نگاهی به تاریخچه ایران‌ خودرو دیزل

در سال ۱۳۳۸ صمد سودآور و برادرانش با سرمایه اولیه دو میلیون و ۶۰۰ هزار تومان شرکتی را برای توسعه محصولات سنگین تحت لیسانس مرسدس بنز راه‌اندازی کردند، در سال ۱۳۴۳ این شرکت بنا به دلایلی به محل جدید تغییر مکان داد که اکنون آن ساختمان را بانام ایران‌خودرو دیزل می‌شناسیم.

این زمین ۶۰۰ هزار مترمربعی بعد از انقلاب ایران در اختیار دولت قرار گرفت و در اواسط دهه هفتاد شمسی شرکت ایران‌خودرو بخش عمده‌ای از سهام آن را خریداری کرد و آن را ایران‌خودرو دیزل نامید. این ساختمان قدیمی که سال‌هاست ماشین سنگین می‌سازد در بازه زمانی دولت هفتم رسماً به یک شرکت خودروساز دولتی تبدیل شد و کوشید تا با تقویت و گسترش همکاری‌هایش با شرکت‌های زیرمجموعه دیگر این گروه صنعتی مثل ایدم، گواه، تاپ‌سرویس، تاپ‌خودرو، چرخشگر، تولید قطعات خاور، محور خودرو و... فعالیت‌های خود را گسترش دهد. این شرکت با انجام طرح‌های توسعه و با راه‌اندازی بزرگ‌ترین خط تولید اتوبوس در خاورمیانه و ظرفیت تولید سالانه بیش از ۱۰هزار دستگاه اتوبوس و ۲۰هزار دستگاه کامیون، مینی‌بوس و ون بزرگ‌ترین تولیدکننده خودروهای تجاری در کشور به‌حساب می‌آید و محصولات آن علاوه بر ایران در بازارهای صادراتی بزرگی مثل ارمنستان، قزاقستان، ترکمنستان، تاجیکستان، عربستان، آذربایجان، عراق، مصر، اردن، امارات متحده عربی، کویت، لیبی و افریقا نیز طرفدار دارد.

ساختار سهام و ساختار
هرچند که کار این شرکت قبل و بعد از انقلاب تغییری نکرده اما ساختار آن‌یک بار قبل و یک‌بار بعد از انقلاب ایران تغییر پیداکرده است. در سال ۱۳۵۲ ساختار این شرکت از سهامی خاص به سهامی عام تغییر پیدا کرد و وارد بازار بورس شد و در سال ۱۳۷۷ ایران‌خودرو با خریدار ۶۲ درصد از سهام این شرکت عملاً این قطب صنعتی بزرگ کشور را به یکی از زیرمجموعه‌های خود تبدیل کرد تا با همپوشانی و هم‌فکری در ساختار مدیریتی و ساختار مالی گروه بتواند دیزل را به‌عنوان یکی از بازوهای اصلی خود با رویکرد اختصاصی و انحصاری فعالیت در حوزه خودروهای تجاری تبدیل کند. شاید بد نباشد بدانید که در دوران جنگ ایران و عراق، این شرکت بااینکه هنوز مالکیت دولتی نداشت اما در همکاری مثال‌زدنی سهم ۸۵ درصدی از کل کامیون‌ها و ۷۴ درصدی از خودروهای ناوگان مسافربری عمومی کشور را تولید می‌کرد و نزدیک به ۱۰۰ درصد از کل سهم خودروهای موردنیاز در لجستیک جنگی را نیز در کشور پوشش می‌داد. نام بلوار شهدای ایران‌خودرو دیزل در بزرگراه سعیدی تهران به یاد  کسانی انتخاب‌شده که در این تلاش و همت ملی نقش داشتند. 

زیرمجموعه‌ها
شرکت ایران‌خودرو دیزل که خود یک زیرمجموعه از گروه صنعتی ایران‌خودرو است اکنون چندین شرکت زیرمجموعه دارد که هرکدام بخشی از وظیفه تولید را برعهده‌گرفته‌اند. شرکت گواه به‌عنوان نماینده ارائه خدمات پس از فروش، شرکت ایدم به‌عنوان تولیدکننده موتور و قوای محرکه، شرکت چرخشگر به‌عنوان تولیدکننده گیربکس و سیستم فرمان، شرکت آپکو به‌عنوان تأمین‌کننده و تدارک دهنده تولید و پشتیبانی و خدمات، شرکت محور خودرو به‌عنوان تولیدکننده اکسل و محور، شرکت تولید قطعات خاور به‌عنوان تولیدکننده گاردان، شرکت توسعه خودرو کار به‌عنوان شرکت طراحی، تحقیق و توسعه صنایع تولید خودرو سنگین و شرکت تاپ سرویس که در ابتدا برای ارائه خدمات پس از فروش به خودروهای سواری بنز فعالیت خود را آغاز کرد و بعدها به زیرمجموعه‌های ایران‌خودرو دیزل تبدیل شد همه و همه حلقه‌های تشکیل‌دهنده این مجموعه بزرگ صنعتی هستند. 

گذر از دوران رکود
ایران‌خودرو دیزل به‌جز مرسدس بنز، شرکای تجاری بزرگ دیگری نیز داشته است که ازجمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به هیوندای، هوو، واگن هود و فوتون اشاره کرد. همکاری با شرکای تجاری بین‌المللی باعث شد تا ایران‌خودرو دیزل محصولات متنوعی را به بازار ایران ارائه کند اما در دهه گذشته به دلیل مشکلات متعددی که بخش مهمی از آن به مسائل بین‌المللی و تحریم‌ها برمی‌گردد، ایران‌خودرو دیزل دچار رک.د بسیار سنگینی شد. رکود سنگین برای یک شرکت با این ابعاد و اشل تبعات سنگینی را بر عهده دارد چراکه در دوران رکود، مشکلات اقتصادی، تعهدات معوق، فشارهای دولت و حاکمیت و مسائل متعدد دیگری روزبه‌روز ایران‌خودرو دیزل را به مرزهای ورشکستگی نزدیک‌تر می‌کرد. تا اواسط دهه ۹۰ این شرکت تقریباً سنگین‌ترین فشارهای اقتصادی را تجربه کرد ولی درنهایت با اتخاذ سلسله تصمیم‌های صحیح و مدیریت‌شده، با انتخاب شرکای تجاری جدید و همچنین تغییر در سبک و ساختار مدیریتی‌اش در کنار همت جمعی کارکنان و عوامل دست‌اندرکار توانست رکوردهای تاریخی خود را در بازه زمانی ۶۰ ساله جابه‌جا کند. در آذر ۱۴۰۱ رکورد تولید ۲۰۱۵ دستگاه محصول در این شرکت به ثبت رسید.

این آمار که متشکل از تولید ۷۷۵ دستگاه کامیون، ۷۱۷ دستگاه کشنده، ۶۶ دستگاه اتوبوس، ۲۸۸ دستگاه ون و ۱۶۹ دستگاه وانت پیکاپ یک رکورد بی‌سابقه در تاریخ این شرکت به‌حساب می‌آمد. مدیرعامل وقت ایران‌خودرو دیزل در ابن باره گفته سات: در ۹ ماهه نخست سال ۱۴۰۱ بیش از ۱۲ هزار دستگاه خودرو فاکتور شده که از این تعداد ۱۰۲۷۵ دستگاه تحویل مشتریان شده است. این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته این عدد ۳۴۰۶ دستگاه بوده که رشد حدود سه برابری را تجربه کرده است.

ایران‌خودرو دیزل امروز
بزرگ‌ترین قطب تولید خودروهای تجاری در کشور تا چند سال پیش هم هنوز بانام کامیون نارنجی بنز شناخته می‌شد اما اکنون طیف گسترده‌ای از محصولات را تولید می‌کند. ورود به بازار پیکاپ‌ها اقدامی مهم در توسعه سبد محصولات این شرکت بود که از اواخر دهه ۹۰ آغاز شد و اکنون محصول بنزینی اتوماتیک فوتون بانام تانلند G7 به‌جرئت یکی از قوی‌ترین پیکاپ‌های تولیدشده در بازار ایران به‌حساب می‌آید.

عصرخودرو