‌فروش

پیش فروش خودرو در فضای بین‌المللی، به تولید «ناب» تعبیر می‌شود. این نوع از فروش به سیستم کششی معروف است. حسن کریمی سنجری، کارشناس خودرو، با اشاره به نگاهی که در فضای بین‌المللی به موضوع پیش فروش وجود دارد، می‌گوید در فضای بین‌المللی گروه‌های خودروساز در پی این هستند که از پیش فروش برای ساماندهی برنامه تولیدی خود استفاده کنند.

این کارشناس در ادامه تاکید می‌کند که پیش فروش در جهان به تولید ناب معروف است. این نوع از فروش براساس باجه فروش است.

کریمی سنجری می‌گوید: این نوع فروش، در واقع یک سیستم کششی است؛ به این معنا که به جای اینکه خودروساز پس از تولید به دنبال خریدار برای محصولات خود بگردد، این متقاضیان و مصرف‌کنندگان هستند که به دنبال پیش خرید کردن محصولات این گروه‌ها هستند. در واقع سیستم کششی در مقابل سیستم فشار قرار می‌گیرد. این کارشناس با اشاره به بعضی از گروه‌های بین‌المللی اضافه می‌کند: به عنوان مثال، تولید محصولات مرسدس بنز تا اندازه زیادی از سیستم کششی پیروی می‌کنند. هنگامی که در خطوط تولید محصولی تولید می‌شود، معلوم است که خریدار این محصول کیست.

در واقع این نوع فروش که کریمی سنجری به آن اشاره می‌کند، این امکان را برای خودروساز به وجود می‌آورد تا در هنگام تأمین قطعات و تولید محصول در خطوط تولید، بخشی از هزینه‌های خود را از مصرف کننده دریافت کند.

پس خودروسازان به واسطه پیش فروش این امکان را پیدا می‌کنند تا برنامه‌های پیش روی خود را ساماندهی کنند. کریمی سنجری عقیده دارد که گروه‌های خودروساز داخلی با توجه به امکان استفاده از بازار انحصاری در ارتباط با پیش فروش، از فرمول رایج در فضای بین‌المللی تبعیت نمی‌کند.

اشاره این کارشناس به عدم تبعیت خودروسازان داخلی از فضای بین‌المللی در حالی است که آنچه به عنوان هدف مورد توجه آنها است، جذب نقدینگی برای انجام امور روزمره و جاری شرکت است.

کریمی سنجری با اشاره به تفاوت بین نگاه داخلی و بین‌المللی به موضوع پیش فروش می‌گوید: هدف تولید ناب ارتقای کیفیت نیست بلکه آنچه در فرآیند پیش فروش یا همان تولید ناب مد نظر است، پیشگیری از هدررفت منابع گروه‌های خودروساز است. گروه‌های خودروساز بین‌المللی در پی کاهش هزینه‌های خود در ارتباط با تأمین و انبارداری قطعات هستند. چون در این نوع از فروش، قطعات همزمان با تولید به خطوط تولید عرضه می‌شود و هزینه انبارداری به حداقل می‌رسد. این در وضعیتی است که سیاست‌گذاران بخش خودرو تنها هدفی که مد نظر دارند ایجاد آرامش، ولو به طور مقطعی، در بازار است و خودروسازان داخلی در پی جذب نقدینگی هستند. البته این پیش فروش‌ها آفت‌هایی هم می‌تواند به دنبال داشته باشد.

این کارشناس خودرو در خصوص آفت‌هایی که از ناحیه پیش فروش، گروه‌های خودروساز را تهدید می‌کند، می‌گوید: هم اکنون زنجیره تأمین خودروسازان با مشکلات گوناگونی مواجه است که بخش قابل توجهی از این مشکلات به خاطر بدهی‌هایی است که از ناحیه گروه‌های خودروساز به آنها تحمیل شده است. اشاره این کارشناس به مشکلات موجود در زنجیره تأمین می‌تواند موجب تأخیر در تولید و در پی آن تحویل خودروهای پیش فروش‌شده به متقاضیان شود. البته کریمی سنجری به موضوع تحریم‌ها هم اشاره می‌کند و عقیده دارد که تحریم‌ها هم موجب ایجاد مشکل در روند تولید و تحویل محصولات پیش فروش شده، خواهد شد. این کارشناس به بحث پرداخت سود مشارکت و جریمه تأخیر در تحویل خودروهای پیش فروش شده هم اشاره می‌کند و می‌گوید: پرداخت سود مشارکت به مبالغ دریافت شده از ثبت نام کنندگان، موضوعی است که فقط در بازار ایران وجود دارد. در حالی که این موضوع در جاهای دیگر دیده نمی‌شود. کریمی سنجری علت این موضوع را در هزینه بالای تأمین پول در کشور می‌داند.

اشاره این کارشناس به پرداخت جریمه برای دیرکرد در تحویل محصولات در وضعیت فعلی می‌تواند تبدیل به پاشنه آشیل خودروسازان شود، چون موجب از دست رفتن بخشی از منابع آنها در قبال پرداخت این جریمه‌ها می‌شود.

سومین چالشی که از ناحیه پیش فروش‌ها مورد توجه کریمی سنجری قرار گرفته است، ناتوانی خودروسازان در تحویل محصولات پیش فروش شده و جایگزینی آنها با برخی دیگر از محصولات است. این موضوع، باعث نارضایتی متقاضیان و ایجاد حس بی‌اعتمادی به گروه‌های خودروساز می‌شود.

خطر انصراف ثبت نام کنندگان

جذب نقدینگی همان طور که اشاره شد، همواره یکی از اهداف خودروسازان برای انجام پیش فروش محصولات تولیدی بوده است.

فربد زاوه، کارشناس خودرو، با توجه به علاقه خودروسازان به پیش فروش می‌گوید: خودروسازان همواره در پی افزایش نقدینگی هستند. برای این منظور همواره از متقاضیان ثابت منابع بانکی هستند، در مواقعی که نتوانند نقدینگی خود را از طریق سیستم بانکی تأمین کنند، سعی می‌کنند به کمک پیش فروش محصولات خود، میزان نقدینگی مورد نظر را جذب کنند.

اشاره این کارشناس به تأمین نقدینگی در حالی است که در مواقعی مانند زمان تحریم که هزینه‌های اضافی به خودروسازان تحمیل می‌شود و خودروسازان برای جبران این هزینه‌ها نیازمند سرمایه در گردش بیشتری هستند برای تأمین این سرمایه در گردش به فکر

استفاده از اهرم پیش فروش می‌افتند.

این کارشناس با اشاره به هدف سیاست‌گذاران بخش خودرو از پیش فروش می‌گوید: مسوولان وزارت صنعت به عنوان متولی سیاست گذاری برای بخش خودرو در پی این هستند تا نوسانات بازار را کنترل کنند. برای این منظور از آنجا که آنها در مدیریت طرف تقاضا ابزار مشخصی در اختیار ندارند و در این وضعیت حاضر نیستند با استفاده از ابزار افزایش قیمت، طرف تقاضا را مدیریت کنند، تلاش می‌کنند با فشار به طرف عرضه بازار را متعادل کنند.

زاوه تاکید می‌کند بی‌انضباطی مالی در گروه‌های خودروساز تبدیل به بیماری مزمن شده است. این بیماری در زمان تحریم و همچنین نوسانات شدید بازار بیشتر خود را نشان می‌دهد. پس جذب نقدینگی از ناحیه پیش فروش‌های انجام گرفته باعث می‌شود تا مدیران خودروساز دیرتر به فکر اجرای ریاضت اقتصادی در مجموعه‌های تحت مدیریت خود بیفتند.

اشاره این کارشناس به تأخیر در اجرای ریاضت اقتصادی، موجب ادامه بی انضباطی مالی در گروه‌های خودروساز می‌شود.

زاوه معتقد است در وضعیتی که قیمت محصولات داخلی همچنان مبهم است و هر روز خبری در ارتباط با افزایش قیمت‌ها به گوش می‌رسد، چنانچه این اتفاق بیفتد و قیمت محصولات به میزان قابل توجهی افزایش یابد این خطر گروه‌های خودروساز را تهدید می‌کند که با سونامی انصراف مواجه شده و مجبور شوند مبالغ دریافتی از ثبت نام کنندگان را به همراه سود مشارکت به آنها برگردانند که حل این موضوع از توان گروه‌های خودروساز خارج است.

دنیای اقتصاد