سه برنامه مجلس برای کاهش مصرف بنزین و CNG

نمایندگان مجلس شورای اسلامی در وضعیتی با افزایش قیمت بنزین در سال آینده مخالفت کردند که روند صعودی مصرف سوخت آن هم در وضعیت تحریمی کشور نگران‌کننده است. پیش از این قرار بود با راهکارهایی مانند خروج فرسوده‌ها، بهبود فناوری تولید خودروهای داخل و همچنین توسعه محصولات گازسوز به نوعی مصرف سوخت کاهش یابد حال آنکه با اعمال تحریم‌های بین‌المللی، تمامی پروژه‌های یاد شده فعلاً مسکوت مانده و برنامه ریزی خاصی در جهت کاهش مصرف سوخت به ویژه بنزین از طرف مسوولان دولتی و نمایندگان مجلس دیده نمی‌شود.

ولی رضایت دولت و مجلس به روند کنونی مصرف بنزین در کشور، منجر به استفاده بی‌رویه از آن شده به صورتی که وزارت نفت اخیراً میانگین مصرف روزانه بنزین در سال جاری را ۸۸ میلیون لیتر پیش بینی کرده است. این رقم رشد ۱۰ درصدی مصرف بنزین در سال ۹۷ نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد. در این زمینه مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی بی‌توجهی به اجرای قانون توسعه حمل ونقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت و همچنین قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی را که با هدف الزام به مهار افزایش مصرف بنزین با به کارگیری سیاست‌ها و ابزارهای غیرقیمتی مصوب شده‌اند، زمینه‌ساز افزایش سریع مصرف بنزین در کشور خوانده است. در این بین ولی این مرکز در گزارش خود بر راهکارهایی برای کاهش مصرف سوخت خودروها تاکید کرده که به نظر می‌رسد در وضعیت کنونی قابلیت اجرایی ندارد. به‌عنوان مثال بازگشت پرقدرت خودروهای گازسوز از نظر مرکز پژوهش‌های مجلس می‌تواند بار دیگر بر کاهش بنزین مؤثر واقع شود. در این بین باید گفت که پروژه دوگانه سوز کردن محصولات تولیدی هرچند در دولت نهم کلید خورد و با سرعت زیادی هم پیش رفت اما تا به امروز به خاطر نبود زیرساخت‌ها توسعه چندانی پیدا نکرده است.

در این میان راهکار دیگری که از نظر مرکز پژوهش‌های مجلس می‌تواند زمینه‌ساز کاهش مصرف بنزین در کشور شود، بهبود فناوری خودروهای داخل است. این پروژه هم در وضعیتی که تحریم‌ها تولید خودرو در کشور را فلج کرده به نوعی ناکارآمد به نظر می‌رسد، چون که بیشتر خودروهای تولیدی توسط خودروسازان کشور، پلت فرم‌های قدیمی دارند و ارتقای تکنولوژیک آنها برای بهینه‌سازی در مصرف سوخت از یکسو هزینه‌ساز است و از طرف دیگر به خاطر قدیمی بودن پلت فرم ظرفیت بهینه‌سازی ندارد. ولی سناریوی سوم برای پیشگیری از مصرف بی‌رویه سوخت، خروج فرسوده‌ها فرض شده که این سناریو هم به هیچ عنوان نمی‌تواند با وجود تحریم‌ها و توقف کامل واردات خودرو جوابگو باشد. پیش از این بار خروج خودروهای فرسوده تماماً بر دوش واردکنندگان خودرو بود حال آنکه با توقف واردات، از رده خارج کردن محصولات فرسوده هم در وضعیت کنونی به کما رفته است. از طرف دیگر اگر دولت عزمی هم برای خروج فرسوده‌ها داشته باشد، به نظر می‌رسد که جایگزین کردن خودروها آن هم با شرایط تولید خودرو در کشور امری محال به نظر می‌رسد. در هر صورت سناریوهایی که مجلس برای کاهش مصرف بنزین پیشنهاد داده به نوعی در وضعیت کنونی پاسخگو نیست و ظاهراً دولت باید به دنبال مسیرهای دیگری برای کاهش مصرف در این زمینه باشد.

توسعه دوگانه‌سوزها

گازسوز کردن خودرو در ایران از دولت نهم و با دستور وزیر وقت صنعت و معدن به شدت پیگیری می‌شد. این پیگیری حتی تا جایی پیش رفت که به نوعی دستور گازسوز کردن تمامی خودروها در مدت زمانی خیلی کوتاه از طرف این وزارتخانه صادر شد، حال آنکه نبود زیرساخت‌هایی مانند توسعه جایگاه‌های سوخت و همچنین عدم تأمین به موقع قطعات این خودروها مانع از اجرای کامل این پروژه شد. ولی جذابیت استفاده از خودروهای گازسوز می‌توانست فاصله قیمتی سوخت گاز با بنزین باشد، حال آنکه پس از گذشت مدتی این فاصله به شدت کاهش یافت و دیگر انگیزه‌ای برای استفاده از محصولات دوگانه‌سوز از طرف مشتریان احساس نمی‌شد. درحال حاضر هم با تصمیم مجلس مبنی برثبات قیمت بنزین در سال ۹۸ و همچنین عدم برنامه ریزی دولت برای سوخت‌های جایگزین، دوگانه‌سوزها کلاً به انزوا کشیده خواهند شد، به صورتی که آمار تولید این خودروها بیانگر بی‌علاقگی مصرف‌کنندگان محصولات داخلی به این نوع خودروها است. آنچه مشخص است مشکل تأمین قطعات، فناوری به‌کاررفته و تیراژ پایین دوگانه‌سوزها در سال جاری باعث کاهش ۵۰ درصدی آنها شده است. طبق آخرین آمار ارائه شده از طرف وزارت صنعت، معدن و تجارت مجموع تولید سواری‌های دوگانه‌سوز در ۱۱ ماه سال جاری به نسبت مدت مشابه سال اخیر، ۲. ۵۷ درصد با افت همراه شده به صورتی که تا پایان بهمن ماه امسال در مجموع ۴۰ هزار و ۴۳۲ دستگاه انواع خودرو دوگانه‌سوز در خطوط تولید خودروسازان تکمیل شده است. این در حالی است که در ۱۱ ماه سال اخیر گروه‌های خودروساز توانستند ۹۴ هزار و ۵۰۷ دستگاه انواع خودرو دوگانه‌سوز تولید کنند. به این ترتیب با وجود آنکه وضعیت تولید خودروهای دوگانه‌سوز در کشور چندان مناسب نیست ولی مرکز پژوهش‌های مجلس همچنان دوگانه‌سوزها را جایگزین مناسبی برای کاهش مصرف بنزین می‌خواند. در گزارش مجلس تاکید شده در صورتی‌که سوخت مصرفی ۳ میلیون وسیله نقلیه از بنزین به CNG تغییر کند، مصرف بنزین بیش از ۱۵ میلیون لیتر در روز کاهش خواهد یافت که با فرض قیمت ۴۰ سنت برای هر لیتر بنزین، سالانه بیش از ۲ میلیارد دلار صرفه‌جویی به همراه دارد.

نگارنده گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس همچنین پیشنهاد کرده که باید از ظرفیت خالی عرضه CNG استفاده شود به صورتی که در حال حاضرظرفیت ارائه ۶. ۳۹ میلیون مترمکعب در روز CNG وجود دارد که فقط ۶. ۲۰ میلیون مترمکعب در روز استفاده می‌شود. پس اگر بتوان مصرف CNG را فقط ۱۲ میلیون مترمکعب در روز افزایش داد، مصرف بنزین ۱۰ میلیون لیتر در روز کاهش می‌یابد. مرکز پژوهش‌ها در ادامه گزارش خود مستندات دیگری برای اثبات کاهش مصرف بنزین با توسعه دوگانه‌سوزها ارائه می‌کند به صورتی که در بخش دیگری از این گزارش تاکید شده که طبق مطالعات شرکت ملی پالایش و پخش هم اکنون نزدیک به ۱۶ میلیون خودرو بنزینی در کشور وجود دارد که مصرف بنزین آنها نزدیک به ۸۳ میلیون لیتر در روز است ولی در گزارش مجلس تنها به توسعه سریع خودروهای گازسوز توجه نشده بلکه گسترش LPG و موتورهای برقی هم مورد اهمیت قرار گرفته است.

بهبود تکنولوژی تولید

اما نکته دیگری که در این گزارش برای کاهش مصرف سوخت بنزین بر آن تاکید فراوان شده، بهبود فناوری تولید خودروهای داخلی است که به نظر مرکز پژوهش‌های مجلس نقش بسزایی در کاهش مصرف بنزین دارد. اگر سال اخیر که تولید خودرو بر روال طبیعی خود بود، این پیشنهاد ارائه می‌شد، به‌طور حتم بهبود تکنولوژی ساخت خودرو سناریویی قابل پذیرش خوانده می‌شد، ولی اکنون که خودروسازان در تولید خودروهایی که قرار بر حذف آنها از خطوط تولیدی بوده، هم درمانده‌اند شاید سخن گفتن از بهبود تکنولوژی یا حذف محصولات آلاینده مورد قبول واقع نشود.

آنچه مشخص است خودروسازان سال‌هاست که تیراژ خود را بر پلت‌فرم‌های قدیمی بنا کرده‌اند، به صورتی که به گفته خیلی از کارشناسان این خودروها از لحاظ کیفی و مصرف سوخت دیگر قابل ارتقا نیستند و باید از رده خارج شوند. اتفاقاً سال گذشته با تعریف استانداردهای ۸۵ گانه سازمان ملی استاندارد ایران محصولات قدیمی به‌طور اتوماتیک از رده خارج می‌شدند این در وضعیتی است که نقض برجام و اعمال تحریم‌ها این پروژه را مسکوت گذاشت و خودروهای قدیمی این روزها به خاطر عرضه کم از طرف خودروسازان از اهمیت زیادی برخوردار شده‌اند.

در این زمینه مرکز پژوهش‌های مجلس در خصوص نقش خودروهای پرمصرف در استفاده بی‌رویه از بنزین با تاکید بر اینکه کاهش مصرف سوخت خودرو با تکیه بر دو فناوری بهینه‌سازی موتور و کاهش اتلاف حین انجام کار، تاکید کرده که نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان مصرف سوخت در خودروی تولید داخل در مقایسه با بسیاری از خودروهای خارجی یا وارداتی با حجم موتور یکسان، بالاتر است. برای مثال درخصوص خودروی تیبا با حجم موتور ۵. ۱ لیتر، متوسط مصرف سوخت در حدود ۹۵. ۶ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر است، در حالی که متوسط مصرف سوخت در خصوص شماری از خودروهای خارجی شامل فورد فوکوس هاچبک، مزدا ۲ هاچبک و تویوتا یاریس با حجم موتور ۵. ۱ لیتر در حدود ۹۶. ۵ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر است. پس هرچند مرکز پژوهش‌های مجلس بر نقش خودروهای داخلی در افزایش میزان مصرف بنزین تاکید دارد ولی دولت تنها برای تولید اهمیت قائل است و چندان بر میزان مصرف سوخت این خودروها اهمیتی قائل نیست. به‌عنوان نمونه در ابتدای دولت دوازدهم، وزیر صنعت معدن و تجارت وقت تمام تلاش خود را به‌کار بست تا مصوبه هیات وزیران مبنی بر خروج فرسوده‌ها با توجه به میزان مصرف سوخت خودروهای داخلی را ملغی کند که اتفاقاً در این زمینه هم موفق عمل کرد.

خروج فرسوده‌ها

آنچه مشخص است وجود خودروهای فرسوده و از رده خارج نقش مهمی در افزایش مصرف سوخت دارد. این در وضعیتی است که د خروج فرسوده‌ها متوقف مانده و دولت نیز برنامه‌ریزی خاصی برای تداوم آن ارائه نکرده است. پیش از این دولت با واردات خودروهای خارجی به نوعی خروج فرسوده‌ها را تداوم می‌بخشید حال آنکه با توقف واردات خروج خودروهای سواری و سنگین فرسوده ظاهراً به فراموشی سپرده شده است. در این زمینه مرکز پژوهش‌های مجلس نیز با تاکید بر اینکه جایگزینی خودروهای فرسوده با خودروهای نو، مصرف سوخت را کاهش خواهد داد عنوان کرد که در حال حاضر، کامیون‌ها به ازای ۱۰۰ کیلومتر پیمایش ۷۰ لیتر نفت گاز مصرف کرده که با جایگزینی آنها با کامیون‌های نو می‌توان مصرف نفت گاز را به ۳۰ لیتر به ازای ۱۰۰ کیلومتر پیمایش کاهش داد.

دست خالی خودروسازان

افزایش مصرف سوخت در کشور نگاه‌ها را به سمت شرکت‌های خودروساز معطوف کرده است. بنابراین این سؤال مطرح می‌شود که چطور می‌توان نمودار مصرف بنزین خودروها راکاهشی کرد؟ در این ارتباط حسن کریمی سنجری به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: شرکت‌های خودروساز در شرایط سختی به سر می‌برند و نمی‌توانند کار چندانی در این زمینه انجام دهند. کریمی سنجری با اشاره به گزارشی در ارتباط با سهم تولید خودرو با تکنولوژی‌های جدید در سبد شرکت‌های مطرح خودروساز تا سال ۲۰۳۰ می‌گوید: شرکت‌های مطرح بین‌المللی به دنبال این هستند تا پیش از پایان سال ۲۰۳۰ میلادی، ۳۰ درصد محصولات خود را با تکنولوژی‌های جدید و بر اساس مدل‌های تمام الکتریکی یا هیبریدی به بازار عرضه کنند. این کارشناس عقیده دارد خودروسازان داخلی می‌توانند عقب ماندگی خود را در بخش تکنولوژی تولید با استفاده از مسیرهای میانبر جبران کنند. این شرکت‌ها می‌توانند با تمرکز بخش‌های تحقیق و توسعه روی تولید خودرو بر اساس تکنولوژی‌های نوین و عرضه کردن این محصولات به بازار علاوه بر اینکه عقب‌افتادگی خود را در زمینه مباحث مرتبط با تکنولوژی تولید خودرو جبران می‌کنند، شتاب مصرف سوخت در کشور را هم کاهش دهند.

کریمی سنجری همچنین در راستای پیشنهاد مجلس مبنی بر دوگانه سوز کردن خودروها برای کاهش مصرف سوخت تاکید کرد که پروژه دوگانه سوز کردن محصولات گروه‌های خودروساز، پروژه موفقی نبود از این رو گروه‌های خودروساز آن را رها کردند. این کارشناس تاکید می‌کند که جدی‌ترین علت برای کاهش تولید گازسوزها توسط گروه‌های خودروساز، هزینه بالای اورهال کردن مخازن و تجهیزات مورد استفاده در خودروهای دو گانه سوز بود. در کنار این مساله نبود زیر ساخت کافی در بخش تأمین CNG و نیار به سرمایه‌گذاری برای ایجاد ایستگاه‌ها و پمپ‌های سوخت در سطح کشور، این پروژه را با چالش مواجه کرده است. کریمی سنجری تاکید می‌کند: خودروسازان برای تولید مخازن با استانداردهای مورد نظر سازمان ملی استاندارد، نیازمند مواد اولیه و قطعات از شرکت‌های خارجی هستند. این در وضعیتی است که همان طور که اشاره شد این مسیر با توجه به مشکلات ناشی از تحریم‌ها در شرایط فعلی شدنی نیست.

دنیای اقتصاد