بررسی آینده خودروسازان چینی در ایران

در روزهایی که خودروسازی ایران با کاهش تیراژ ناشی از تحریم و مشکلات داخلی اقتصاد، دست به گریبان است، میهمانان چینی این صنعت هم روند نزولی را در تولید پیش گرفته‌اند.

آخرین آماری که وزارت صنعت، معدن و تجارت از وضع تولید خودروهای سواری منتشر کرده، به وضوح گویای عقبگرد کمپانی‌های چینی در صنعت خودرو کشوراست و با ادامه این روند، هیچ بعید نیست در طول ماه‌های آینده شاهد خروج چشم بادامی‌ها از ایران باشیم. هم اکنون چند کمپانی چینی در خودروسازی ایران حضور دارند که بیشتر آنها در بخش خصوصی فعالیت می‌کنند و بعضی هم میهمان ایران خودرو و سایپا به عنوان شرکت‌های وابسته به دولت، هستند. از جمله شاخص‌ترین چینی‌های حاضر در صنعت خودرو ایران می‌توان به «چری»، «جک»، «لیفان»، «FAW»، «BYD»، «جیلی»، «ام جی»، «برلیانس» و «چانگان» اشاره کرد که تیراژ همه آنها در آخرین آمار اعلامی (آمار مربوط به دی‌ماه ۹۷) کاهشی و حتی در بعضی موارد صفر بوده است. به‌عنوان مثال، چری که در ایران تحت عنوان «مدیران خودرو» محصولاتش را عرضه می‌کند، در طول دی ماه امسال حتی یک دستگاه محصول هم تولید نکرده است. همچنین جیلی هم که «بم خودرو» میزبان محصولاتش در ایران است، هیچ تولیدی در دی ماه نداشته و لیفان هم همین وضعیت را دارد. شرکت‌هایی نظیر «BYD» و جک هم روندی نزولی در تولید داشته‌اند و طبق شنیده‌ها، برلیانس و ام جی هم ظاهراً چندان تمایلی به ماندن در ایران ندارند.

سه عامل افت چینی‌ها

توقف تولید و نزولی شدن تیراژ خودروهای چینی را در ایران می‌توان از سه زاویه بررسی کرد. در واقع عقبگرد چینی‌ها ریشه در عوامل گوناگونی دارد که البته سرنخ بیشتر آنها به تحریم خودروسازی ایران مربوط می‌شود. در این بین، سه عامل اصلی تضعیف فعالیت خودروسازان چینی در کشور عبارتند از «قطع یا کند شدن روند تأمین قطعات از خارج»، «ضعف داخلی‌سازی خودروهای چینی» و «تغییر رویکرد خودروسازان چینی در بازار ایران». به جز موضوع «ضعف داخلی‌سازی»، دو مورد دیگر کاملاً با تحریم‌های آمریکا و متحدانش علیه خودروسازی ایران در ارتباط است و طبعاً تا گشایشی سیاسی رخ ندهد، نمی‌توان امید چندانی به حل آنها داشت. با اعمال تحریم‌های آمریکا علیه خودروسازی کشور، قابل پیش بینی بود که روند تأمین قطعات از خارج، مختل شود و بعضی خودروسازان خارجی، ایران را ترک کنند، با این حال گمان می‌رفت چینی‌ها مثل دور قبلی تحریم (سال‌های ۹۱ و ۹۲) به فعالیت خود ادامه داده و حتی حضورشان را پر رنگ‌تر هم کنند. در دور قبلی تحریم‌ها، خودروسازان چینی نه‌تنها از ایران نرفتند و فعالیت خود را کاهش ندادند، بلکه بر شمار آنها افزوده شد و سهمشان در بازار خودروی کشور رو به فزونی گذاشت. در واقع چینی‌ها از خلأ حضور کمپانی‌های معتبر آسیایی و اروپایی در صنعت و بازار خودروی ایران در طول سال‌های ۹۱ و ۹۲ بهره برده و فعالیت‌هایشان را توسعه دادند. وضعیت به شکلی پیش رفت که علاوه‌بر پررنگ‌تر شدن فعالیت خودروسازان چینی (آن‌ها که از قبل در ایران بودند)، شرکت‌های جدیدی هم به کشور آمدند و در نتیجه، سهم چینی‌ها در بازار خودروی ایران رشد قابل توجهی به خود دید و از مرز ۱۷ درصد هم رد شد. با توجه به این رویکرد چینی‌ها در تحریم قبلی، گمان می‌رفت در تحریم‌های جدید هم چشم بادامی‌ها بمانند و فعالیت خود را گسترش هم بدهند، با این حال عکس آن اتفاق افتاد. با شروع تحریم‌های آمریکا علیه خودروسازی ایران در نیمه مرداد امسال، روند تولید خودروهای چینی در کشور رو به نزول رفت، به طوری که هم محصولات متعلق به بخش خصوصی کاهش تولید را تجربه کردند و هم میهمانان چشم بادامی ایران خودرو و سایپا.

مختل شدن روند تأمین قطعات از چین، موضوعی بود که برخلاف پیش‌بینی‌ها گریبان خودروهای چینی را در ایران گرفت و موجب شد تیراژ در مسیر افت قرار گیرد. این اتفاق خود ریشه در ماجرایی دیگر داشت و آن، همکاری نکردن بانک‌های چینی با ایران بود. در واقع شدت تحریم‌های آمریکا کار را به جایی رساند که بانکی‌های چینی هم قید همکاری با ایران را زدند و در این میان، چرخش «کونلون بانک» بدترین اتفاق ممکن برای خودروسازی ایران بود. این بانک چینی در دوران تحریم قبلی همکاری مناسبی با ایران داشت و به نوعی پل ارتباطی برای نقل‌وانتقال پول در آن مقطع بود و اگرچه گمان می‌رفت در تحریم‌های جدید هم نقش قبلی را بازی کند، ولی تغییر چهره داد و از ایران به سمت آمریکا چرخید. چند هفته پیش بود که کونلون بانک رسماً اعلام کرد تنها در چارچوب اقلام غیرتحریمی (دارو و مواد غذایی و...) با ایران همکاری می‌کند و بس. این پیغام بانک چینی معنایش این بود که امکان نقل‌وانتقال پول در حوزه خودروسازی وجود ندارد. در نتیجه این اتفاق و البته اتفاقات مشابه دیگر ناشی از تحریم، روند تأمین قطعات از محصولات مونتاژی خودروسازی چین در ایران، بسیار کند شد و به تبع آن، تیراژ افت کرد. در کنار این اتفاق، بعضی خودروسازان چینی هم تغییر رویکرد داده و فعالیت خود را در ایران کاهش دادند. بعضی از آنها از ترس تحریم‌های آمریکا و بعضی هم به طمع دریافت چراغ سبز برای حضور در بازار خودرو این کشور، به صنعت خودرو ایران پشت کردند. گفته می‌شود بعضی خودروسازان چینی تمایلی به ماندن در ایران ندارند و می‌خواهند به تدریج خارج شوند.

در نهایت ولی ضعف داخلی‌سازی خودروهای چینی مونتاژی در ایران هم دیگر عاملی به حساب می‌آید که به نوبه خود در کاهشی شدن روند تولید این محصولات در کشور اثرگذار بوده است. چینی‌ها در طول سال‌ها حضور در صنعت و بازار خودرو ایران، چندان میلی به داخلی‌سازی از خود نشان ندادند و فشاری هم از ناحیه وزارت صنعت، معدن و تجارت در این مورد روی آنها نبود. نتیجه چنین رویکردی این شد که خودروهای چینی با داخلی‌سازی اندکی در طول این سال‌ها مونتاژ شدند و در نهایت دود آن به چشم صنعت خودرو و مشتریان رفت. بدون تردید اگر خودروسازان چینی در این سال‌ها داخلی‌سازی را جزو اولویت‌های خود در ایران قرار می‌دادند و نهادهای داخلی هم آنها را بابت این موضوع تحت فشار قرار می‌دادند، اکنون اوضاع تولید چشم بادامی‌ها در کشور بهتر بود. هرچه هست چینی‌ها هم این روزها متأثر از تحریم‌های آمریکا، با کاهش تولید رو به رو هستند و افق امیدوارکننده‌ای برای فعالیت آنها در کشور (در صورت تداوم شرایط فعلی به ویژه ادامه تحریم‌ها) قابل تصور نیست. مرور اوضاع تولید برندهای چینی در ایران طبق آخرین آمار اعلامی، نشان می‌دهد چشم بادامی‌ها در حال حاضر در چه وضعیتی قرار دارند و آیا امیدی به ماندن آنها هست یا باید منتظر رفتنشان باشیم.

شرایط دشوار کمپانی‌های چینی

چری جزو نخستین خودروسازان چینی است که به قصد توسعه بازار خود، در اواسط دهه ۸۰ راهی ایران شد و توانست خیلی زود محصولاتش را در سبد خرید ایرانی‌ها قرار دهد. قیمت پایین و مصرف سوخت مناسب و شرایط فروش متنوع، از اصلی‌ترین دلایلی به‌شمار می‌روند که جای پای چری را در ایران سفت و این گروه را به بزرگ‌ترین عرضه‌کننده خودروهای چینی در کشور تبدیل کردند. چری هرچند در دور قبلی تحریم‌ها ایران را ترک نکرد و توسعه محصول هم داد، با این حال در تحریم‌های جدید، رفتاری دیگر را در پیش گرفت. بنابر آمار اعلامی از طرف وزارت صنعت، معدن و تجارت، چری در دی ماه امسال حتی یک دستگاه خودرو را هم در ایران مونتاژ نکرده است. همچنین آمار تولید ۱۰ ماهه چری هم در مقایسه با مدت مشابه سال پیش نزدیک به ۴۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد. اگرچه ظاهراً چری تمایل به رفتن از ایران ندارد، ولی تحریم‌ها کار این شرکت را برای ماندن سخت کرده است. در کنار چری، لیفان هم تولید در ایران را کاملاً متوقف کرده است، شرکتی که محصولاتش را در کرمان‌موتور مونتاژ می‌کند. آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد حتی یک دستگاه لیفان هم در طول دی ماه در ایران مونتاژ نشده و پس سرنوشت این شرکت هم مثل چری درهاله‌ای از ابهام قرار دارد. لیفان جزو چینی‌های قدیمی خودروسازی ایران به شمار می‌رود که بعد از چری وارد کشور شد و حال باید منتظر ماند و دید می‌رود یا می‌ماند. اما دیگر خودروساز چینی که تولید محصولاتش در کشور متوقف شده، جیلی نام دارد. جیلی ابتدا از مسیر صادرات به ایران آمد، ولی در ادامه تصمیم گرفت وارد فاز مونتاژ شود تا از هموطنانش عقب نماند. میزبان محصولات جیلی در ایران، یکی از خطوط تولید قدیمی بخش خصوصی به نام «بم خودرو» است که طبق آمار وزارت صنعت، در دی ماه امسال هیچ تولیدی نداشته است.

به جز جیلی اما «BYD» هم با کاهش تولید مواجه بوده است. این کمپانی که با تبلیغات فراوان و به قصد گرفتن سهمی بزرگ از بازار خودرو ایران وارد کشور شد، گویا سودای حضور در آمریکا را دارد و طبعاً ناچار است یکی از این دو (بازار ایران یا بازار آمریکا) را انتخاب کند. شنیده‌ها حاکی از آن است که «BYD» با چراغ سبز آمریکایی‌ها برای حضور در بازار این کشور مواجه شده و بنابراین فعالیت‌های خود را در ایران به حداقل رسانده است. آمارهای اعلامی نشان می‌دهد «BYD» که در ایران تحت نام کارمانیا فعالیت می‌کند، در طول دی ماه امسال فقط ۲۵ دستگاه محصول را به تولید رسانده است. جدا از برندهای یاد شده، «هاوال» هم به‌عنوان دیگر خودروساز چینی حاضر در ایران با مشکلاتی مواجه است و گفته می‌شود این کمپانی روند تأمین قطعات محصولات خود را قطع کرده است.

 تداوم فعالیت جک و FAW

اگرچه «جک» به عنوان دیگر خودروساز چینی حاضر در ایران، ظاهراً برنامه‌ای برای رفتن ندارد ولی معلوم نیست تحریم‌ها اجازه ماندن را به آن خواهد داد یا نه. جک البته به عکس چری، لیفان و جیلی، تولید محصولاتش در کشور متوقف نشده و آمار دی‌ماه نشان می‌دهد بیش از دو هزار محصول در این شرکت در طول دی ماه امسال به مونتاژ رسیده است. میزبان محصولات جک در ایران، کرمان موتور است. دیگر خودروساز چینی حاضر در ایران یعنی «FAW» ولی گویا اوضاع مناسبی دارد و درپی رفتن از ایران نیست. این کمپانی که محصولاتی تحت عنوان بسترن را در خطوط تولید «گروه بهمن» مونتاژ می‌کند، تولید را در دی‌ماه ادامه داده و توانسته تیراژ ۱۰ ماهه خود را هم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته افزایش دهد. اطلاعات زیادی در خصوص تصمیم «FAW» برای ماندن یا رفتن از ایران وجود ندارد، با این حال آخرین آمار تولید نشان می‌دهد این کمپانی هم اکنون درپی ترک کشور نیست.

برلیانس و دانگ فنگ می‌روند؟

اما ماندن و رفتن خودروسازان چینی میهمان ایران خودرو و سایپا هم درهاله‌ای از ابهام قرار دارد. در این بین، گویا برلیانس که با سایپایی‌ها همکاری می‌کند، احتمال دارد تولید محصولاتش را طی ماه‌های پیش رو کمتر کند. اگر آمار تولید برلیانس را در دی ماه امسال و نسبت به ماه مشابه سال پیش بررسی کنیم، متوجه خواهیم شد کاهشی تقریباً ۵۶ درصدی گریبان محصولات این کمپانی را گرفته است. در کنار برلیانس، چانگان هم دیگر همکار چینی سایپا محسوب می‌شود که تولید محصولاتش در ایران در طول دی ماه امسال (نسبت به ماه مشابه سال گذشته) تقریباً به یک سوم کاهش یافته است. تا امروز اخباری مبنی‌بر ترک ایران از طرف چانگان منتشر نشده و به نظر می‌رسد این شرکت مایل به رفتن نیست. سایپایی‌ها یک میهمان چینی دیگر به نام «زوته» هم دارند که محصولی تحت عنوان آریو را در ایران مونتاژ می‌کند و فعلاً حرف و حدیثی در خصوص رفتن آن به گوش نمی‌رسد. از برلیانس و چانگان و زوته که بگذریم، دانگ فنگ و هایما هم دیگر چینی‌های حاضر در خودروسازی نیمه دولتی کشور به شمار می‌روند که ظاهراً اولی در پی محدود کردن فعالیت‌های خود در ایران است و دومی فعلاً برای ماندن تلاش می‌کند. آخرین آمار اعلامی نشان می‌دهد تولید دانگ فنگ در دی ماه امسال به یک سوم ماه مشابه سال پیش رسیده و احتمال دارد این کمپانی به تبعیت از همکار فرانسوی‌اش (پژو) ایران را به خاطر تحریم‌های آمریکا ترک کند. این در حالی است که ظاهراً کمپانی هایما سیگنالی بابت ترک ایران ارسال نکرده و احتمالاً تا اطلاع ثانوی در مشارکت با ایران خودرو باقی خواهد ماند.

دنیای اقتصاد