توقف تولید خودروهای بازنشسته همزمان با داخلی سازی قطعات

خروج خودروهای پرتیراژ پراید و پژو ۴۰۵ در وضعیتی در دستور کار دو خودروساز مطرح کشور قرار گرفته است که وزارت صمت در نهضت ساخت داخل در پی افزایش عمق داخلی‌سازی قطعات این خودروها است.

نهضت داخلی‌سازی آن طور که مسوولان ارشد وزارت صنعت، معدن و تجارت می‌گویند به منظور مقابله با تبعات تحریم صنعت خودرو و سر  و سامان دادن به وضعیت تیراژ تولید خودروسازان، در دستور کار قرار گرفته است. در حال حاضر خودروسازان در تأمین قطعات خارجی بسیاری از محصولات خود با مشکلاتی مواجه هستند که همین موضوع منجر به تشویق فعالان قطعه به داخلی‌سازی محصولات وارداتی شده است. داخلی‌سازی و کاهش ارزبری ظاهراً از قطعات محصولات پرتیراژ شروع شده و وزارت صنعت هم قراردادهایی در این زمینه با بعضی قطعه‌سازان منعقد کرده است.از طرف دیگر ولی سیاست‌گذار کلان خودرو به موازات افزایش عمق داخلی‌سازی قطعات، توقف تولید محصولاتی که روی پلت ‌فرم‌های قدیمی تولید می‌شوند را هم در دستور کار دارد.علت اصلی که موجب شده گروه‌های خودروساز به سمت توقف تولید بعضی از محصولات خود در خطوط تولید بروند،اجرای استانداردهای ۸۵ گانه‌ای است که از طرف سازمان ملی استاندارد برای محصولات تولیدی گروه‌های خودروساز تعیین شده است. آن طور که مسوولان ارشد سازمان ملی استاندارد گفته‌اند قرار است اجرای استانداردهای ۸۵ گانه با یکسال تأخیر از زمان اجرای آن از دی ماه سال جاری در دستور کار گروه‌های خودروساز باشد. به این ترتیب وزارت صنعت معدن و تجارت دو برنامه اجرایی پیش رو دارد، یکی داخلی‌سازی قطعات خودرو به ویژه محصولات پرتیراژ و دیگری خروج همین محصولات در آینده نزدیک.

 به نظر می‌رسد دو برنامه یاد شده کاملاً در تضاد با هم قرار دارند.آنچه مشخص است وزارت صنعت در موضوع داخلی‌سازی نه تسهیلاتی به قطعه‌سازان می‌دهد و نه حمایتی از آنها خواهد کرد و تنها خودروسازان را مجاب به عقد قرار داد با بعضی فعالان قطعه برای جایگزینی قطعات داخلی با وارداتی‌ها می‌کند. به این ترتیب این سؤال مطرح می‌شود که توجیه داخلی‌سازی قطعات وارداتی محصولاتی که قرار است به‌زودی از خط خارج شوند چیست ؟ و دیگر اینکه در این وضعیت تکلیف قرار‌دادهای منعقد شده برای داخلی‌سازی قطعات دو خودرویی که در سر لیست خروج از خطوط تولید قرار دارند (پراید و پژو ۴۰۵) چه می‌شود  یا اینکه شرکت‌های قطعه‌سازی که طرف این قرار دادها هستند و روی تولید این قطعات سرمایه‌گذاری کرده‌اند، با خروج این خودروها، سرمایه‌گذاری آنها چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد؟در این خصوص بعضی از فعالان حوزه قطعه روی این نکته تاکید می‌کنند که با خروج خودرویی مثل پراید از خطوط تولید، تیبا، ساینا و کوییک جای آن را خواهند گرفت. از آنجایی که خودروهای جایگزین به لحاظ فنی با خودروی پراید قرابت دارند، این احتمال وجود دارد که سرمایه‌گذاری روی داخلی‌سازی قطعات پراید، پس از خروج این خودرو، در محصولات جایگزین مورد استفاده قرار بگیرد. با توجه به اظهارات این عده از قطعه‌سازان می‌توان امیدوار بود که با خروج این خودروها به نوعی از هدر رفت سرمایه‌گذاری‌های انجام گرفته، جلوگیری می‌شود. با اینکه این استدلال تا اندازه‌ای منطقی و توجیه پذیر به نظر می‌رسد، ولی بعضی دیگر از فعالان قطعه عقیده دارند که هر خودرو دارای قطعات خاصی است که مختص آن خودرو است و نمی‌توان آن را روی خودرویی دیگر، هر چه قدر هم که مشابه باشد، استفاده کرد. در ارتباط با خودروی پراید و جایگزین‌های آن بعد از خروج از خطوط تولید نیز این مساله صدق می‌کند.

مسیر پر دست‌انداز داخلی‌سازی

پیش از آنکه نظر فعالان قطعه‌ساز را در ارتباط با شرایط سرمایه گذارهای انجام گرفته روی افزایش عمق داخل قطعات خودروهایی که به‌زودی از خطوط تولید خارج می‌شوند را جویا شویم، نگاهی بیندازیم به مسیری که داخلی‌سازی قطعات تا کنون طی کرده است.توجه به افزایش عمق ساخت داخل قطعات در دوره اول تحریم‌ها هم مورد توجه سیاست‌گذاران وقت هم قرار گرفت. در آن زمان هم تلاش شد برای مقابله با تبعات منفی تحریم‌ها و نجات صنعت خودرو از گرداب تحریم، با داخلی‌سازی قطعاتی که پیش‌تر از طریق واردات تأمین می‌شدند، شرایط را به نفع آمار تولید خودروسازان تغییر دهند.ولی تمامی آن برنامه‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها با امضای توافق نامه برجام به نوعی فراموش شد. خودروسازان و شرکت‌های تأمین‌کننده قطعه بار دیگر مسیر تأمین قطعات مورد نیاز خود را از کانال واردات در دستور کار قرار دادند. در فاصله امضای برجام تا بازگشت تحریم‌ها در مرداد سال ۹۷، سیاست‌گذار کلان خودرو هیچ برنامه مشخصی برای افزایش عمق ساخت داخل قطعات وارداتی به ویژه در خودروهای پرتیراژی مانند ۴۰۵ و پراید را در برنامه خود نداشت. حتی زمانی که رئیس ‌جمهور ایالات متحده آمریکا پی در پی تهدیدات خود را در خصوص نقض برجام بیان می‌کرد، مسوولان ارشد وقت وزارت صمت در وضعیتی که محدودیتی برای خرید تجهیزات مورد نیاز برای داخلی‌سازی قطعات وارداتی وجود نداشت، هیچ طرح و برنامه‌ای در این زمینه نداشتند. یک ‌سال پس از بازگشت تحریم‌های صنعت خودرو، به دنبال افت تیراژ خودروسازان، مدیریت وقت وزارت صمت از طرح این وزارت خانه برای مقابله با اثرات سو تحریم رونمایی کرد.

وزارت نشینان در طرح خود در پی این بودند که در قالب نهضت ساخت داخل، میزهایی را برای قطعاتی که سابق بر این از طریق واردات تأمین می‌شدند، تشکیل دهند. در این میزها شرکت‌های قطعه‌ساز و شرکت‌های تأمین‌کننده قطعات خودروسازان حضور پیدا کرده و قراردادها را به امضا می‌رسانند.تاکنون دو میز از پنج میزی که وزارت صمت تا پایان سال مد نظر دارد، برگزار شده است.البته در این مدت انتقاداتی به این نهضت وارد شده است. عمده انتقادها مربوط به مشخص نبودن بسته‌های تشویقی و حمایتی از قطعه‌سازانی است که در این میزها حضور پیدا کرده و اقدام به امضای قرارداد با گروه‌های خودروساز کرده‌اند. منتقدان می‌گویند در وضعیتی که خودروسازان بدهی سنگینی به قطعه‌سازان دارند و وضعیت سرمایه در گردش آنها به این خاطر تحت فشار است، تأمین سرمایه در این زمینه جای سؤال دارد.بحث تیراژ اقتصادی هم از مواردی است که مورد توجه منتقدان به نهضت ساخت داخل قرار گرفته است. آن‌ها عقیده دارند اقتصادی نبودن تیراژ تولید قطعات، سبب افزایش هزینه‌های قطعه‌سازان و به دنبال آن تأثیر منفی روی قیمت تمام شده محصولات گروه‌های خودروساز می‌گذارد.در حالی این دو انتقاد از طرف فعالان قطعه مطرح است که هیچ برنامه‌ای در این ارتباط از طرف وزارت صمت برای حل چالش‌های مطرح شده، عنوان نشده است. با این حال اما عده دیگری تاکید می‌کنند که با ادامه دار بودن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، برای تداوم تولید خودرو در کشور چاره‌ای جز داخلی‌سازی قطعات خودرو وجود ندارد و این مسیر با تمهیداتی از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت می‌تواند سرانجام خوبی داشته باشد.

سرانجام سرمایه‌گذاری در داخلی‌سازی قطعات

بعضی از فعالان قطعه می‌گویند موضوع سرمایه‌گذاری روی قطعاتی که در گذشته از طریق واردات تأمین می‌شد، با توجه به زمزمه‌هایی که پیش‌تر در ارتباط با خروج برخی خودروها از خطوط تولید مطرح بود، جزو دغدغه‌های قطعه‌سازان حاضر در طرح وزارت صمت برای افزایش عمق ساخت داخل بود.مازیار بیگلو دبیر انجمن قطعه‌سازان در این زمینه می‌گوید: هم اکنون تنها آن بخش از قطعات دو خودروی پرتیراژ پراید و پژو ۴۰۵، در نهضت ساخت داخل حضور دارند که قابلیت استفاده در خودروهای جایگزین آنها پس از خروج از خط تولید وجود دارد.دبیر انجمن قطعه‌سازان و مجموعه‌های خودرو می‌گوید بنابراین سرمایه‌گذاری‌هایی که در این بخش اتفاق می‌افتد با خروج پراید و ۴۰۵ از میان نمی‌رود، چون این امکان وجود دارد که قطعات داخلی‌سازی شده در خودروهای جایگزین این دو خودرو مورد استفاده قرار گیرد.وی با اشاره به لیست قطعاتی که تا کنون در میزهای داخلی‌سازی مطرح شده‌اند می‌گوید در این لیست‌ها مشاهده می‌کنیم نام قطعات به‌طور کلی آمده است. این به آن معنا است که قطعات مطرح شده، قابلیت استفاده روی چند محصول از یک پلت فرم را دارند. به‌طور مثال قطعه‌ای که در پراید مورد استفاده قرار می‌گیرد، قابلیت استفاده روی محصولات دیگر این پلت فرم مثل تیبا و ساینا را هم دارد.

بیگلو همچنین به بحث تیراژ خودروهای جایگزین به‌عنوان نقطه قوت خروج دو خودروی پرتیراژ اشاره می‌کند و می‌گوید در زمانی که پیکان از خطوط تولید ایران خودرو خارج شد، خودروی پژو ۴۰۵ به‌عنوان جایگزین آن از تیراژ بالایی برخوردار نبود، همین مساله موجب شد که در آن مقطع شرکت سازنده با افت تولید رو به رو شود. ولی این بار خودروسازان قصد دارند خودروهایی را جایگزین پراید و ۴۰۵ کنند که از تیراژ مناسبی برخوردار است وهمین موضوع این امکان را فراهم می‌کند که خودروسازان تنها با جابه جایی ظرفیت تولید شرایط را برای حفظ تیراژ فراهم کنند.  در حالی‌که بیگلو عقیده دارد سرمایه‌گذاری‌ها برای افزایش عمق ساخت داخل هدر نمی‌رود، آرش محبی‌نژاد نظری متفاوت دارد.  محبی‌نژاد دبیر انجمن صنایع همگن قطعه‌سازی می‌گوید سرمایه‌گذاری در بخش تولید قطعه به دو صورت انجام می‌شود. اول، سرمایه‌گذاری روی خرید تجهیزات کلان مثل پرس‌ها. این جنس سرمایه‌گذاری به نوعی جنبه عمومی دارد و به کمک این تجهیزات می‌توان هر قطعه‌ای را تولید کرد. دوم، سرمایه‌گذاری‌هایی است که به منظور تولید قالب‌ها، ابزارها و تجهیزات سبک انجام می‌گیرد. وی ادامه می‌دهد این بخش از سرمایه‌گذاری به خاطر اینکه برای یک خودروی خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد، با خروج آن مدل خودرو، به نوعی بلااستفاده خواهد شد.  دبیر انجمن همگن قطعه‌سازی تاکید می‌کند بنابراین باید شرکت‌های قطعه‌سازی که پیش‌تر قراردادهای بلند مدت با خودروسازان منعقد کرده‌اند یا قطعه‌سازانی که در نهضت ساخت داخل شرکت می‌کنند باید این بخش از سرمایه‌گذاری خود را از خودروسازان پس از خروج برخی از محصولات و بلااستفاده ماندن تجهیزات سبک و قالب‌ها مطالبه کنند.  البته محبی‌نژاد به بازار یدکی اشاره می‌کند و عقیده دارد در وضعیتی که دو خودروی پراید و ۴۰۵ از خطوط تولید خارج خواهند شد اما به خاطر حضور گسترده این دو خودرو در بازار دست دوم‌ها، شرکت‌های قطعه‌ساز این امکان را دارند که همچنان به تولید قطعات یدکی برای تأمین این بازار ادامه دهند. از این رو خروج آنها روی کار قطعه‌سازانی که عمده فعالیتشان روی تولید قطعات این خودروهاست، تأثیر منفی نمی‌گذارد.

دنیای اقتصاد