درباره طرح ترافیک جدید تهران

چندی پیش خبر اجرای طرح جدید ترافیک تهران از سال آینده به صدر اخبار شهری آمد و حالا معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری می‌گوید که ۲ طرح ترافیک و کاهش آلودگی هوا ادغام می‌شوند و احتمالا محدوده و وسعت این طرح هم کمتر خواهد شد.

شب مردگی، مهاجرت از مناطق مرکزی شهر و دور زدن قانون با پلاک پوشانی توسط خودروهای فاقد مجوز ورود به محدوده را شاید به جرات بتوان محصول اجرای طرح‌های ترافیکی تهران دانست.

طرح ترافیکی که قرار بود تردد خودروها در مناطق مرکزی شهر را کم و از آلودگی هوا بکاهد اما در عمل و به گواه اهل فن نتوانست اهداف مقرر را محقق کند.

از سوی دیگر پایتخت‌نشینان همواره از ترافیک سرسام‌آور و آلودگی هوا بویژه در نیمه دوم سال گلایه دارند و از این ۲ مشکل به عنوان دغدغه‌ اصلی خود در نظرسنجی‌ها و نظرخواهی‌های مختلف نام می‌برند.

پیش از وقوع انقلاب اسلامی تردد با خودرو در هسته مرکزی پایتخت در ساعات اولیه صبح و پس از تعطیلی بازار تهران سخت و ترافیک متراکم بود و از سوی دیگر هوای شهر به جهت تردد خودروهای شخصی بویژه در فصول سرد سال، آلوده بود که بررسی نشریه‌های چاپی آن زمان نیز این موضوع را تایید می‌کند.

این ۲ موضوع موجب شد تا طرح ترافیک به شیوه فعلی به عنوان مُسکنی برای این بیماری از سال ۱۳۵۸ تجویز شود؛ طرح ترافیک در واقع برای رفع تراکم تردد وسایل نقلیه در تهران به اجرا گذاشته شد تا از بار ترافیک سنگین پایتخت و به تبع آن آلودگی هوا بکاهد.

در این راستا مطالعات طرح ترافیک تهران تقریبا بلافاصله بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و از اسفند سال ۱۳۵۷ آغاز شد و هدف از آن بررسی‌هایی به منظور دستیابی به یک شبکه حمل و نقل متعادل در رابطه با سامانه اتوبوسرانی و کاهش استفاده از وسایل نقلیه شخصی، به خصوص در مرکز شهر بود تا در نهایت به اعمال مقررات ممنوعیت ورود وسایل نقلیه غیرمجاز طی ساعاتی از روز به هسته مرکزی شهر انجامید.

بعد از آن بود که این طرح به مرور زمان اشکال مختلفی به خود گرفت و محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های خاصی را در تردد وسایل نقلیه شخصی به وجود آورد و تاکنون ۲۰ مرحله تغییرات در این طرح اعمال و اجرا شده است در حقیقت باید گفت که طرح ترافیک مثل کودکی بوده که در طول این ۴۰ سال رشد و تغییر کرده و به بخشی از هویت ترددی تهران تبدیل شده است.

بررسی سوابق و اسناد نشان می‌دهد که مرحله اول طرح ترافیک تهران ابتدای شهریور ۱۳۵۸ شکل گرفت و بر این اساس، ساخت مسیرهای ویژه اتوبوس‌های شرکت واحد در مرکز شهر به طول بیش از سه کیلومتر برای تردد روان‌تر وسایل حمل و نقل عمومی آغاز شد و در مرحله بعد ورود اتومبیل‌های تک‌سرنشین به مرکز شهر بین ساعت ۶:۳۰ تا ۱۰ صبح ممنوع اعلام شد.

اجرای این طرح از درد ترافیکی تهران کم نکرد و پس از ناکامی طرح اولیه، محدوده‌ای در مرکز پایتخت تعیین و مقرر شد تا از ورود تمامی وسایل نقلیه بدون در نظر گرفتن تعداد سرنشین، به استثنای وسایل نقلیه عمومی، اورژانس، کادر پزشکی و سرویس‌های دولتی از ساعت ۶:۳۰ تا ۱۰ صبح در پنج روز ابتدایی هفته به جز ۲ روز آخر هفته و ایام تعطیل جلوگیری شود.

همچنین برای وسایل نقلیه مجاز مانند تاکسی‌ها، اتومبیل‌های دولتی و اتومبیل‌های پزشکان، تسهیلاتی از قبیل صدور کارت تردد و منقوش کردن درب اتومبیل‌ها به آرم مخصوص طرح ترافیک در نظر گرفته شد؛ مساحت محدوده حدود ۲۳ کیلومترمربع و حدود آن در این مرحله از شمال به خیابان استاد مطهری، از غرب به خیابان کارگر، از جنوب به خیابان مولوی و از شرق تا خیابان مصطفی خمینی تعیین شد.

البته این طرح طی سال‌های بعد تکمیل‌تر شد و در مراحل بعدی ساعت اجرای طرح ترافیک تا ساعت ۱۵ افزایش یافت و از فروردین سال ۱۳۶۲ جریمه برای متخلفان اعمال شد؛ در آن سال‌ها چون از دوربین خبری نبود با حضور پلیس و استفاده از زنجیرگذاری در مدخل‌های فرعی طرح ترافیک، کنترل انجام می‌شد.

پس از آن، در سال ۱۳۶۷ تصمیم بر آن شد تا محدودیت تردد برای اولین‌بار شامل وانت‌بار هم شود؛ به این ترتیب که تنها وانت‌بارهای دارای مجوز سالیانه تردد، مجاز به ورود به محدوده طرح ترافیک تهران بود.

از اردیبهشت سال ۱۳۶۹ هم تردد تمامی وسایل نقلیه سنگین از ساعت ۶ صبح تا ۲۱ در محدوده مشخص شده، ممنوع و در این مرحله علاوه بر مجوزهای سال‌های قبل، کارت ویژه تردد جانبازان و بیماران دائمی و مجوز تردد وسایل نقلیه سنگین نیز صادر شد و از شهریور ۱۳۷۰ تصمیم گرفتند تا برای همه وسایل نقلیه با پلاک دولتی معرفی شده از جانب اداراتشان، مجوز صادر کنند.

تغییرات دیگری هم در راه بود و از مهرماه ۱۳۷۳ عوارض تردد در محدوده طرح ترافیک تهران افزایش و در مقابل تعداد مجوزهای صادره برای ورود به طرح تا سقف ۶۶ هزار مورد کاهش پیدا کرد؛ جالب اینکه از آذر همان سال آرم‌های موقت روزانه جهت ورود وسایل نقلیه به داخل محدوده توزیع شد.

صدور مجوز طرح ترافیک از تابستان ۱۳۷۵ با نظارت شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور با حوزه ستادی و عملکردی سازمان حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران شکل گرفت و از اواخر سال ۱۳۷۹ براساس مصوبه شورای عالی هماهنگی ترافیک محدوده طرح ترافیک گسترش پیدا کرد.

تولد زوج و فرد

طرحی زوج و فرد یا رینگ دوم طرح ترافیک، طرحی نام آشنا برای پایتخت‌نشینان است که از آذرماه ۱۳۸۴ اجرایی شد؛ ماجرای اجرای این طرح آن بود که پاییز ۱۶ سال پیش هوای تهران به صورت غیرمنتظره‌ای آلوده شد و مسوولان امر تصمیم گرفتند که از روی مدل‌های خارجی، محدوده طرح ترافیک را گسترش دهند و تردد خودرو در آن محدوده براساس آخرین رقم سمت راست پلاک خودرو باشد.

بر این اساس طرح زوج و فرد از شمال به بزرگراه رسالت از غرب به بزرگراه چمران و خیابان نواب، از جنوب به بزرگراه بعثت و از شرق به غرب بزرگراه امام علی (ع) ختم شد.

در آن سال این محدودیت ترافیکی از ساعت ۶:۳۰ صبح تا ۱۹ و در روزهای پنجشنبه از ساعت ۶:۳۰ تا ۱۳ اجرا و مساحتی به وسعت ۷۴ کیلومترمربع را شامل شد که البته در سال‌های بعد ساعت این طرح به فراخور موقعیت افزایش و یا کاهش یافت.

تا اینجای کار و در واقع از سال ۱۳۸۴ و با اجرای طرح زوج و فرد، در عمل تهران صاحب ۲ طرح و محدوده ترافیکی شد.

طرح کنترل و کاهش آلودگی هوا

از روز شنبه ۱۷ فروردین ماه ۱۳۹۲ تمام دوربین‌های طرح ترافیک فعال و در ورودی‌های طرح زوج و فرد، مأموران پلیس راهنمایی و رانندگی مستقر شدند که به این ترتیب رانندگانی می‌توانستند در این محدوده‌ها تردد کنند که دارای مجوز طرح ترافیک مربوط به سال ۱۳۹۲ باشند.

هوشمندسازی و نظارت بر اجرای طرح‌های ترافیکی تهران بسیار مهم بود اما برخی از رانندگان با زدن اسپری و پوشاندن پلاک بدنبال در رفتن از جریمه بودند و همچنان نیز استفاده از این شیوه بین برخی رانندگان مرسوم است.

دوربین‌های طرح ترافیک و زوج و فرد از سال ۱۳۹۴ تکمیل و برچسب‌های طرح ترافیک که بر شیشه خودروها نصب می‌شد به مرور حذف شد؛ همچنین با فعال شدن این دوربین‌ها پلاک‌پوشی بین رانندگانی که می‌خواستند در محدوده‌های ترافیکی تهران تردد کنند، شدت یافت.

در نهایت در دوره قبل مدیریت شهری معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران، خبر از حذف طرح زوج و فرد و جایگزینی طرحی به نام کنترل و کاهش آلودگی هوا در محدوده طرح سابق خبر داد و این طرح ۱۶ ساله به تاریخ پیوست.

استدلال مسوولان شهری برای حذف طرح زوج و فرد کارآمد نبودن آن با توجه به افزایش تعداد خودروها در تهران عنوان شد.

بر اساس طرح کنترل و کاهش آلودگی هوا، زوج یا فرد بودن پلاک خودرو مهم نیست و ۲۰ روز در هر فصل، خودروهای پلاک تهران در محدوده زوج و فرد سابق می‌توانند تردد رایگان کنند و اگر خودرویی مازاد بر ۲۰ روز در یک فصل وارد طرح کنترل آلودگی هوا یا همان حلقه دوم طرح ترافیک شود، مالک باید نصف عوارض طرح ترافیک را به صورت روزانه بپردازد؛ البته شرط استفاده از ۲۰ روز تردد رایگان در این طرح این است که شهروندان در سامانه «تهران من» ثبت‌نام کنند.

برقی سازی محور طرح ترافیک جدید

با روی کار آمدن مدیریت ششم شهری تهران و توجه ویژه به بحث حمل و نقل و سپس انعقاد قرارداد خرید مترو، اتوبوس برقی، خودرو و در نهایت موتورهای برقی، معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری چندی پیش از آغاز مطالعات برای اجرای طرح ترافیک جدید خبر داد که قرار است از سال آینده اجرا شود.

محسن هرمزی در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت که واقعیت این است که اجرای ۲ طرح کنونی ترافیک و کاهش آلودگی هوا منجر به شب مردگی در مناطق مرکزی تهران شده و از سوی دیگر منطقه مرکزی پایتخت را شبیه شهر ارواح و خالی از سکنه کرده است.

معاون شهردار تهران با بیان اینکه وقوع این پدیده به دلیل برخوردی بوده که ما با این منطقه طی سالیان متوالی داشته‌ایم، افزود: بیشتر شرکت ها و مراکز اداری پایتخت در این قسمت و بیشتر در ساعات اداری روز فعال هستند اما تغییر در گستره طرح‌های ترافیکی الزامی است.

هرمزی لازمه اجرای طرح ترافیک جدید را برقی سازی ناوگان حمل و نقل عمومی و خودروهای شخصی دانست و تاکید کرد: تا سال آینده حتما برقی سازی انجام می‌شود و البته سنگ اندازی زیادی در این راه شده است.

معاون حمل و نقل شهرداری تهران با بیان اینکه مدل خودروهای برقی وارداتی را انتخاب و قرارداد را با چینی‌ها نهایی کرده‌ایم، گفت: خرید ۲ هزار دستگاه اتوبوس برقی ۱۲ متری، ۱۰ هزار تاکسی، ۱۰ هزار ون و ۱۰۰ هزار موتور سیکلت برقی با چینی‌ها نهایی شده و امیدواریم که تا شب عید، یک رقم قابل توجهی از آنها را در خیابان‌های شهر داشته باشیم.

وی یادآور شد: با این سرعت برقی سازی، یکی از الزامات ما تغییر طرح ترافیک است و باید مثل پاریس و پکن در حلقه محدوده طرح ترافیک، خودروهای برقی تردد کنند و خودروهای عادی نیز با یک ضریب پرداخت مضاعفی اجازه تردد داشته باشند.

مختصات طرح جدید ترافیک از زبان معاون شهردار تهران

هرمزی این را هم گفت که در طرح ترافیک جدید، طرح‌های ترافیک اصلی و کاهش آلودگی هوا در هم ادغام می شود و ممکن است وسعت آن کاهش یابد چرا که هر چه گستره این طرح را توسعه دهیم باعث شب مردگی و خالی شدن بیشتر مرکز تهران از سکنه می شود.

وی افزود: البته طرح ترافیک جدید فعلا درحد یک طرح کارشناسی است؛ ما در منطقه هفت تهران طرح پایلوت تی. او. دی به صورت هوشمند را در حال اجرا داریم که نتایج و برداشت آمار ترافیکی آن برای ما مهم است اما از یاد نبریم که مهمترین شاخصه طرح ترافیک جدید، برقی سازی خودروها است.

معاون شهردار تهران از پکن به عنوان نمونه‌ای موفق در برقی سازی یاد کرد و گفت: پکن همیشه جزو شهرهای آلوده دنیا بود اما با برقی سازی حمل و نقل عمومی امروز فاصله معناداری با شهرهای آلوده پیدا کرده است؛ جالب است بدانید که به گفته شهردار این شهر، ۳۸ درصد خودروهای شخصی پکن هم برقی هستند.

وی در مورد پتانسیل و زیرساخت های تهران برای ورود خودروهای برقی هم یادآور شد: درحال حاضر ۱۵ ایستگاه جای شارژ برق ایجاد شده و درمجموع ۷۴ نقطه جای شارژ داریم؛ قراردادی با مپنا امضا کرده‌ایم که تا پایان سال آینده پنج هزار جایگاه دیگر در یک هزار و ۷۰۰ نقطه ایجاد کنیم.

هرمزی در خصوص قیمت خودروهای برقی وارداتی و به صرفه بودن آن نیز اضافه کرد: قیمت خودروهای برقی ۱۵ تا ۲۰ هزار دلار است و خوشبختانه دولت نیز عوارضی برای واردات آنها در نظر نگرفته است و فکر می‌کنم در نهایت قیمتی حدود یک میلیارد تومان در بازار ایران داشته باشد.

به گزارش ایرنا، تغییر نگاه و بررسی دوباره طرح ترافیک ضروری به نظر می‌رسد و از سوی دیگر برقی سازی و تحول در حمل و نقل عمومی می‌تواند پایه‌ای برای طرح ترافیک جدید باشد چرا که هر پدیده‌ای برای کارآمد بودن نیاز به بروز رسانی دارد؛ حال باید دید که با ورود حمل و نقل عمومی برقی تهران چه تغییراتی را در طرح ترافیک پایتخت شاهد خواهیم بود؟ این سوالی است که گذر زمان به آن پاسخ می‌دهد.

ایرنا