پیامدهای بنزین سه‌ نرخی بر بازار خودرو

پس از مدت‌ها گمانه‌زنی و شایعه، اکنون طرح بنزین سه‌نرخی از سوی دولت قطعی شده است. هر تصمیمی در حوزه قیمت حامل‌های انرژی، به‌ویژه سوخت، مستقیماً بر بازار خودرو اثر می‌گذارد و این بار نیز شاهد ورود بازار به مرحله‌ای از ابهام هستیم. سوال اصلی این است: این تغییر ساختار قیمتی سوخت، چه بلایی بر سر تقاضا، قیمت و در نهایت، الگوی مصرف ما خواهد آورد؟

ریشه‌های تصمیم: چرا بنزین سه‌نرخی شد؟

شش سال پس از آخرین جهش بزرگ در قیمت بنزین (آبان ۱۳۹۸)، دولت بار دیگر تصمیم به اصلاح قیمت‌ها گرفته است. این تصمیم نه فقط یک اقدام اقتصادی، بلکه یک ضرورت است که از چند عامل مهم نشئت می‌گیرد:

• ۱. ناترازی مصرف سوخت: تفاوت فاحش بین تولید و مصرف بنزین در کشور که نیازمند واردات و پرداخت یارانه‌های سنگین است.
• ۲. فشار یارانه سنگین: دولت برای تأمین سوخت ارزان‌قیمت، متحمل فشار مالی بسیار زیادی می‌شود.
• ۳. اهداف مدیریت کلان: طبق اعلام رسمی سخنگوی دولت، این طرح با هدف‌های زیر دنبال می‌شود:
  • مدیریت مصرف سوخت و جلوگیری از اسراف.
  • کاهش قاچاق سوخت به دلیل اختلاف قیمت با کشورهای همسایه.
  • تأمین منابع مالی جدید برای توسعه حمل‌ونقل عمومی (اتوبوس، مترو و...).

ساختار جدید قیمت بنزین (بر اساس اعلام دولت):

توجه: هرچند زمان دقیق اجرای نرخ سوم هنوز اعلام نشده است، اما منابع غیررسمی از احتمال آغاز این نرخ برای مناطق آزاد یا خودروهای اصطلاحاً لوکس خبر داده‌اند.

آثار اقتصادی: تورم یا کنترل مصرف؟

اجرای این طرح با دو دیدگاه متضاد کارشناسی مواجه است:

دیدگاه اول: ضرورت کنترل مصرف

برخی کارشناسان معتقدند این اقدام برای کنترل مصرف لجام‌گسیخته و مبارزه با پدیده قاچاق سوخت، که به اقتصاد کشور ضربه می‌زند، ضروری است. آن‌ها می‌گویند بدون اصلاح قیمت، ناترازی هر سال عمیق‌تر خواهد شد.

دیدگاه دوم: تشدید تورم

گروه دیگر هشدار می‌دهند که افزایش قیمت بنزین، به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم، اثر تورمی شدیدی بر کل اقتصاد خواهد گذاشت.

• مرکز پژوهش‌های مجلس پیش‌بینی کرده بود که هر ۱۰ درصد افزایش قیمت بنزین، می‌تواند نرخ تورم را حدود ۱.۵۴ درصد بالا ببرد.
• علت: با اعمال نرخ سوم، هزینه حمل‌ونقل کالا و خدمات افزایش می‌یابد و این افزایش قیمت به مصرف‌کننده نهایی منتقل می‌شود.

تحلیل پیامدهای سه‌نرخی شدن بنزین بر بازار خودرو

افزایش قیمت سوخت همواره به‌عنوان یک عامل تغییردهنده (Game Changer) در بازار خودرو عمل کرده است. این تغییر، به‌ویژه در بخش تقاضا و قیمت‌گذاری، ملموس خواهد بود:

۱. تغییر الگو و افزایش تقاضا برای خودروهای کم‌مصرف

• کاهش مصرف: برآورد می‌شود که اعمال نرخ سوم می‌تواند به کاهش میانگین مصرف روزانه بنزین در کشور تا ۱۰ تا ۱۵ درصد منجر شود.
• تغییر رفتار خرید: تقاضای خریداران به‌طور جدی به سمت وسایل نقلیه‌ای خواهد رفت که کمترین هزینه سوخت را دارند:
  • خودروهای کم‌مصرف بنزینی (معمولاً با حجم موتور کمتر).
  • خودروهای هیبریدی (Hybrid) (که هم از موتور بنزینی و هم برقی استفاده می‌کنند).
  • خودروهای برقی (Electric Vehicle - EV).
  • خودروهای دوگانه‌سوز (CNG).

نتیجه: احتمالاً شاهد رشد تقاضا برای خودروهای وارداتی یا مونتاژی که دارای فناوری‌های جدید و کم‌مصرف هستند، خواهیم بود و این افزایش تقاضا می‌تواند باعث افزایش قیمت این دسته از خودروها در بازار شود.

۲. افت تقاضا برای خودروهای پرمصرف و بازار دست‌دوم

• دوری از مصرف بالا: با توجه به گران شدن نرخ سوم، رانندگی با خودروهای دارای مصرف سوخت بالا (اغلب خودروهای قدیمی یا با فناوری‌های از رده خارج) دیگر اقتصادی نخواهد بود.
• کاهش قیمت: فعالان بازار معتقدند این تغییر رفتار می‌تواند به کاهش تقاضا برای خودروهای پرمصرف در بازار دست‌دوم منجر شود و به‌تبع آن، افت نسبی قیمت این خودروها دور از انتظار نیست.

۳. افزایش قیمت تمام‌شده خودروی صفر کیلومتر

در بلندمدت، گرانی بنزین (به‌ویژه نرخ سوم) بر تمام زنجیره تولید و تأمین اثر می‌گذارد:

• افزایش هزینه تولید: هزینه حمل‌ونقل قطعات، مواد اولیه و محصول نهایی (خودروهای صفر) به نمایشگاه‌ها افزایش می‌یابد.
• افزایش قیمت نهایی: در چنین شرایطی، افزایش قیمت تمام‌شده خودروهای صفر کیلومتر، هم در کارخانه و هم در بازار، امری محتمل و منطقی خواهد بود.

توصیه ما به خریداران

اگر قصد خرید خودرو دارید، اکنون بیش از هر زمان دیگری باید به فاکتور مصرف سوخت توجه کنید. تأثیر این سیاست جدید بر بازار، بدون توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی و تسهیل واردات خودروهای کم‌مصرف، می‌تواند فشار بیشتری بر مصرف‌کننده تحمیل کند.