معضل قطعات یدکی تقلبی در بازار: وقتی نشان استاندارد، تضمین کیفیت نیست

متأسفانه، این روزها یکی از بزرگترین چالش‌هایی که خریداران و حتی متخصصان حوزه خودرو با آن روبه‌رو هستند، وضعیت نابسامان بازار لوازم یدکی است. شاید برایتان عجیب باشد، اما امروزه تقریباً بر روی اکثر قطعات موجود در بازار، صرف نظر از کیفیت واقعی آن‌ها، برچسب استاندارد به چشم می‌خورد. این مسئله‌ای نیست که بتوان به‌سادگی از کنار آن گذشت، زیرا مستقیماً ایمنی و سرمایه مصرف‌کننده را هدف قرار می‌دهد.

تضاد آشکار بین نشان استاندارد و کیفیت کالا

در طول سال‌ها فعالیت در صنعت خودرو، همواره شاهد بوده‌ام که بازار قطعات مصرفی، شامل انواع لوازم یدکی خودرو، با یک مثلث چالش‌برانگیز درگیر است: تنوع بیش از حد کالا، تفاوت فاحش در قیمت‌ها و اختلاف شدید در کیفیت.

قانون صراحتاً می‌گوید که تولید و عرضه این کالاها باید تحت نظارت سازمان‌های مربوطه و با رعایت استاندارهای ملی صورت گیرد. اما حقیقت تلخی که در بررسی‌های میدانی (برای مثال، در قلب بازار تهران مثل خیابان‌های اکباتان و چراغ برق) مشاهده می‌شود، این است که بسیاری از قطعات، با وجود کیفیت بسیار پایین، همچنان نشان استاندارد را بر روی بسته‌بندی خود دارند.

یکی از فروشندگان باسابقه در بازار لوازم یدکی، به درستی اشاره می‌کند که:

"امروز تقریباً روی تمام کالاها لوگوی استاندارد درج شده است، اما میزان اعتبار و واقعی بودن این نشان‌ها یک علامت سؤال بزرگ است. بعضی تولیدکنندگان سودجو، این نشان را خودشان چاپ یا به نوعی روی بسته‌بندی الصاق کرده و قطعات بی‌کیفیت را روانه بازار می‌کنند."

پیامدهای بی‌اعتمادی و کمبود نظارت دقیق

بی‌شک، یکی از مهم‌ترین آسیب‌های این وضعیت، از بین رفتن اعتماد خریدار است. وقتی یک مشتری با اعتماد به نشان استاندارد یا برند، کالایی را خریداری می‌کند و در مدت کوتاهی با خرابی آن مواجه می‌شود، دیگر به هیچ نشان و برندی (به خصوص برندهای داخلی) اعتماد نخواهد کرد.

فروشندگان دلسوز بازار نیز اصلی‌ترین ریشه این بی‌اعتمادی را در نبود نظارت دقیق و مستمر بر فرآیند تأیید کالا و صدور نشان استاندارد می‌دانند.

1. اثر روانی بر مصرف‌کننده: مصرف‌کننده گمان می‌کند کالایی مطمئن خریده است، اما تجربه عملی او کاملاً متفاوت است.
2. خطر ایمنی: فراتر از زیان اقتصادی، استفاده از قطعات غیراستاندارد به‌طور مستقیم ایمنی خودرو را به خطر می‌اندازد. این قطعات عمر مفید خودرو را کاهش می‌دهند و در موارد حاد می‌توانند باعث نقص فنی جدی و حتی بروز حادثه شوند.
3. آسیب به تولید داخلی: وقتی یک لنت ترمز تقلبی با بسته‌بندی یک برند معتبر ایرانی عرضه می‌شود و بعد از یک ماه "شیشه می‌کند" (یعنی خاصیت اصطکاک خود را از دست می‌دهد)، نتیجه‌ی آن سلب اعتماد از کل صنعت تولید لنت ترمز در کشور خواهد بود.

پیشنهادهایی برای ساماندهی بازار

برای صیانت از حقوق مصرف‌کنندگان و حمایت واقعی از تولیدکنندگان خوش‌نام، نیاز به یک هماهنگی جدی و اجرای قاطعانه قوانین است. فعالان باسابقه بازار، راه‌حل‌های زیر را برای بهبود این وضعیت پیشنهاد می‌کنند:

• افزایش نظارت‌های دوره‌ای و مبدأیی: مهم‌ترین پیشنهاد، افزایش چشمگیر نظارت ناظران سازمان استاندارد در محل تولید و عرضه اولیه کالا است. نظارت باید پیش از ورود کالا به سطح بازار خرده‌فروشی، سختگیرانه اعمال شود.
• اجرای سازوکار رهگیری کالا: ایجاد یک سیستم یکپارچه و دقیق برای رهگیری کالا (Tracking System) از تولید تا مصرف، می‌تواند عرضه اجناس تقلبی با بسته‌بندی‌های مشابه برندهای معتبر را تا حد زیادی متوقف سازد. این سیستم باید به‌گونه‌ای باشد که تشخیص اصالت نشان استاندارد برای خریدار و فروشنده به‌راحتی امکان‌پذیر باشد.
• همکاری نهادها: لازم است سازمان استاندارد و سایر مراجع ذی‌ربط با همکاری فعال اتحادیه‌ها و انجمن‌های بخش خصوصی، نظارت بر بازار را به یک اولویت تبدیل کنند تا از این تقلب‌ها و آسیب به اعتبار برندهای داخلی جلوگیری شود.

در پایان، به‌عنوان یک متخصص، تأکید می‌کنم که وظیفه اصلی دولت و نهادهای نظارتی، اجرای دقیق مقرراتی است که سال‌ها پیش برای حفظ حقوق مصرف‌کننده تدوین شده‌اند، اما متأسفانه اجرای کامل آن‌ها تاکنون به تأخیر افتاده است. تا زمانی که این نظارت‌ها محقق نشود، اعتماد به بازار لوازم یدکی همچنان خدشه‌دار باقی خواهد ماند.