بنزین گران شود مردم اعتراض می‌کنند
«در یک اقتصاد تورمی مثل اقتصاد ایران، غیرممکن است که بتوان از انتقال فشار تورم به کالا یا سبد کالای خاصی جلوگیری کرد، مگر با صرف هزینه‌های بزرگ.»
صورت مساله صحیح بنزین چیست؟ طرح دقیق‌تر صورت مساله بنزینی کشور مستلزم رجوع به یک اصل بسیار مهم در علم اقتصاد است، اینکه: در اقتصاد ناهار مجانی وجود ندارد. این اصل مهم در بین عامه مردم این‌گونه ترجمه می‌شود: هر جا کالا یا خدمت مجانی یا ارزان دریافت کردید شک نکنید که هزینه آن را در جایی دیگر با شما حساب خواهند کرد و چه بسا گران‌تر!
بنابراین، سؤال درست در مورد بنزین را باید این‌گونه مطرح کرد: هزینه بنزین ارزان (مابه‌التفاوت قیمت فروش با قیمت واقعی) کجا با مردم تسویه حساب می‌شود؟ جواب این سؤال، افق متفاوتی را در برابر مصرف‌کنندگان بنزین و عموم مردم می‌گشاید و این سؤال نهایی را به ذهن متبادر می‌کند: آیا بنزین ارزان ارزش پرداخت این صورت‌حساب را دارد؟
صورت‌حسابی که بابت بنزین ارزان به مردم تحمیل می‌شود
واقعیت آن است که در یک اقتصاد تورمی مثل اقتصاد ایران، غیرممکن است که بتوان از انتقال فشار تورم به کالا یا سبد کالای خاصی جلوگیری کرد، مگر با صرف هزینه‌های هنگفت. نزدیک به نیم قرن است که دولت‌های ایران تلاش کرده‌اند با تبدیل اقتصاد ایران به یک آزمایشگاه بزرگ و تکرار مکرر یک آزمایش غلط، این تئوری غیرقابل‌خدشه را باطل کنند؛ با این تصور که می‌توان در شرایط فشار تورمی، قیمت بنزین یا قیمت سبد کالاهای وارداتی (نرخ ارز) را بدون تحمیل صورت‌حسابی دیگر به مردم تثبیت کرد و حتی با این اهرم، تورم را هم کنترل کرد!
پیامد سیاست غلط
ولی این سیاست غلط نه تنها موجب جهش‌های چند سال یکبار نرخ ارز و شوک‌درمانی بنزینی در مقاطع خاص شده، بلکه در فواصل زمانی این جهش‌ها و شوک‌ها هم جلوگیری از انتقال فشار تورمی به حامل‌های انرژی و سبد واردات با صورت‌حساب تورم بالاتر در دیگر گروه‌های کالایی از جیب مردم تسویه شده است.
بیماری هلندی و بادکنک فریدمن توضیح ساده‌تری از این انتقال فشار تورمی هستند. فریدمن اقتصاد را به بادکنکی تشبیه می‌کند که افزایش نقدینگی در اقتصاد شبیه فوت کردن در آن بادکنک عمل می‌کند و قاعدتاً همه سطح بادکنک باید به یک اندازه متورم شود؛ ولی می‌توان با فشار انگشت از تورم بادکنک در نقطه خاصی جلوگیری کرد که این کار هرچند امکان‌پذیر است، ولی تورم آن قسمت را به سطوح دیگر منتقل می‌کند؛ همان اتفاقی که با تثبیت نرخ بنزین و دیگر نرخ‌های خاص در اقتصاد می‌افتد و فشار تورم به دیگر گروه‌ها منتقل می‌شود. به‌عنوان مثال، اینکه نسبت هزینه خرید یا اجاره مسکن به درآمد سرانه در ایران بسیار بالاتر از دیگر نقاط جهان است یا اینکه دولت می‌تواند سیاست قیمت چند برابری خودرو (با کیفیت نازل) را با موفقیت اجرا کند، تنها بخشی از صورت‌حسابی است که بابت بنزین ارزان به مردم تحمیل می‌شود. در عین حال، اگر در صورت‌حساب بنزین ارزان دقت شود اقلام دیگری را هم می‌توان مشاهده کرد که مهم‌ترین آن تأمین کسری بودجه ناشی از ارزان‌فروشی بنزین از محل چاپ پول (بخوانید بی‌ارزش‌سازی پول داخل جیب مردم) است که چرخه خبیثه تورم و عوارض پیش‌گفته را تقویت می‌کند.
چرا تصمیم نمی‌گیرند؟
حال که صورت‌حساب سنگین بنزین ارزان شفاف شد، سؤال این است که چرا اراده‌ای برای خارج شدن از این باتلاق وجود ندارد؟
سیاست‌گذاران می‌گویند مردم نمی‌پذیرند! این ادعا اگر درست هم باشد توجیه قابل قبولی برای بی‌عملی دولت نیست؛ چون دولتی که نمی‌تواند مردم را با یک سیاست صحیح همراه کند قابل ملامت است نه مردم. ولی اگر فرض بر این است که مردم نمی‌پذیرند، این سؤال مطرح می‌شود که پس چرا مردم در سال ۹۳ افزایش ۵۰ درصدی قیمت بنزین را به رغم حجم انبوه جوسازی منتقدان دولت پذیرفتند؟ حتی عبارت «شیب ملایم» که برای این افزایش استفاده شد با حجم عظیمی از استهزا توسط مخالفان دولت مواجه شد، ولی اثری در نظر مردم نداشت. تورم هم نه تنها افزایش نیافت، بلکه در آن سال کاهش هم یافت (طبیعی هم هست؛ چون افزایش قیمت بنزین همانند افزایش مالیات روی مصرف بنزین عمل می‌کند که سیاستی انقباضی است و ضدتورمی نه برعکس). ممکن است مقاومت گروه‌هایی از مردم به این خاطر باشد که احساس می‌کنند صورت‌حساب بنزین ارزان را این بار بر خلاف سال ۹۳ پیشاپیش پرداخت کرده‌اند که اینجا هم سیاست‌گذار مقصر است که با سیاست‌های نادرست، هزینه‌هایی را بر گروه‌هایی از مردم تحمیل کرده است که باید با عذرخواهی و اصلاح سیاست‌ها درصدد جبران مافات برآمده و با جلب اعتماد مردم، آنان را با اصلاحات واقعی همراه کند.
دنیای اقتصاد
افزایش ۶ میلیون لیتری مصرف بنزین
چند راهکار برای کاهش مصرف سوخت خودرو
دیدگاه بگذارید
اولین نفر باشید که دیدگاه خود را می نویسد