تنها راه رشد قطعه سازی مشارکت با خارجی‌ها است

موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت در گزارشی به این مساله پرداخته که قطعه سازان کشور تنها در صورت مشارکت با برندهای معتبر خارجی می‌توانند توان کمی و کیفی خود را توسعه بدهند. این در وضعیتی است که دهم اکنون با وجود تحریم‌های ایالات متحده آمریکا علیه زنجیره خودروسازی کشور، قطعه سازان عملاً امکان مشارکت و همکاری با خارجی‌ها را در مقطع فعلی و در سطحی گسترده و اثرگذار ندارند.

بعضی قطعه سازان کشور البته بعد از توافق هسته‌ای و اجرایی شدن برجام، موفق به عقد قراردادهای همکاری مشترک با برندهای معتبر خارجی شدند و حتی قرار شد سرمایه گذاری مشترک بین طرفین هم انجام شود. با این حال، تحریم مجدد صنایع خودرو و قطعه ایران به دست آمریکا، رشته دوستی آنها را پاره کرد و قراردادهای موردنظر به نوعی لغو شدند. در مواردی حتی قطعه سازان سرمایه گذاری اولیه را هم در راستای قراردادهای منعقده انجام دادند، ولی با خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها، این سرمایه گذاری‌ها هم معلق شد. در این وضعیت، هرچند گزارش موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت مبنی بر لزوم مشارکت خارجی در قطعه سازی کشور، مورد تأیید کارشناسان و خود قطعه سازان است، ولی شرایط تحریم اجازه شکل گیری همکاری‌های دوجانبه بین گروه‌های قطعه ساز داخلی و خارجی را نمی‌دهد. تحریم‌هایی که ایالات‌متحده آمریکا برای خودروسازی ایران لحاظ کرده، عملاً راه هرگونه مشارکت خارجی را برای قطعه سازان داخلی بسته است، چه آنکه برندهای خارجی از ترس تنبیه مادی و معنوی آمریکایی‌ها، حاضر به پذیرفتن ریسک همکاری با ایرانی‌ها نیستند.

پس از آنکه برجام امضا شد، وزارت صنعت، معدن و تجارت برای خودروسازان خارجی مایل به حضور در ایران شرط داخلی سازی محصولات را گذاشت و تاکید کرد آغاز تولید خودروهای پسابرجامی باید با داخلی‌سازی حداقل ۴۰ درصدی باشد. این ۴۰ درصد همچنین باید ظرف سه سال به ۸۰ درصد می‌رسید و هدف از این برنامه وزارت صنعت این بود که در صورت خروج خودروسازان خارجی از ایران، مشکل چندانی بابت ادامه تولید محصولات آنها (به واسطه داخلی‌سازی صورت گرفته) در میان نباشد. ازآنجاکه ارتقای کمی و کیفی قطعات نیاز به همکاری خارجی داشت و دارد، از همان روزهای مطرح شدن حضور خودروسازان خارجی در کشور، بر لزوم مشارکت خارجی قطعه‌سازان تاکید شد. این لزوم از آن جهت بود که قطعه‌سازی ایران در این سال‌ها بسیار از دانش فنی و فناوری روز دنیا عقب مانده و از این رو نیاز داشت به کمک خارجی‌ها، عقب ماندگی‌ها را جبران کند. همان‌طور که موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت هم در گزارش خود آورده، به دلایلی از جمله تمرکز بر تأمین نیاز بازار داخل، تکنولوژی قدیمی، ماشین‌آلات نسبتاً فرسوده، ضعف در صادرات و تیراژ پایین، شرکت‌های خارجی خیلی میلی به مشارکت با قطعه‌سازی ایران ندارند، با این حال برجام فرصت مناسبی بود تا بتوان به واسطه حضور بعضی خودروسازان خارجی در کشور، با قطعه‌سازان وابسته به آنها وارد مشارکت شد. اتفاقاً در همین جهت چند قرارداد هم بین قطعه‌سازان داخلی و خارجی به امضا رسید و سرمایه‌گذاری‌هایی هم انجام شد، ولی در آخر تحریم‌های آمریکا از راه رسید و ارتباطات بین‌المللی قطعه‌سازان را تقریباً قطع کرد. این در وضعیتی است که از نظر موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت، قطعه‌سازی ایران اگر می‌خواهد توسعه کمی و کیفی حاصل کرده و توان خود را برای تولید محصولاتی با سطح تکنولوژی روز دنیا بالا ببرد، تنها راهش مشارکت با برندهای معتبر خارجی است. این موسسه همچنین پیشنهادهایی را هم در این خصوص ارائه کرده است، از جمله اینکه فهرستی از قطعه‌سازان برتر داخلی برای مذاکره و مشارکت با خارجی‌ها تهیه شود و همچنین حمایت‌های تعرفه‌ای از قطعه‌سازان انجام گیرد و مشوق‌هایی هم برای خرید سهام برندهای خارجی در نظر گرفته شود. با این حال، این پیشنهادها فقط در صورت برداشته شدن تحریم‌ها قابل اجرا هستند و تا وقتی این سایه سنگین بر سر زنجیره خودروسازی کشور قرار دارد، نمی‌توان خیلی امیدی به مشارکت‌های مؤثر و محکم با قطعه‌سازان خارجی داشت.

طبعاً اگر روزی، روزگاری بازهم تحریم‌ها کنار بروند، قطعه‌سازان داخلی از دو مسیر می‌توانند به مشارکت و همکاری با خارجی‌ها بپردازند. مسیر نخست، شراکت با قطعه‌سازان متعدد دنیا از طریق جوینت ونچر اختصاصی است که البته به سرمایه‌گذاری مشترک نیاز دارد. این مدل مشارکت می‌تواند راه را برای انتقال فناوری و تکنولوژی روز دنیا در صنعت قطعه، به ایران باز کند. راه دوم وی مشارکت با قطعه‌سازانی است که به خودروسازان خارجی وابستگی دارند. به عبارت بهتر، در صورت لغو تحریم‌ها، خودروسازان خارجی باز هم به ایران برمی‌گردند و در آن وضعیت، قطعه سازان داخلی می‌توانند با شرکت‌های قطعه‌ساز وابسته به آنها وارد همکاری مشترک شوند. هرچه هست، هم اکنون مانع تحریم‌ها اجازه مشارکت قطعه‌سازان ایرانی و خارجی را نمی‌دهد و فعلاً باید به انتظار روزی نشست که تحریم‌ها بار دیگر لغو و خارجی‌ها مجوز حضور در خودروسازی و قطعه‌سازی ایران را دریافت کنند.