صنعت خودروی ایران در چالش مصرف سوخت و آلایندگی

صنعت خودروی ایران سال‌هاست که به دلیل مشکلات ساختاری و مزمن، مورد انتقاد شدید قرار گرفته است. فرسودگی فناوری، عدم نوسازی پلتفرم‌ها و مصرف سوخت بالا باعث شده است تا خودروهای داخلی فاصله زیادی با استانداردهای جهانی داشته باشند. تازه‌ترین داده‌های سازمان بازرسی کیفیت و استاندارد ایران (ISQI) نه تنها این مشکلات را تأیید می‌کند، بلکه نشان می‌دهد این ضعف‌های ساختاری در حال تثبیت شدن هستند.

در این گزارش، به بررسی دقیق آمار آلایندگی و مصرف سوخت خودروهای داخلی می‌پردازیم که نشان‌دهنده یک بحران جدی در حوزه بهره‌وری انرژی و محیط زیست است.

۱. بحران آلایندگی: دو برابر استاندارد جهانی

آلایندگی خروجی خودروها، به ویژه دی‌اکسید کربن (CO2​)، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های فنی و محیط زیستی است. داده‌های ISQI نشان می‌دهد که وضعیت خودروهای داخلی در این بخش بسیار نامطلوب است:

• میانگین آلایندگی خودروهای داخلی: بین ۱۸۹ تا ۲۰۵ گرم CO۲​ بر کیلومتر
• استاندارد روز اروپا: بین ۹۵ تا ۱۲۰ گرم CO۲​ بر کیلومتر

به بیان ساده، خودروهای تولیدی ایران تقریباً دو برابر استانداردهای به‌روز جهانی آلاینده هستند.

وضعیت آلایندگی شرکت‌های بزرگ (بر اساس گرم CO2​ بر کیلومتر)

• ایران‌خودرو، سایپا و مدیران‌خودرو: این شرکت‌ها در محدوده ۱۸۷ تا ۱۹۷ گرم بر کیلومتر قرار دارند. این امر نشان می‌دهد که تنوع محصولات آن‌ها (مانند انواع سدان‌ها و کراس‌اوورها) تأثیر چندانی در کاهش آلایندگی کلی نداشته است.
• بهمن موتور و زامیاد: این شرکت‌ها با آلایندگی ۱۹۹ تا ۲۰۵ گرم بر کیلومتر، بیشترین میزان آلایندگی را دارند. این موضوع به ویژه در بخش خودروهای تجاری سبک (وانت‌ها) که زامیاد تولید می‌کند، بسیار بحرانی است؛ زیرا این خودروها ده‌ها سال از تکنولوژی روز عقب مانده‌اند.

علل اصلی آلایندگی بالا

1. استفاده از موتورهای نسل قدیمی با راندمان (Efficiency) پایین.
2. تکیه بر پلتفرم‌های سنگین و غیر بهینه که وزن خودرو را به شدت بالا می‌برند.
3. کمبود فناوری‌های نوین مانند:
   • تزریق مستقیم سوخت (Gasoline Direct Injection - GDI)
   • توربوشارژرهای کم‌مصرف
   • گیربکس‌های پیشرفته (مانند CVT یا دوکلاچه)

۲. مصرف سوخت بالا: ۲۰ تا ۳۰ درصد بیشتر از عرف جهانی

مصرف سوخت خودروهای داخلی نیز مانند آلایندگی، نشان‌دهنده یک مشکل ریشه‌ای است. میانگین مصرف سوخت خودروهای داخلی طبق داده‌های ISQI بین ۷.۴ تا ۱۱.۴ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر است.

مقایسه میانگین مصرف سوخت شرکت‌ها (لیتر در ۱۰۰ کیلومتر)

• شرکت‌های بزرگ مانند سایپا و ایران‌خودرو با میانگین ۷.۶ تا ۷.۹ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر، مصرفی حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد بالاتر از استاندارد جهانی دارند.
• زامیاد با مصرف ۱۱.۴۷ لیتر، عملاً خودروهایی تولید می‌کند که از نظر اقتصادی برای مصرف‌کننده و اقتصاد کلان کشور، بسیار پرمصرف و غیراقتصادی هستند.

دلایل مصرف بالای سوخت

1. راندمان پایین موتور و طراحی قدیمی ECU (واحد کنترل الکترونیکی موتور).
2. آیرودینامیک ضعیف خودروها که مقاومت هوا را افزایش می‌دهد.
3. وزن بالا و متریال (مواد اولیه) ناکارآمد در ساخت بدنه.
4. استفاده از گیربکس‌های قدیمی ۴ تا ۶ سرعته به جای فناوری‌های روز مانند گیربکس‌های ۷ یا ۸ سرعته یا سامانه‌های هیبریدی.

ریشه مشکل: ضعف ساختاری در صنعت

این آمارها صرفاً اعدادی برای مقایسه نیستند؛ بلکه نشان‌دهنده ضعف‌های بنیادین در ساختار صنعت خودروسازی ایران هستند:

• انحصار بازار: به دلیل نبود رقیب جدی و انحصار در بازار، انگیزه رقابتی برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌های کاهش مصرف وجود ندارد.
• ضعف تحقیق و توسعه (R&D): تمرکز بر مونتاژ یا تولید خودرو بر اساس پلتفرم‌های قدیمی، نشان‌دهنده نبود تحقیق و توسعه واقعی و عدم نوآوری در هسته اصلی صنعت است.
• نبود استراتژی ملی: در غیاب یک استراتژی ملی مشخص برای بهره‌وری انرژی، خودروسازان هیچ تشویق یا تنبیهی برای تولید خودروهای کم‌مصرف و پاک ندارند.

نتیجه‌گیری:

داده‌های رسمی ISQI ثابت می‌کنند که خودروهای داخلی همچنان پرمصرف و آلاینده هستند. اصلاح صنعت خودرو، نه تنها یک ضرورت اقتصادی (برای کاهش واردات سوخت) و زیست‌محیطی (برای کاهش آلایندگی) است، بلکه یک وظیفه در قبال سلامت عمومی مردم و حفظ منابع کشور به شمار می‌رود. ادامه این روند، جز تحمیل هزینه‌های بیشتر بر اقتصاد و مصرف‌کننده، حاصلی نخواهد داشت.