بررسی نسبت بهای تمام ‌شده به فروش خودروسازان طی ۶ سال گذشته

طبق اطلاعاتی که سه خودروساز مطرح ایران به بورس ارائه داده‌اند، نسبت «مبلغ بهای تمام‌شده» به «مبلغ فروش»، بعد از پنج فصل ثبات، تغییر مسیر داده است. بر این اساس، «مبلغ فروش» خودروسازان در طول سال‌های ۹۲ تا ۹۶ همواره بیش از «مبلغ بهای تمام شده» بوده، ولی در سال ۹۷، عکس این روند رخ داده و «مبلغ بهای تمام شده» از «مبلغ فروش» پیشی گرفته است. همچنین طبق پیش‌بینی خودروسازان، در پایان سال‌جاری هم روند سال اخیر تکرار شده و «مبلغ بهای تمام شده» از «مبلغ فروش» بیشتر خواهد بود. این موضوع نشان می‌دهد خودروسازان در سال ۹۷ کاملاً در تولید زیان داده‌اند و طی امسال هم این روند ادامه خواهد داشت.

 البته اگر دیگر هزینه‌های مربوط به تولید (به خصوص هزینه‌های مالی ناشی از پرداخت سود تسهیلات مالی) را به «مبلغ بهای تمام شده» بیفزاییم، به احتمال زیاد، نسبت فروش به هزینه خودروسازان در طول سال‌های ۹۲ تا ۹۶ هم منفی خواهد شد. به‌عبارت بهتر، «مبلغ بهای تمام شده»، هزینه خام تولید شامل مواردی مثل مواد مستقیم مصرفی، دستمزد، هزینه‌های سربار و... است، حال آنکه مبالغی دیگر مثل هزینه‌های مالی، خدمات پس از فروش و... هم به آن اضافه می‌شود. از آنجا که در بازه زمانی تحت بررسی (سال‌های ۹۲ تا ۹۶) قیمت‌گذاری دستوری حاکم بوده، خودروسازان نتوانسته‌اند محصولات خود را مطابق با کل هزینه تولید صرف شده، تعیین قیمت کرده و به فروش برسانند. از همین رو هرچند با مقایسه «مبلغ بهای تمام شده» با «مبلغ فروش» کفه ترازو در سمت فروش سنگینی می‌کند و نشان‌دهنده کسب سود خودروسازان است، ولی با توجه به دیگر هزینه‌های مستتر، تولید عملاً در طول این سال‌ها در زیان بوده و هنوز هم هست. اگرچه زیاندهی خودروسازان ریشه در مسائل گوناگونی دارد، ولی شاید اغراق نباشد اگر بگوییم بازیگر اصلی این بحران، قیمت‌گذاری دستوری بوده است.

سرکوب قیمت خودرو البته ریشه‌ای تقریباً ۱۲ ساله دارد، چه آنکه در سال ۸۶ و پس از نزدیک به یک دهه قیمت‌گذاری در حاشیه بازار، دولت تصمیم گرفت این پروسه را تغییر دهد و به سمت تثبیت و سرکوب قیمت برود. بنابراین زیان بیش از ۱۴ هزار میلیارد تومانی امروز خودروسازان، از ۱۲ سال پیش سرچشمه گرفته و هم اکنون نیز با وجود افزایش شدید قیمت‌ها، به خاطر تداوم تمایل دولت به سرکوب قیمت ولو با شدتی کمتر از گذشته، روند زیاندهی با سرعتی البته کندتر از قبل ادامه دارد. نتیجه این محافظه‌کاری قیمتی (از سوی دولت)، زیان انباشته‌ای است که خودروسازان کشور این روزها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، چه آنکه نتوانسته‌اند در این سال‌ها محصولات خود را با قیمتی نزدیک به بازار بفروشند.

 وضعیت به شکلی پیش رفته که خودروسازان مجبور شده‌اند گاهی برخی محصولات خود را حتی با قیمتی کمتر از بهای تولید به فروش برسانند و این موضوع به خصوص خود را در سال اخیر نشان داده است. در طول سال ۹۷ و با توجه به رشد شدید قیمت مواد اولیه و قیمت ارز، خودروسازان (حتی بدون احتساب هزینه‌های مالی و خدمات پس از فروش و ...) نیز متحمل زیان شده‌اند. همین روند زیاندهی باعث شد خودروسازان مطرح کشور مشمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت شوند.

با وجود آنکه دولت در طول سال اخیر تصمیم گرفت قیمت‌گذاری دستوری را لغو و فرمول حاشیه بازار را جایگزین آن کند، ولی جدیتی در اجرای آن به خرج نداد و در نتیجه کماکان سرکوب قیمت تداوم یافت و هنوز هم ادامه دارد. به عقیده کارشناسان، تا وقتی قیمت‌گذاری آزاد نشود، روند زیاندهی خودروسازان همچنان ادامه خواهد داشت، چون همواره هزینه تولید از قیمت فروش بیشتر خواهد بود. در کنار قیمت‌گذاری دستوری اما عملکرد خودروسازان هم در بروز زیان‌های بزرگ تأثیر بسزایی داشته است. ضعف بهره‌وری و سرمایه‌گذاری‌های بدون توجیه اقتصادی از جمله مسائلی است که به نوبه خود در توفان زیاندهی صنعت خودرو نقش داشته‌اند. 

نسبت بهای تولید به فروش

اما نگاهی به صورت‌های مالی خودروسازان بیندازیم تا متوجه شویم چه نسبتی بین مبلغ بهای تمام شده و مبلغ فروش محصولات آنها در طول این سال‌ها برقرار بوده است. این نکته را نباید فراموش کرد که اعداد و ارقامی که به‌عنوان «مبلغ بهای تمام شده» اعلام می‌شوند، در واقع بهای خام تولید است و سایر مبالغ از جمله هزینه‌های مالی و ... در آنها لحاظ نشده است.

ابتدا از ایران‌ خودرو آغاز کنیم، شرکتی که در طول سال ۱۳۹۲ چیزی نزدیک به ۷ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان صرف تولید محصولات خود کرده و مبلغ فروش این گروه حدود ۸ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان بوده است. در سال ۱۳۹۳ نیز این گروه ۱۴ هزار و ۲۳۰ میلیارد تومان صرف تولید محصولات خود کرده و در مقابل، نزدیک به ۱۶ هزار و ۷۵۰ میلیارد تومان بهای فروش خودروهای تولیدی بوده است. بررسی عملکرد ایران ‌خودرو در سال ۹۴ هم نشان می‌دهد مبلغ فروش محصولات این شرکت بیش از مبلغ بهای تمام شده آنها بوده است.

 بر این اساس، آبی‌های جاده مخصوص نزدیک به ۱۶ هزار و ۴۸۰ میلیارد تومان صرف بهای تمام شده تولید محصولات خود کرده‌اند و در مقابل، بهای فروش آنها حدود ۱۸ هزار و ۴۲۰ میلیارد تومان بوده است. همچنین در سال ۹۵ هم مبلغ بهای تمام شده محصولات ایران ‌خودرو نزدیک به ۲۳ هزار و ۵۵۰ میلیارد تومان بوده و  این گروه نزدیک به ۲۵ هزار و ۷۹۰ میلیارد تومان کسب درآمد از ناحیه فروش داشته است. آمارها نشان می‌دهند در سال ۹۶ هم ایران ‌خودرویی‌ها توانسته‌اند بهای فروش خود را به حدود ۳۱ هزار و ۴۵۰ میلیارد تومان برسانند، حال آنکه مبلغ بهای تمام شده تولیدشان حول و حوش ۲۹ هزار و ۵۹۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود.

در سال ۹۷ اما اوضاع عکس شده است، چه آنکه ایران‌خودرویی‌ها بدون احتساب هزینه‌های مالی و... هم زیان دیده‌اند. طبق گزارش موجود، این شرکت در سال اخیر نزدیک به ۲۳ هزار و ۶۱۵ میلیارد تومان صرف بهای تمام شده تولید کرده، ولی بهای فروش آن ۲۰ هزار و ۴۰۵ میلیارد تومان بوده است.

این موضوع ریشه در رشد شدید هزینه‌های تولید ناشی از صعود قیمت مواد اولیه و همچنین ارز دارد، چه آنکه خودروسازان نتوانستند مطابق با این هزینه‌ها، قیمت محصولات را بالا ببرند. با توجه به تداوم این ماجرا، پیش‌بینی ایران‌خودرو برای سال ۹۸ هم پیشی گرفتن بهای تمام شده از بهای فروش است. بر این اساس، مبلغ بهای تمام شده تولید این گروه در طول سال‌جاری، ۶۲ هزار و ۵۶۸ میلیارد تومان پیش‌بینی شده و این در حالی است که ایران‌خودرویی‌ها عقیده دارند بهای فروش‌شان در طول امسال ۶۰ هزار و ۸۲۲ میلیارد تومان خواهد بود.

از ایران‌خودرو بگذریم و به سایپا برویم و ببینیم هزینه‌های تولید و بهای فروش محصولات این گروه طی بازه زمانی تحت‌بررسی چقدر بوده است. سایپایی‌ها در سال ۱۳۹۲، بیش از سه هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان صرف بهای تمام‌شده تولیدشان کرده‌اند و در مقابل مبلغ فروش آنها هم حدود سه‌هزار و ۶۸۰ میلیارد تومان بوده است. در سال ۱۳۹۳ هم سایپا توانسته بیش از ۶ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان خودرو بفروشد، حال آنکه مبلغ تمام شده تولید این گروه کمتر از پنج هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان اعلام شده است.

در طول سال ۹۴ هم نزدیک به چهار هزار و ۹۲۰ میلیارد تومان بهای تمام شده تولید سایپا بوده، ولی بهای فروش آن پنج هزار و ۸۷۲ میلیارد تومان اعلام شده است.  در سال ۹۵ هم بیش از هفت هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان به‌عنوان مبلغ بهای تمام‌ شده تولید سایپا به ثبت رسیده، حال آنکه بهای فروش بالای ۹ هزار میلیارد تومان بوده است. در طول سال ۹۶ هم مبلغ فروش محصولات سایپا حدود ۱۱ هزار و ۸۹۰ میلیارد تومان اعلام شده، ولی ۱۰ هزار و ۵۴۰ میلیارد تومان به‌عنوان مبلغ بهای تمام‌شده تولید این شرکت به ثبت رسیده است.

در سال ۹۷ اما نسبت هزینه و فروش محصولات سایپا عکس شده؛ به طوری که ۱۰ هزار و ۴۳۰ میلیارد تومان مبلغ بهای تمام‌‌‌‌شده این شرکت بوده، ولی مبلغ فروش، عدد هشت هزار و ۴۷۵ میلیارد تومان را نشان می‌دهد. سایپایی‌ها از روند سال ۹۸ خود پیش‌بینی خاصی ارائه نداده‌اند، اگرچه به‌نظر می‌رسد آنها هم مثل ایران‌ خودرو امسال را با زیان به پایان خواهند برد.ولی به پارس ‌خودرو برویم و ببینیم سومین خودروساز مطرح ایران چه کارنامه‌ای در بحث بهای تولید و فروش در بازه زمانی تحت بررسی از خود به‌جا گذاشته است.

مبلغ بهای تمام‌ شده تولید این شرکت در سال ۱۳۹۲ بیش از ۸۶۱ میلیارد تومان بوده، اما مبلغ فروش آن کمی بیش از ۸۹۰ میلیارد تومان بوده است. در سال ۹۳ هم مبلغ بهای تمام شده تولید پارس ‌خودرو به حدود ۸۸۰ میلیارد تومان رسیده که با مبلغ فروش تقریباً برابری می‌کند. در طول سال ۹۴ اما مبلغ بهای تمام شده تولید پارس‌خودرو بیش از هزار و ۵۶۳ میلیارد تومان بوده و در مقابل، مبلغ فروش به یک‌هزار و ۷۰۱ میلیارد تومان رسیده است. در سال ۹۵ هم سایپا عدد سه هزار و ۹۷۶ میلیارد تومان را به‌عنوان مبلغ بهای تمام‌ شده به ثبت رسانده، اما مبلغ فروش این شرکت بیش از چهار هزار و ۴۲۴ میلیارد تومان بوده است. در سال ۹۶ هم مبلغ فروش پارس‌ خودرو عدد ۶ هزار و ۶۷۹ میلیارد تومان را به ثبت رسانده، ولی مبلغ بهای تمام ‌شده تولید آن، ۶ هزار و ۱۴۶ میلیارد تومان اعلام شده است. در نهایت در طول سال ۹۷، داستان ایران ‌خودرو و سایپا برای پارس‌خودرو هم تکرار شده، چه آنکه مبلغ بهای تمام شده تولید این شرکت با عدد چهار هزار و ۲۵۴میلیارد تومان از مبلغ فروش آن یعنی سه هزار و ۸۵۲ میلیارد تومان جلو زده است. پارس‌خودرویی‌ها همچنین پیش‌بینی کرده‌اند که در سال‌جاری، مبلغ بهای تولید آنها به یک‌هزار و ۷۱۵ میلیارد تومان می‌رسد، اما مبلغ فروش‌شان تنها یک هزار و ۴۲۵ میلیارد تومان خواهد بود.

هرچند بررسی مبالغ بهای تمام‌ شده تولید و مبلغ فروش خودروسازان در طول سال‌های ۹۲ تا ۹۶، در ظاهر نشان می‌دهد آنها کسب سود کرده‌اند، ولی چون دیگر هزینه‌ها (به ویژه هزینه‌های مالی) در مبلغ بهای تمام‌ شده تولید حساب نشده، به نظر می‌رسد سه خودروساز بزرگ کشور عملاً دورانی ضررده را طی این سال‌ها پشت‌سر گذاشته‌اند و هنوز هم در زیان هستند.

دنیای اقتصاد