راه نجات اتوبوس‌های فرسوده چیست؟

یکی از طرح‌های مصوب شورای اقتصاد، طرح نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی درون شهری است که پس از اصلاحیه‌های گوناگون، نهایتاً مقرر شد در حوزه اتوبوس درون شهری شمار ۱۹ هزار دستگاه اتوبوس دیزل فرسوده با اتوبوس گازسوز نو جایگزین شود.

متاسفانه این طرح از سال آغاز تا زمان حاضر تنها در گام هماهنگی بین ذی‌نفعان متوقف شده و علی‌رغم اصلاحیه‌ها و تمهیداتی که قانون‌گذار سعی کرد در جهت تسهیل پیاده‌سازی صورت دهد، این طرح هنوز نتوانسته وارد گام اجرایی شود.

در آغاز ابلاغ طرح در سال ۱۳۹۳، عدم پیش‌بینی آورده اولیه، از جمله چالش‌های اساسی بود که موجب می‌شد سرمایه‌گذاری به منظور نوسازی ناوگان از جذابیت اقتصادی لازم برای عامل صرفه‌جو و سرمایه‌گذار برخوردار نباشد.اگرچه تکالیفی به منظور اعطای وام شبکه بانکی به عامل صرفه‌جو در نظر گرفته شده بود، ولی به واسطه استنکاف شبکه بانکی کشور از اعطای وام و همچنین عدم توانایی ارائه تضامین لازم توسط وام‌گیرنده، فرآیند تأمین آورده اولیه از طریق شبکه بانکی کشور ناکام ماند.

در اواخر سال ۱۳۹۶ و با تاکیدات ریاست محترم جمهوری، دوباره بازنگری در فرآیند اجرای طرح در دستور کار قرار گرفت و با علم و اطلاع از نقطه بحرانی طرح که همان تأمین آورده اولیه است، تمهیداتی در این زمینه اندیشیده شد و در نهایت در مصوبه شماره ۱۲۸۸۴۵ مورخ ۲۰/۳/۹۷ شورای اقتصاد، اصلاحاتی با هدف تسهیل تأمین آورده اولیه انجام پذیرفت. مطابق با تغییراتی که در ادامه در فرآیند اجرای طرح در نظر گرفته شد، مقرر شد ۸۰ درصد آورده اولیه توسط دولت تأمین شود (۵۰ درصد از محل یارانه صرفه‌جویی و ۳۰ درصد هم از محل وام بانکی) و عامل صرفه‌ جو صرفاً متعهد به تأمین ۲۰ درصد باقی مانده از آورده اولیه و اقساط وام بانکی باشد.

علی‌رغم امیدواری‌هایی که اعمال تمهیدات تأمین آورده اولیه ایجاد نمود، متاسفانه باز هم این طرح از جذابیت اقتصادی لازم برای ورود عامل صرفه‌جو برخوردار نشد که مهمترین آن جهش بیش از ۱۰۰ درصدی قیمت اتوبوس گاز سوز در کشور بود که موجب شد همچنان تأمین ۲۰ درصد آورده اولیه توسط عامل صرفه‌جو و پرداخت اقساط ۳۰ درصد وام تعلق گرفته، با توجه به درآمدهای حمل و نقل عمومی در کشور و هزینه فرصت‌های طرح، مقرون به صرفه نباشد.

از این رو طرح همچنان با عدم استقبال عملی ذی‌نفعان مواجه شده و نتوانسته وارد گذار عملیاتی شود. جدول ۱ و ۲ سبد فایده هزینه طرح را قبل از مصوبه شماره ۱۲۸۸۴۵ شورای اقتصاد و پس از آن نشان می‌دهد، که در آنها با در نظر گرفتن شرایط و تسهیلات طرح، تفاوت هزینه و درآمد ماهانه نوسازی ناوگان فرسوده برای سرمایه‌گذار مقایسه شده است (در این جداول تنها هزینه و درآمدهایی که طی نوسازی تغییر می‌کنند آورده شده است).

همان‌طور که در جدول ۲ مشاهده می‌شود حتی پس از تمهیدات پیش‌بینی شده در مصوبه ۱۲۸۸۴۵ شورای اقتصاد، طرح همچنان جذابیت لازم را برای ورود سرمایه‌گذار ندارد.

نکات کلیدی:

از آنجا که طرح نوسازی ناوگان، یک مشارکت عمومی-خصوصی (Public-private partnership) است و با توجه به فضای پرنوسان سیاسی و اقتصادی کشور و همچنین تفاوت سیاست‌ها و برنامه‌ها (خصوصاً در هنگام تغییر دولت‌ها)، اصولاً بخش خصوصی مستقل به واسطه تجربه‌های ناخوشایند گذشته رغبت چندانی برای ورود به این دسته از مشارکت‌ها به خاطر عدم اطمینان از آینده حمایت‌ها ندارد. این عدم اطمینان و نگرانی‌ها با توجه به مغفول ماندن بعضی از جنبه‌های طرح یاد شده مانند فرآیند حل اختلاف، بیمه و … پررنگ‎تر هم شده است.

اگرچه طرح نوسازی ناوگان مزیت‌های زیست محیطی و اجتماعی فراوانی خصوصاً برای کلان شهرها در بردارد، اما باید به این نکته توجه داشت که تنها «سودآوری اقتصادی» محرک مشارکت و حضور بخش خصوصی در این طرح است. از این رو تمرکز دولت باید بر افزایش جذابیت اقتصادی طرح از طریق تغییرات اساسی در موازنه فایده هزینه طرح باشد.

به منظور تغییر موازنه فایده هزینه می‌توان به راهکارهایی مانند «تعویق چند ساله الزام به اسقاط اتوبوس فرسوده»، «تمرکز بیشتر پرداخت تسهیلات به ناوگان درون شهری» ،«تغییر ملاک اندازه گیری یارانه صرفه‌جویی در کلان شهرها از کیلومتر کارکرد به ساعت کارکرد»، «افزایش یارانه صرفه جویی»، «تسهیل شرایط پرداخت وام» و «حمایت از کاهش هزینه تمام‌ شده تولید اتوبوس گازسوز» اشاره کرد.

با توجه به مشکلات مالی ناشی از تحریم‌های اقتصادی، نمی‌توان از دولت برای تزریق بیشتر منابع مالی به طرح انتظار بیشتری داشت. از این رو تمرکز دولت بر افزایش جذابیت اقتصادی طرح از طریق برخی از معافیت‌ها مانند «تعویق چند ساله الزام به اسقاط اتوبوس فرسوده» می‌تواند قابلیت اجرایی بیشتری داشته باشد. اگرچه این سیاست ممکن است برخی از اهداف طرح نظیر کاهش مصرف سوخت و آلودگی هوا را در ابتدا میسر نسازد، اما با تأثیر فزاینده‌ای که بر سبد هزینه – فایده طرح دارد، در بلند مدت می‌تواند پیاده‌سازی طرح و نیل به اهداف ذکر شده را تسریع بخشد.

تجارت نیوز