آلودگی هوا و خودروها: حلقه مفقوده «کیفیت سوخت» کجاست؟
در هفتههای اخیر، با شدت گرفتن آلودگی هوا در کلانشهرها، بار دیگر انگشت اتهام به سمت صنعت خودرو و محصولات داخلی نشانه رفته است. با این حال، به عنوان یک متخصص، معتقدم که بسیاری از این تحلیلها بدون در نظر گرفتن واقعیتهای فنی و قانونی مطرح میشوند و عامل اصلی این بحران، یعنی کیفیت سوخت و وضعیت ناوگان فرسوده، نادیده گرفته میشود.
اجازه دهید با اتکا به دادههای کارشناسی، نگاهی منصفانه به این موضوع داشته باشیم.
۱. خودروهای صفرکیلومتر از نظر فنی آلاینده نیستند
برخلاف باور عمومی، از نظر قوانین رسمی، خودروهای صفرکیلومتر تولید داخل، مشکل آلایندگی ندارند.
- استاندارد یورو ۵ (Euro 5): بر اساس مصوبات هیئت وزیران و الزامات سازمان ملی استاندارد، تمامی خودروهایی که در ایران شمارهگذاری میشوند، موظف هستند استاندارد آلایندگی یورو ۵ را با موفقیت پشت سر بگذارند.
- آزمونهای رسمی: هر خودرو پیش از ورود به بازار و دریافت مجوز فروش، باید در آزمونهای سختگیرانه مصرف سوخت و آلایندگی سازمان استاندارد شرکت کند. کوچکترین تخطی از این استانداردها، منجر به توقف تولید و عدم شمارهگذاری میشود.
نتیجهگیری: از نظر فنی و قانونی، خودروهای صفرکیلومتر در ایران آلاینده محسوب نمیشوند، زیرا با موفقیت، سختگیریهای استاندارد یورو ۵ را پشت سر گذاشتهاند.
۲. ناوگان فرسوده؛ عامل اصلی آلودگی
اگر خودروهای نو مشکل ندارند، پس منشأ اصلی آلودگی کجاست؟ آمارها به وضوح نشان میدهند که عامل اصلی، خودروهای فرسوده هستند.
- عمر بالای ۲۰ میلیون خودرو: در حال حاضر، بیش از ۲۰ میلیون خودرو در ایران در حال تردد هستند که سهم قابل توجهی از آنها، عمری بین ۱۵ تا ۲۰ سال و حتی بیشتر دارند.
- کاتالیست معیوب: این خودروها غالباً دارای سیستمهای کنترل آلایندگی بهروز نیستند و مهمتر از آن، کاتالیست (Catalytic Converter) آنها (که وظیفه تصفیه آلایندههای خروجی موتور را دارد) یا خراب شده یا بهطور کامل حذف شده است.
- آلایندگی ۲۰ برابر بیشتر: مطالعات نشان میدهد که خودروهای فرسوده، چندین برابر (در برخی ارزیابیها تا ۲۰ برابر) خودروهای جدید آلایندگی تولید میکنند. تا زمانی که این حجم از خودروهای فاقد استاندارد از چرخه حملونقل خارج نشوند، تلاشها برای کاهش آلودگی کل ناوگان با شکست مواجه خواهد شد.
۳. کیفیت سوخت: مهمترین حلقه گمشده در معادله آلودگی
یکی از حیاتیترین عوامل که مستقیماً روی عملکرد فنی و آلایندگی خودروهای جدید تأثیر میگذارد، کیفیت سوخت توزیعشده در کشور است.
- عدد اوکتان (Octane Rating): خودروهای جدید، بهخصوص موتورهای توربوشارژ و نسلهای جدید تزریق مستقیم سوخت (GDI)، برای عملکرد بهینه نیاز مبرم به سوختی با عدد اوکتان بالا دارند. پایین بودن اوکتان سوخت موجود در کشور، باعث احتراق زودهنگام و کوبش موتور (Knocking) میشود. این پدیده نه تنها به موتور آسیب میزند و مصرف سوخت را بالا میبرد، بلکه عملکرد تصفیه آلایندهها را نیز مختل میکند.
- میزان گوگرد (Sulfur Content): سوختهای توزیعشده در کشور از نظر میزان گوگرد، فاصله قابل توجهی با استانداردهای جهانی و حتی استاندارد مورد نیاز برای کارکرد صحیح یورو ۵ دارند. گوگرد بالا، عمر کاتالیست خودرو را به شدت کاهش داده و آن را زودتر از موعد تخریب میکند. کاتالیست تخریب شده، دیگر قادر به تصفیه گازهای خروجی نیست و عملاً خودروی نو را به یک آلاینده تبدیل میکند.
در یک جمله: ارتقاء سطح فنی موتور و پاس کردن استاندارد یورو ۵ توسط خودروسازان، بدون بهبود متناسب کیفیت سوخت، اثربخشی محدودی خواهد داشت.
۴. ترافیک و رفتار رانندگی؛ تشدیدکننده آلایندگی
علاوه بر دو عامل اصلی (فرسودگی و سوخت)، شرایط رانندگی در شهرهای شلوغ نیز بحران را تشدید میکند:
- استاندارد بر اساس حرکت یکنواخت: آزمونهای آلایندگی جهانی بر پایه یک چرخه رانندگی نسبتاً یکنواخت و استاندارد (مثل چرخه WLTP یا NEDC) تدوین میشوند.
- افزایش آلایندگی در ترافیک: در شهرهای بزرگ، ترافیکهای سنگین، توقفهای طولانی و شروع و شتابگیریهای مکرر، الگوی استاندارد رانندگی را کاملاً به هم میزند. این حرکتهای منقطع، باعث انتشار چند برابری آلایندهها نسبت به شرایط بهینه میشوند.
جمعبندی کارشناسی
نگاهی منصفانه و علمی به مسئله آلودگی هوا، ما را به این حقایق غیرقابل انکار میرساند:
- خودروهای صفرکیلومتر آلاینده نیستند: این خودروها از نظر قانونی و فنی (در زمان تولید) استاندارد یورو ۵ را پاس کردهاند.
- فرسودگی و سوخت عامل اصلی هستند: بخش اصلی آلودگی ناشی از خودروهای با عمر بالا (فرسوده) و سوخت کمکیفیت و غیراستاندارد است.
- ترافیک، آلودگی را چند برابر میکند: شرایط رانندگی در شهرهای بزرگ به دلیل ترافیک، میزان انتشار آلایندهها را به شدت افزایش میدهد.
برای حل پایدار بحران آلودگی هوا، تمرکز سیاستگذاریها باید به جای اتهامزنی صرف به صنعت خودرو، بر دو محور اصلی باشد: خروج فوری خودروهای فرسوده و ارتقاء کیفیت سوخت توزیعشده در کشور تا با استانداردهای موتورهای جدید مطابقت داشته باشد.
دیدگاه بگذارید
اولین نفر باشید که دیدگاه خود را می نویسد