اسقاط خودرو موجب حذف ۳۰ درصدی ذرات معلق می‌شود

یک کارشناس آلودگی هوا گفت: در حالیکه نصب فیلتر دوده تنها ۴ درصد در کاهش آلودگی هوا مؤثر است، اسقاط ناوگان فرسوده موجب حذف ۳۰ درصدی ذرات معلق می‌شود.

آلودگی هوای تهران با توجه به خسارت ۶.۲ میلیارد دلاری به سلامت عمومی مردم شهر و دخالت در مرگ بیش از ۴۰۰۰ نفر در سال، به‌عنوان یکی از چالش‌های اساسی این کلان‌شهر شناخته شده است.

با توجه به گزارش کیفیت هوای تهران، ذرات معلق ریز (PM2.5) از سال ۱۳۹۰ تاکنون به‌عنوان عامل اصلی این پدیده نامطلوب اعلام شده است. همچنین مطابق مطالعات دقیق منشأیابی، وسایل نقلیه به‌عنوان بزرگ‌ترین منبع انتشار این آلاینده‌ها، بیش از ۶۵ درصد از تولید این ذرات را به خود اختصاص می‌دهند.

به همین منظور راهکارهایی شامل اسقاط خودروهای فرسوده، نصب فیلتر دوده روی خودروهای دیزلی، جایگزینی موتورسیکلت برقی و انژکتوری، استفاده از سوخت‌های جایگزین (CNG) و طرح منطقه کم‌انتشار (LEZ) مناسب‌ترین راهکارها برای شهر تهران معرفی می‌شوند.

اکنون سؤال اینجاست که چرا با علم به این مساله، گام مثبتی در این راستا برداشته نشده است و مسؤولین به سراغ راهکارهایی با درجه تأثیرگذاری کمتر می‌روند. پاسخ به این سؤال را باید در این دو نکته جستجو کرد:

تعدد راهکارهای کاهش آلودگی هوا در طرح‌های پیشنهادی توسط نهادهای مسؤول بدون هیچ اولویت و ملاحظه‌ای، منجر به سردرگمی دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط در انتخاب راهکار مؤثر و همچنین عدم نظارت و پیگیری هر کدام از آن‌ها شده است. این مسأله نه‌تنها باعث کاهش آلودگی هوا نمی‌شود که منجر به اقداماتی ناهماهنگ، غیرمؤثر و مقطعی با صرف هزینه‌های بالا می‌شود.

فارغ از مسأله تعدد راهکارها، اجرای هرکدام از این راهکارها هم صرف هزینه‌های مستقیم زیادی را به دنبال دارد و در طرح‌های پیشنهادی، تأمین این هزینه‌ها به‌عهده منابع تأمین مالی دولتی سپرده شده است که با توجه به وضعیت کنونی اقتصاد کشور و عدم تحقق بودجه‌های دولتی به این طرح‌ها، هیچ‌کدام از راهکارها اجرایی نشدند.

پس با توجه به ارتباط مستقیم اجرای این راهکارها با هزینه‌های مستقیم و وابستگی تأمین این هزینه‌ها به بودجه دولتی، یک سیاست‌گذاری هوشمندانه به‌منظور اجرای راهکارهای مؤثر کاهش آلودگی هوای تهران ضرورت می‌یابد.

ازاین‌رو لازم است مدلی طراحی شود که در این طرح، راهکارهایی که ازلحاظ اقتصادی توجیه دارند، انتخاب شوند و همچنین پای بودجه دولتی به‌عنوان حامی مالی از چرخه سیاستی این راهکارها به‌طور کامل بیرون آید.

محمد کاظمی، کارشناس آلودگی هوا طرحی پیشنهاد داده است که در نخستین قدم از این طرح، ارزیابی هزینه فایده به‌کار گرفته شده و نتایج حاصل از این ارزیابی‌های وی نشان می‌دهد که اسقاط ناوگان فرسوده تمامی وسایل نقلیه و نصب فیلتر دوده روی اتوبوس‌های غیرفرسوده، به‌صرفه‌ترین راهکارها از منظر اثربخشی و توجیه اقتصادی در وضعیت فعلی هستند.

وی همچنین با تمرکز بیشتر روی نتایج ارزیابی مذکور مشخص می‌کند که اسقاط ناوگان فرسوده به‌مراتب هم ازنظر سوددهی اقتصادی و هم ازنظر تأثیرگذاری در کاهش ذرات معلق، از نصب فیلتر دوده روی اتوبوس‌ها به‌صرفه‌تر خواهد بود. به‌طوری‌که اسقاط ناوگان فرسوده از نقطه‌نظر اقتصادی می‌تواند از تحمیل خسارت ۸۱۰ میلیون دلاری ناشی از انتشار ذرات معلق پیشگیری کند که با احتساب هزینه ۲۷۰ میلیون دلاری اسقاط کلیه ناوگان فرسوده، سوددهی ۵۴۰ میلیون دلاری خواهد داشت. درحالی‌که نصب فیلتر دوده روی اتوبوس‌ها با صرف هزینه ۶۰ میلیون دلاری برای اجرا، سوددهی ۳۰ میلیون دلاری دارند.

به عقیده این کارشناس از نقطه نظر اثربخشی، اسقاط ناوگان فرسوده موجب حذف ۳۰ درصدی ذرات معلق شهر تهران می‌شود ولی نصب فیلتر دوده تنها تأثیر ۴ درصدی در حذف این آلاینده دارد.

پس با درنظرگرفتن دو معیار توجیه اقتصادی و میزان اثربخشی، ضروری است سیاستی تدوین شود که بتوان در درجه اول، اسقاط ناوگان فرسوده کلیه وسایل نقلیه موجود در شهر تهران و در درجه دوم، نصب فیلتر دوده روی اتوبوس‌های غیرفرسوده را به‌طور کامل اجرایی کرد.

همچنین زمانی‌که اطلاعات مربوط به تعداد و آلایندگی ناوگان فرسوده مورد بررسی دقیق‌تری قرار می‌گیرند، این نتیجه حاصل می‌شود که تنها ۱۰ درصد از وسایل نقلیه درحال رفت و آمد در شهر تهران جز ناوگان فرسوده هستند ولی منجر به انتشار نزدیک به ۵۰ درصد ذرات معلق می‌شوند.

پس این موضوع هم مؤید نتیجه حاصل از ارزیابی هزینه فایده است و اولویت پرداختن به اسقاط ناوگان فرسوده نسبت به دیگر راهکارها اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

به‌همین منظور هردوی این راهکارها در قالب یک طرح تحت عنوان «طرح هوای پاک» در مدت شش‌سال برنامه‌ریزی می‌شوند که در دوز متوالی سه‌ساله تحت عناوین «طرح اقتصادی اسقاط ناوگان فرسوده» و «طرح اقتصادی نصب فیلتر دوده اتوبوس‌ها» اجرایی می‌شود. همچنین در مجموع این سال‌ها هزینه‌ای معادل ۳۳۰ میلیون دلار برای اجرای کامل این طرح برآورد می‌شود که با وجود صرفه‌جویی در خسارت‌های تحمیلی، این طرح سوددهی ۵۷۰ میلیون دلاری خواهد داشت.

بنابراین طرح هوای پاک که نسخه واحدی برای بهبود کیفیت هوای تهران ارائه کرده است، با انتخاب به‌صرفه‌ترین راهکارهای کاهش آلودگی هوا در بین راهکارهای گوناگونی که برای این‌منظور پیشنهاد می‌شود، تمرکز مثبتی را با سودآوری حداکثر و اثربخشی بیشتر در حذف ذرات معلق ایجاد کرده است. همچنین اجرای این طرح کاملاً مستقل از منابع تأمین مالی دولتی خواهد بود و با درنظرگرفتن منابع پایدار تأمین مالی در چرخه اجرایی طرح، ضمانت اجرای آن را بالا می‌برد.

فارس