تأثیر نرخ ارز در بازار خودرو

نرخ ارز در طول هشت ماه اخیر در وضعیتی روند صعودی داشت که این روند از هفته پیش تغییر جهت داد و نمودار آن نزولی شد. با این حال نوسانات آن به تدریج بازارهای دیگر، به ویژه خودرو را تحت تأثیر قرار داد. نوسانات شدید نرخ ارز، پیش از این هم مسبوق به سابقه بوده؛ به صورتی که در سال‌های ۹۰ و ۹۱ که تحریم‌های اولیه هسته‌ای اعمال شد هم شاهد افزایش و کاهش چشمگیر نرخ ارز بودیم، در آن زمان قیمت خودرو با توجه به افزایش هزینه تولید روند صعودی به خود گرفت. در آن سال‌ها دست‌اندرکاران تولید خودرو تلاش کردند با فشار به وزارت صنعت به‌عنوان متولی سیاست‌گذاری بخش خودرو، سازمان حمایت و همچنین شورای رقابت وضعیتی را فراهم کنند تا صنعت خودرو از شرایطی که به آن مبتلا بود، نجات یابد. به این ترتیب نسخه افزایش قیمت برای نجات خودرو از وضعیت تحریمی تجویز شد ولی بعد از گذر از تحریم‌ها و همچنین متعادل شدن نرخ ارز خودروسازان مجدداً با سند و مدرک به شورای رقابت رفتند تا بلکه بتوانند بار دیگر مجوز افزایش قیمت محصولات خود را از این شورا اخذ کنند. در این میان اگرچه به نظر می‌رسد که با روند صعودی نرخ ارز چاره‌ای جز افزایش قیمت‌ها نیست، ولی این سؤال همزمان با کاهش نرخ ارز در وضعیت کنونی مطرح است که نوسان‌های افزایشی نرخ ارز که بازارها را متأثر از خود می‌کند، چنانچه متوقف شود یا روند کاهشی به خود بگیرد، آیا در بازارهایی نظیر خودرو هم تاثیرگذار است و باعث روند کاهشی قیمت می‌شود؟ برای جواب به این پرسش باید به این نکته توجه کرد که تاکنون بازار خودرو از افزایش نرخ ارز تبعیت کرده است و با افزایش نرخ ارز، نمودار قیمت محصولات در بازار افزایشی شده؛ ولی با توقف و کاهش نرخ ارز، قیمت‌ها در بازار خودرو چندان میلی به تبعیت از خود نشان نداده و کاهش محسوسی نیافتند. کارشناسان در خصوص رابطه نرخ ارز و قیمت خودرو نظرات متعددی دارند. به اعتقاد برخی از آنها نوسانات نرخ ارز روی نهادهای تصمیم گیرنده در ارتباط با قیمت خودرو تاثیرگذار نیست. همان طور که شاهد بودیم در وضعیتی که در خرداد ماه، نرخ ارز در بازار آزاد دو برابر شده بود، شورای رقابت به‌عنوان نهاد تصمیم گیر در تعیین قیمت خودرو، فقط با افزایش ۷ درصدی به طور میانگین موافقت کرد. به گفته این کارشناسان قیمت خودرو در نرخ تورم تاثیرگذار است؛ پس این شورا به منظور پیشگیری از ایجاد شوک تورمی در کشور، در مقابل افزایش قیمت خودرو مقاومت می‌کند و قیمت را نه یکباره، بلکه تدریجی افزایش می‌دهد. از طرف دیگر قیمت خودرو در کارخانه هم نمی‌تواند از نوسانات نرخ ارز تأثیرپذیر باشد. علت این موضوع را باید در نرخ متفاوت ارزی دانست که در دست زنجیره خودروسازی قرار می‌گیرد. براساس اعلام وزارت صنعت، زنجیره خودروسازی می‌تواند ارز مورد نیاز خود را از سامانه نیما و با نرخی میان ۸ تا ۹ هزار تومان دریافت کند پس باید تأثیر نوسانات نرخ ارز در بازار آزاد را روی بازار خودرو مورد بررسی قرار داد. به گفته کارشناسان، نرخ ارز تنها آیتمی نیست که روی قیمت خودرو تاثیرگذار است و معکوس شدن نمودار نرخ ارز در بازار، لزوماً نمی‌تواند قیمت خودرو را کاهشی کند. آن‌ها برای توضیح نظر خود به روند تغییرات نرخ ارز و قیمت خودرو از ابتدای سال جاری می‌پردازند؛ درحالی‌که قیمت خودرو در ماه‌های ابتدای سال‌جاری، ثابت بود، شاهد نوسان نرخ ارز در بازار بودیم. پس نرخ ارز و قیمت خودرو رابطه خطی ندارند تا به واسطه نوسان نرخ ارز، بازار خودرو هم به تلاطم بیفتد. این کارشناسان نوسان قیمتی در بازار خودرو را با دو عامل مرتبط می‌دانند، نخستین عامل بحث عرضه و تقاضا است. عامل دیگر انتظارات پیش رو است که در بازار وجود دارد. زمانی که مصرف‌کنندگان واقعی و دلالان نسبت به آینده گروه‌های خودروساز دیدگاه مثبتی نداشته باشند و این احساس در آنها به وجود بیاید که زنجیره خودروسازی در آینده در تأمین نیازهای بازار با مشکلاتی مواجه می‌شود، به بازار هجوم می‌آورد. مصرف کنندگان در پی جلو انداختن خرید خود هستند و واسطه‌ها هم در پی خرید خودرو هستند. با این نیت که در آینده بتوانند با قیمت بالاتری به بازار عرضه کنند. آنچه موجب می‌شود تا نگاه به آینده مثبت نباشد، سیگنالی است که از گروه‌های تولیدکننده به بازار فرستاده می‌شود. کاهش عرضه به بازار و همچنین رشد منفی تولید را می‌توان از این دست سیگنال‌ها دانست. پس چنانچه نرخ ارز کاهشی باشد، اما همچنان این دست سیگنال‌ها به بازار فرستاده شود، شاهد خواهیم بود که قیمت خودرو نه تنها کاهش نمی‌یابد، بلکه در جهت عکس حرکت می‌کند و افزایشی می‌شود. در این میان ولی شمار دیگری از کارشناسان عقیده دارند که بخشی از قیمت‌های خودرو در واقع حباب است و این حباب به خاطر وجود حباب در بازار ارز ایجاد شده و به مجرد اینکه حباب بازار ارز تخلیه شود، این موضوع روی بازار خودرو هم تاثیرگذار است و حباب این بازار را هم تخلیه می‌کند.

تأثیر خودرو بر نرخ تورم

شورای رقابت به عنوان نهاد فراقوه‌ای مسوول تعیین قیمت خودروهای پرتیراژ در بازه زیر ۴۵ میلیون تومان است. این شورا در روزهایی که نرخ ارز در بازار نوسان داشت، در مقابل تقاضای زنجیره خودروسازی سکوت کرد. رضا شیوا، رئیس شورای رقابت، در یک برنامه تلویزیونی خبر از بازنگری قیمت خودرو در این شورا داد. البته وعده‌ای که فقط به برگزاری یک نشست در این شورا و ارسال نامه‌ای به بانک مرکزی در ارتباط با اعلام تورم بخشی خودرو، ختم شد و دیگر خبری از این شورا در خصوص قیمت خودرو منتشر نشد. با این حال نرخ ارز به نوعی افزایش قیمت‌ها را توجیه می‌کرد. در این ارتباط رضا بوستانی، اقتصاددان، می‌گوید: هنگامی که نرخ ارز در بازار با نوسان همراه می‌شود، نهادی نظیر شورای رقابت که مسوول قیمت‌گذاری خودرو است خیلی با این نوسانات همراهی نمی‌کند. نکته‌ای را که این اقتصاددان به آن اشاره می‌کند، می‌توان در قیمت‌گذاری دستوری در ارتباط با محصولاتی مثل خودرو جست و جو کرد.

بوستانی با اشاره به اینکه قیمت خودرو، جزو قیمت‌هایی است که در تعیین نرخ تورم نقش دارد، می‌گوید: با توجه به جایگاه خودرو در زندگی امروز و قرار گرفتن آن در سبد خانوارها به طور ویژه، قیمت آن روی نرخ تورم اثرگذار خواهد بود. این در وضعیتی است که دولت‌ها در ایران، بر اساس یک قانون نانوشته تلاش می‌کنند تا نرخ تورم را پایین نگه دارند. بوستانی ادامه داد: برای اینکه نمودار تورم از این ناحیه صعودی نشود، دولت‌ها اجازه همراهی قیمت خودرو را با نوسانات ارزی نمی‌دهند. در واقع دولت‌ها در مقابل افزایش قیمت خودرو مقاومت می‌کنند تا از این طریق جلوی افزایش نرخ تورم را بگیرند. پس به منظور پیشگیری از شوک تورمی، اجازه افزایش قیمت‌ها از طرف نهادهایی که متولی قیمت‌گذاری دستوری هستند، صادر نمی‌شود. بوستانی تاکید کرد: دولت‌ها در مقابل افزایش قیمت خودرو در مقابل نوسانات ارزی مقاومت می‌کنند و در پی این هستند تا اگر قرار است افزایشی در قیمت خودرو اتفاق بیفتد، این افزایش قیمت به طور تدریجی و با فاصله از نوسانات ارزی انجام شد. در حالی که رضا بوستانی عقیده دارد که شورای رقابت به خاطر تاثیرگذار بودن قیمت خودرو روی نرخ تورم از افزایش ناگهانی و یکباره آن پرهیز می‌کند و در مقابل افزایش قیمت خودرو به خاطر نوسانات ارزی از خود مقاومت نشان می‌دهد. حسن کریمی سنجری، کارشناس خودرو، علت این موضوع را در خطوط تولید خودروسازان جست و جو می‌کند. حسن کریمی سنجری می‌گوید: تأثیر نوسانات نرخ ارز بر قیمت تمام شده خودرو در کارخانه‌ها بی‌تأثیر است. وی علت این موضوع را متفاوت بودن نرخ ارز تخصیص یافته به زنجیره خودروسازی از نرخ بازار آزاد می‌داند. کریمی سنجری در ارتباط با اینکه این نوسانات روی قیمت بازار چه تاثیری می‌گذارد، می‌گوید: نوسانات نرخ ارز روی بازار خودرو تأثیر بسیاری داشت. پس چنانچه نمودار نوسانات در این بازار نزولی شود، این موضوع می‌تواند موجب کاهش قیمت خودرو در بازار شود. البته این کارشناس به دیگر پارامترهای تاثیرگذار روی قیمت خودرو، به ویژه بحث عرضه و تقاضا هم اشاره می‌کند و عقیده دارد: عرضه و تقاضا در تعیین قیمت‌ها در بازار نقش دارد. پس این مساله می‌تواند فارغ از نوسانات نرخ ارز، روی قیمت خودروتاثیرگذار باشد. با این حال کریمی سنجری، نوسانات این روزهای بازار را بیشتر به نوسانات نرخ ارز مرتبط می‌داند و معتقد است چنانچه روند کاهشی نرخ ارز در بازار از ثبات برخوردار شود، این روند را می‌توانیم در بازار خودرو هم مشاهده کنیم و شاهد کاهش قیمت‌ها در بازار خودرو باشیم.

عرضه و تقاضا، تعیین‌کننده قیمت

فربد زاوه، کارشناس خودرو، در خصوص بی تأثیر بودن نوسانات نرخ ارز بازار آزاد روی قیمت تمام شده، با کریمی سنجری موافق است ولی در کاهشی شدن قیمت خودرو در بازار به خاطر کاهشی شدن نرخ ارز، نظر دیگری دارد. زاوه می‌گوید: نرخ ارز و قیمت خودرو به‌صورت خطی با هم در ارتباط نیستند؛ بنابراین نوسانات نرخ ارز نمی‌تواند به تنهایی موجب نوسانات قیمت خودرو در بازار شود. این کارشناس توضیح می‌دهد: همان طور که شاهد بودیم در ماه‌های ابتدای سال جاری نرخ ارز از نوسان برخوردار بود، با این حال قیمت خودرو تغییر محسوسی نداشت. قیمت خودرو از آنجایی شروع به افزایش کرد که دو عامل عرضه و تقاضا و همچنین انتظارات پیش رو دگرگون شد. زاوه، علت دگرگونی این دو عامل را کاهش عرضه از طرف گروه‌های خودروساز و همچنین انتظارات منفی نسبت به آینده خودروسازان به خاطر روند نزولی تولید در این شرکت عنوان می‌کند که در گزارش‌های ماهانه آنها منعکس شده است. این کارشناس تاکید می‌کند چنانچه نرخ ارز به سمت نزولی شدن در بازار حرکت کند، ولی سیگنال‌های منفی همچنان در بازار خودرو وجود داشته باشند، این موضوع نمی‌تواند به تنهایی قیمت‌ها را در مسیر کاهشی قرار دهد.