راهنمای تخصصی انتخاب روغن موتور

همان‌طور که می‌دانید، روغن موتور حکم خون را در رگ‌های خودروی شما دارد و سلامت و طول عمر پیشرانه (موتور) مستقیماً به کیفیت این سیال وابسته است. با توجه به تعدد محصولات در بازار و متأسفانه وجود نمونه‌های تقلبی، انتخاب درست و فنی برای مالکان خودروهای جدید و مجهز به سیستم‌های حساس‌تر، به یک چالش جدی تبدیل شده است. در این مقاله، قصد داریم به عنوان یک متخصص خودرو، با زبانی ساده و کاملاً فنی، اصول انتخاب ویسکوزیته (گرانروی) مناسب و تفاوت‌های بنیادین روغن‌های تمام سنتتیک (Fully Synthetic) با معدنی (Mineral) را بررسی کنیم تا با اطمینان کامل، از سرمایه خود محافظت نمایید.

وظیفه حیاتی روغن موتور در پیشرانه

نقش روغن موتور فراتر از یک روان‌کننده ساده است؛ این مایع وظایف کلیدی زیر را در موتور بر عهده دارد:

• روانکاری: با ایجاد یک لایه نازک محافظ بین قطعات فلزی متحرک مانند میل‌لنگ و یاتاقان‌ها، اصطکاک و سایش را به طور کامل از بین می‌برد.
• خنک‌کاری (محافظت حرارتی): بخش زیادی از گرمای شدید ناشی از فرآیند احتراق را جذب کرده و به خارج از موتور منتقل می‌کند. این عمل از تغییر شکل یا آسیب دیدن قطعات در دمای بالا جلوگیری می‌کند.
• تمیزکاری: آلاینده‌ها و ذرات ریز فلزی ناشی از سایش را به صورت معلق نگه داشته و به فیلتر روغن منتقل می‌کند.

استفاده از محصولات نامناسب یا بی‌کیفیت می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری به موتور وارد کرده و هزینه‌های تعمیرات سرسام‌آوری را به دنبال داشته باشد.

ویسکوزیته و استاندارد SAE: تعیین غلظت روغن

ویسکوزیته (Viscosity) یا همان گرانروی، مهم‌ترین شاخص فیزیکی روغن موتور است. این معیار مقاومت مایع در برابر جاری شدن را نشان می‌دهد و تعیین می‌کند که روغن با چه سرعتی می‌تواند در مجاری باریک موتور حرکت کند. انجمن مهندسان خودرو (Society of Automotive Engineers) که به اختصار SAE نامیده می‌شود، روغن‌ها را صرفاً بر اساس رفتار حرارتی آن‌ها طبقه‌بندی کرده است:

۱. طبقه‌بندی روغن بر اساس دما

• روغن‌های زمستانی (با حرف W): حرف W مخفف کلمه Winter (زمستان) است. این عدد ویسکوزیته روغن را در دمای پایین (اغلب منفی ۱۸ درجه سانتی‌گراد) نشان می‌دهد. هر چه این عدد (مانند ۱۰W) کوچک‌تر باشد، روغن در سرما روان‌تر است و عملیات استارت سرد (روانکاری در لحظه روشن شدن) راحت‌تر انجام می‌شود.
• روغن‌های تابستانی: این عدد (مانند ۴۰ در ۱۰W40) ویسکوزیته روغن را در دمای کارکرد موتور (حدود ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد) نشان می‌دهد. عدد بزرگ‌تر به معنای غلظت بیشتر و تشکیل لایه محافظ ضخیم‌تر است.

۲. تکنولوژی روغن‌های چند درجه‌ای (چهارفصل)

تقریباً تمام روغن‌های مدرن امروزی از تکنولوژی چند درجه‌ای استفاده می‌کنند. این محصولات حاوی افزودنی‌های خاصی هستند که باعث می‌شود در هوای سرد، ویسکوزیته پایین (روان) داشته باشند تا موتور به راحتی روشن شود و در دمای بالا، غلظت خود را حفظ کنند تا لایه محافظ پاره نشود. به عنوان مثال، روغن ۱۰W40 در سرما مانند یک روغن با درجه ۱۰ عمل کرده و با گرم شدن موتور، ویسکوزیته آن به ۴۰ می‌رسد.

نکته فنی: ویسکوزیته رابطه معکوسی با دما دارد. با داغ شدن موتور، روغن به شدت رقیق می‌شود. به همین دلیل، انتخاب درجه ویسکوزیته متناسب با منطقه آب و هوایی و طراحی موتور ضروری است.

بررسی استانداردهای کیفی روغن موتور و کد API

برای اطمینان از توانایی روغن در محافظت حرارتی، پایداری در برابر اکسیداسیون و پاک‌کنندگی، باید به استانداردهای بین‌المللی توجه کنید. مهم‌ترین آن‌ها استاندارد API (American Petroleum Institute) است.

۱. استاندارد API برای موتورهای بنزینی (سری S)

سری S (Service) مخصوص خودروهای بنزینی است. قانون کلی این است: هر چه حرف دوم به انتهای الفبا نزدیک‌تر باشد، نشان‌دهنده تکنولوژی ساخت بالاتر و کیفیت بهتر روغن است.

۲. اهمیت استاندارد API برای موتورهای توربو

موتورهای توربوشارژ به دلیل دمای بسیار بالا در محفظه توربین، نیاز به روغن با پایداری حرارتی فوق‌العاده دارند. اگر از استاندارد پایین‌تر از SN استفاده شود، روغن در دمای بالا می‌سوزد و پدیده کُک شدن (Coking) رخ می‌دهد که باعث ایجاد رسوب و نابودی شفت توربو می‌شود.

تفاوت‌های تکنولوژی ساخت: مینرال، سنتتیک و نیمه سنتتیک

تفاوت اصلی در طول عمر و عملکرد پیشرانه شما، به نوع روغن پایه و شیوه تولید آن بازمی‌گردد:

جمع‌بندی: اگر خودروی شما مدرن، توربو شارژ یا دارای تکنولوژی بالایی (مانند موتورهای EF7 و TU5) است، استفاده از روغن تمام سنتتیک نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است؛ زیرا ساختار مولکولی منظم آن بهترین محافظت حرارتی و بیشترین مقاومت در برابر اکسیداسیون را فراهم می‌کند.

  راهنمای ویسکوزیته و انتخاب روغن موتور برای خودروهای رایج

انتخاب روغن موتور باید دقیقاً بر اساس نوع موتور و سال ساخت آن انجام شود.

۱. بهترین روغن موتور برای پراید و تیبا (M13/M15)

این موتورها از نسل قدیمی‌تر هستند و تحمل بالاتری نسبت به غلظت روغن دارند، اما با این حال پیروی از توصیه کارخانه ضروری است:

• ویسکوزیته توصیه شده: ۲۰W50 (برای مناطق گرم) یا ۱۰W40 (برای مناطق معتدل و سردتر).
• استاندارد API مورد نیاز: حداقل SJ یا SL.

۲. بهترین روغن موتور برای پژو ۲۰۶ و پژو پارس (موتور TU5)

موتور TU5 دارای مجاری روغن‌کاری باریک و حساس است و به غلظت روغن بسیار حساس است.

• ویسکوزیته الزامی: ۱۰W40
• استاندارد API الزامی: حداقل SN
• هشدار فنی: به هیچ وجه از روغن‌های ۲۰W50 استفاده نکنید. این غلظت بالا باعث می‌شود پمپ روغن در لحظه استارت، فشار زیادی را تحمل کند و روغن به موقع به سرسیلندر و سوپاپ‌ها نرسد.

۳. بهترین روغن موتور برای خودروهای توربوشارژ (شاهین، دنا پلاس توربو)

در این بخش، حساسیت به بالاترین حد خود می‌رسد و روغن تمام سنتتیک الزامی است.

• ویسکوزیته توصیه شده: ۱۰W40 یا در برخی موارد ۵W40 (بسته به توصیه کارخانه).
• استاندارد API حیاتی: SP یا حداقل SN Plus. هرگز از سطوح پایین‌تر استفاده نکنید؛ چرا که ریسک پدیده LSPI (احتراق زودرس) و آسیب پیستون‌ها بسیار بالاست.

جدول راهنمای انتخاب روغن (بر اساس شرایط ایران)

در بازار ایران، توصیه می‌شود به دلیل ریسک بالای تقلب در برندهای خارجی، روی محصولات با کیفیت و دارای استاندارد بالای تولید داخل تمرکز کنید تا از اصالت کالا مطمئن باشید.

جمع‌بندی نهایی و استراتژی خرید

انتخاب روغن موتور یک تصمیم فنی و استراتژیک برای محافظت از سرمایه شما است و صرفاً به معنای خرید گران‌ترین قوطی نیست. استراتژی شما باید بر پایه دو اصل زیر باشد:

1. تطابق دقیق استانداردها: همیشه باید ویسکوزیته و استاندارد API (به ویژه برای خودروهای توربو، SP یا SN Plus) را با دفترچه راهنمای خودروی خود مطابقت دهید.
2. اولویت با اصالت کالا: با توجه به گستردگی محصولات تقلبی در بازار ایران، توصیه جدی ما این است که ریسک خرید برندهای خارجی مشکوک و ارزان را نپذیرید. محصولات تمام سنتتیک باکیفیت تولید داخل که دارای تاییدیه‌های روز دنیا (مانند SN یا SP) هستند، انتخابی بسیار ایمن‌تر و مطمئن‌تر برای موتورهای مدرن و حساس شما خواهند بود.