کاهش نرخ ارز تاثیری بر قیمت‌گذاری خودرو خواهد داشت؟

قیمت گذاری خودرو هرچند در طول ۶ سال فعالیت شورای رقابت بدون حاشیه و طبق سازوکاری معلوم انجام می‌گرفت، ولی اکنون این سازوکار به معمایی در صنعت خودرو تبدیل شده است. چیزی که معلوم است سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولید کنندگان که از دو ماه پیش جایگزین شورای رقابت در قیمت گذاری خودرو شده هنوز به طور شفاف سازوکار تعیین قیمت را اعلام نکرده و فرمول ثابتی در این خصوص تعریف نکرده است. در این میان آنچه از حواشی و اظهار نظر دست اندرکاران صنعت خودرو یا مسوولان صنعتی شنیده می‌شود این است که نرخ ارز تعیین کننده اصلی قیمت‌هاست و این نرخ تأثیر قابل توجهی در قیمت گذاری خودرو دارد.

سایه ارزی بر صنعت خودرو

اکنون سؤال این است که سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان که قرار است بر مبنای نرخ ارز و به تبع آن افزایش هزینه‌های تولیدکنندگان به قیمت‌گذاری خودرو بپردازد، با نوسان نرخ ارز چه کار خواهد کرد؟ آنچه معلوم است نرخ ارز در بازار از تب وتاب چند ماه اخیر فاصله گرفته است و این در وضعیتی است که تابستان سال جاری نرخ ارز روزهای پرنوسانی را طی کرد. در تابستان نرخ دلار در بازار به مرز ۱۸ هزار تومان هم رسید. پس از این رکوردزنی، به تدریج شاهد بودیم که نرخ ارز عقب نشینی کرد؛ به صورتی که هر چه از گرمای تابستان فاصله گرفتیم، هیجانات بازار ارز هم به سردی گرایید. حتی در طول روزهای گذشته شاهد بودیم که نرخ دلار در کانال ۱۰ هزار تومان هم قرار گرفت. اکنون این پرسش مطرح می‌شود که قیمت گذاری خودرو با توجه به نوسانات ارزی چگونه انجام می‌گیرد؟

و پرسش دیگر اینکه وابستگی خودروها به ویژه محصولات پرتیراژ به نرخ ارز به چه میزان است که می‌تواند به عنوان مثال پژوی پارس اتوماتیک را از ۵۴ میلیون تومان به ۸۳ میلیون تومان برساند. هم اکنون با توجه به روند نزولی نرخ ارز خیلی از مردم انتظار کاهش قیمت خیلی از کالاهای مصرفی را دارند. این در وضعیتی است که ظاهراً در چنین وضعیتی افزایش قیمت خودرو برای مسوولان صنعتی کشور اندکی سخت و دردسرساز به‌نظر می‌رسد. آنچه معلوم است بعضی از صنایع وابستگی بالایی به مواد اولیه خارجی دارند و از این رو با افزایش نرخ ارز میزان افزایش هزینه‌های عملیاتی آنها بیش از سایرین است. در این میان تولید وسایل حمل‌ونقل هم در این دسته قرار می‌گیرد.

در مقابل، صنایعی قرار دارند که کمترین میزان وابستگی به واردات مواد اولیه دارند و پس میزان افزایش در هزینه‌های عملیاتی آنها ناشی از افزایش نرخ ارز به طور مستقیم کمتر از دیگر صنایع است. طبق بررسی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی علاوه بر محصولاتی که در مواد اولیه وابستگی ارزی دارند در مقابل صنایعی هم هستند که میزان وابستگی آنها به تجهیزات وارداتی کمتر از دیگر صنایع است و از این رو آنها با افزایش نرخ ارز کمتر از دیگر صنایع افزایش می‌یابد که تولید وسایل نقلیه موتوری و تریلر و نیم تریلرو تولید دیگر وسایل حمل‌ونقل در این دسته می‌گنجد. این مرکز پژوهش همچنین در بررسی خود تاکید دارد که مدل‌سازی‌های اقتصادسنجی نشان می‌دهد به ترتیب صنایع «تولید دیگر وسایل حمل‌ونقل» و «تولید وسایل نقلیه موتوری و تریلر و نیم تریلر»، به ازای یک درصد افزایش نرخ ارز بیشترین افزایش قیمت را در محصولات خواهند داشت. به این ترتیب با توجه به گزارش این مرکز این طور می‌توان استنباط کرد که قیمت خودرو تأثیرپذیری بسیاری از نرخ ارز دارد، حال آنکه این تأثیرپذیری در وجوهی هم به سود خودروساز است. در این خصوص موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در گزارش خود تاکید کرده که تولید وسایل حمل‌ونقل و تولید وسایل نقلیه موتوری و تریلر و نیم تریلر با افزایش سود (ناشی از افزایش صادرات، قیمت محصولات مشابه خارجی و حمایت‌های تعرفه‌ای) رو به رو خواهند شد. به این ترتیب افزایش نرخ ارز هرچند هزینه تولید را برای خودروساز صعودی می‌کند، ولی در عوض می‌تواند سودی هم برای این صنعت دربرداشته باشد.

ناهماهنگی نرخ ارز و قیمت خودرو

چرا قیمت کالاها در بازار که پیش از این از افزایش نرخ ارز تبعیت می‌کرد و روند افزایشی به خود گرفته بود، با کاهش آن هماهنگ نمی‌شود و در بازار روند کاهشی به خود نمی‌گیرند؟

در این ارتباط کارشناسان اقتصادی عقیده دارند آنچه موجب می‌شود قیمت کالاها در بازار از کاهش نرخ ارز تبعیت نکند را باید در انتظارات تورمی موجود در جامعه جست‌وجو کرد. در کنار این موضوع باید دو شاخص چسبندگی قیمت‌ها و اثرگذاری وضعیت روانی در ایجاد تورم را هم مورد توجه قرار داد. در ارتباط با قیمت خودرو موصوع تا اندازه‌ای متفاوت است. خودرو به عنوان یک کالا نتوانست از نردبان نرخ ارز بالا برود. علت این موضوع تعیین دستوری قیمت از طرف مراجع مرتبط است. اکنون با توجه به کاهش نرخ ارز، این پرسش در سطح جامعه مطرح می‌شود که کالایی نظیر خودرو که در زمان افزایش نرخ ارز، به هر علت از قافله افزایش قیمت جامانده در حال حاضر که ارز روند نزولی به خود گرفته، باز هم دست اندرکاران زنجیره خودروسازی همان سناریوی افزایش قیمتی را دنبال می‌کنند که در زمان افزایش لجام گسیخته نرخ ارز، دنبال می‌کردند و چرا سناریوی افزایش قیمت محصولات خود را با توجه به روند کاهشی نرخ ارز در بازار، اصلاح نمی‌کنند؟

در جواب به این مساله، کارشناسان به این نکته اشاره می‌کنند که کاهش نرخ ارز در بازار آزاد اتفاق افتاده است. این در وضعیتی است که زنجیره خودروسازی براساس دستورالعمل‌های موجود باید ارز مورد نیاز خود را از طریق سازوکارهای تدوین شده بانک مرکزی نظیر سامانه نیما تأمین کند. براساس دستورالعمل اعلامی از طرف دولت، مواد اولیه و همچنین قطعات مورد نیاز زنجیره خودروسازی کشور در اولویت دوم قرار گرفته‌اند و ارز مورد نیاز فعالان این حوزه از طریق سامانه نیما و با نرخ ۸ هزار و ۸۰۰ تومان تأمین می‌شود. در حالی این نرخ برای دلار نیمایی تعیین شده است که تا کنون شاهد کاهش آن، با توجه به کاهش نرخ ارز در بازار آزاد، نبوده‌ایم.

در کنار این موضوع باید توجه کرد که نرخ ارز برای زنجیره خودروسازی از رقم ۳ هزار و ۸۰۰ تومان در سال اخیر به ۸ هزار و ۸۰۰ تومان در طول ۹ ماه ابتدایی سال جاری رسیده است. این میزان تغییر گویای رشد ۳. ۲ برابری نرخ ارز برای زنجیره خودروسازی است، پس طبیعی است که دست‌اندرکاران خودروسازی همچنان در پی افزایش قیمت محصولات خود باشند. ولی به راستی نرخ ارز چه تاثیری بر روند تولید در گروه‌های خودروساز می‌گذارد؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد که تغییرات نرخ ارز بر بنگاه‌های صنعتی، از جمله خودروسازان می‌تواند به طور عمده از ۳ طریق اثرگذار باشد. نخست، اثرگذاری بر هزینه‌های عملیاتی ناشی از افزایش قیمت نهاده‌های وارداتی، دوم، اثرگذاری بر هزینه‌های سرمایه‌گذاری از طریق افزایش قیمت تجهیزات سرمایه‌ای وارداتی و سوم اثرگذاری بر قیمت فروش ناشی از تاثیرگذاری بر صادرات و افزایش قیمت واردات محصولات رقیب صنایع. پس اثر کلی نرخ ارز بر یک صنعت بستگی به توازن این سه اثر دارد.

مکانیزم اثرگذاری نرخ ارز بر صنایع

برخلاف تصور عامه، زنجیره خودروسازی برای تولید محصولات خود، حتی محصولات پرتیراژ، نیاز به واردات قطعات دارند و این محصولات به طور ۱۰۰ درصد داخلی سازی نشده‌اند. البته باید به این نکته هم توجه کرد که هیچ‌یک از بنگاه‌های تولید خودرو در سطح بین‌المللی برای تولید محصولات خود نمی‌توانند تمام قطعات مورد نیاز خود را به‌طور مستقل تأمین کنند. نگاهی به آمار داخلی‌سازی محصولات گویای این نکته است که در محصولاتی نظیر پژو ۴۰۵ و پراید، به عنوان دو محصول پرتیراژ، به ترتیب ۹۳ و ۸۷ درصد داخلی سازی اتفاق افتاده است. پس شاهد هستیم که همچنان محصولات پر تیراژ داخلی ارزبری دارند و هیچ خودرویی در خطوط تولید خودروسازان بی نیاز از قطعات وارداتی نیست.

همچنین افزایش نرخ ارز از طریق افزایش هزینه تأمین تجهیزات و ماشین‌آلات مورد استفاده در صنایع، بر بنگاه‌ها اثر می‌گذارد. با توجه به اینکه هم اکنون صنعت خودروی کشور با تحریم‌ها مواجه است و از سوی دیگر با توجه به میزان سرمایه‌گذاری‌های انجام گرفته در گذشته، به نظر می‌رسد که صنعت خودرو در وضعیت فعلی در پی افزایش سرمایه گذاری و خرید تجهیزات و ماشین‌آلات جدید نباشد. پس تأثیر نرخ ارز روی خرید ماشین‌آلات و تجهیزات جدید، اثر ملموسی در این شرایط روی وضعیت گروه‌های خودروساز نخواهد داشت. سومین اثری که نرخ ارز روی صنایع به جای می‌گذارد، تاثیری است که روی قیمت فروش دارد. البته این اثر لزوماً به معنای افزایش هزینه‌ها نیست چون افزایش قیمت می‌تواند همراه با کشش تقاضای بازار، هزینه تولید، افزایش قیمت محصولات رقیب و مواردی از این دست باشد.

میزان حساسیت قیمت‌ها به نرخ ارز

اما موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در گزارشی با عنوان «ارزیابی آثار تغییرات نرخ ارز بر رشته فعالیت‌های صنعتی با توجه به شرایط بازار ارز در سال ۹۷» به اثرگذاری نرخ ارز بر قیمت تمام شده کالاها پرداخته است. در این گزارش تاکید شده حساسیت قیمت به تغییرات نرخ ارز در صنایع گوناگون یکسان نیست. این حساسیت قیمت به نرخ ارز را می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد. حساسیت پایین، متوسط، بالا و خیلی بالا چهار دسته‌ای است که براساس آن میزان تأثیرپذیری قیمت‌ها از نرخ ارز بررسی می‌شود. این تقسیم بندی گویای این موضوع است که قیمت خودرو حساسیت خیلی بالایی به افزایش نرخ ارز از خود نشان می‌دهد، پس خودروسازان در طبقه صنایعی قرار می‌گیرند که قیمت محصولاتشان به افزایش نرخ ارز حساسیت خیلی بالایی دارد. این حساسیت به طوری است که چنانچه نرخ ارز یک درصد افزایش یابد، قیمت محصولات خودروسازان ۰۴. ۱ درصد تأثیرپذیری دارد. با توجه به این مسائل باز هم شاهد هستیم که قیمت محصولات خودروسازان به خاطر نوع نگاهی که دولت به آن دارد، به طور دستوری تعیین می‌شود و همین موضوع باعث شده تا خودروسازان با ضررهای بزرگی از این ناحیه رو به رو شوند.

بدون شک بخش قابل توجهی از ضرر ۵. ۵ هزار میلیارد تومانی خودروسازان از ناحیه نوسانات نرخ ارز در ۶ ماه ابتدایی سال جاری و تأثیر منفی این نوسانات روی خطوط تولید خودروسازان به وجود آمده است. البته خودروسازان از یک سو به خاطر بهره‌مندی از بازار انحصاری و از سوی دیگر به خاطر سیاست ممنوعیت واردات به خاطر مدیریت منابع ارزی این امکان را در اختیار داشتند که محصولات خود را به آسانی بفروشند، پس در اینجا افزایش نرخ ارز تا اندازه‌ای به سود خودروسازان شده است. با این حال چنانچه خودروسازان از بازارهای صادراتی برخوردار بودند و توان تولید محصولاتی با استانداردهای جهانی داشتند این امکان وجود داشت تا خود را از زیر بار این ضررها تا اندازه‌ای رها کنند؛ چون از رهگذر نوسانات نرخ ارز و قرار گرفتن آن در مدار صعودی، گروه‌های خودروساز می‌توانستند از ناحیه صادرات درآمد بیشتری کسب کنند. این درآمد صادراتی می‌توانست ضررهای آنان را پوشش دهد. حال آنکه هم اکنون این شرکت‌ها به خاطر تولید محصولات خود روی پلت فرم‌های قدیمی و همچنین کیفیت پایین محصولات تولیدی هیچ شانسی برای صادرات محصولات خود ندارند.

دنیای اقتصاد