بهبود تولید خودرو از آبان ۹۸ آغاز شد

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی به تحلیل عملکرد ۶ ماهه و برآورد رشد اقتصادی کشور طی سال ‌جاری پرداخته و در آن، به نقش خودروسازی هم اشاره کرده است. در گزارش منتشره، جدولی وجود دارد که روند ماهانه تولید خودرو و قطعات از ابتدای سال ۹۷ تا انتهای شهریور ۹۹ را نشان می‌دهد. طبق این گزارش، صنعت خودرو از آبان سال اخیر به بعد در مسیر بهبود تولید قرار داشته که البته در دو مقطع و به دلایلی مانند شیوع ویروس کرونا و همچنین تعطیلات نوروز، این روند دچار سکته شده اما دوباره روند رو به رشد خود را آغاز کرده است.

در جدول موردنظر همچنین به وضوح نشان داده شده که روند تولید خودرو در کشور بلافاصله پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و برجام (در اردیبهشت ۹۷)، سیری نزولی به خود گرفته و ماه‌ها بعد، از شرایط بحرانی خارج شده است. صنعت خودروی ایران پس از امضای توافق هسته‌ای در آذر ۹۲ به تدریج از مسیر افت خارج و با امضای برجام توانست خود را در مسیر دستیابی به رکورد تولید سال ۹۰ (بیش از یک میلیون و ۶۰۰ هزار دستگاه) قرار دهد. همه چیز در دوران پسابرجام و تا اواسط اردیبهشت ۹۷ خوب پیش می‌رفت، چه آنکه ضمن بازگشت شرکای خارجی، تولید نیز با سرعتی مناسب در حال رشد بود. با این حال اما خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و برجام، کار را خراب کرد و اجازه نداد لکوموتیو صنعت ایران به حرکت خود با سرعتی مناسب ادامه دهد و در ادامه اوضاع عکس شد. هرچند آمریکایی‌ها سه ماه بعد از خروج از توافق هسته‌ای و برجام، تحریم‌ها علیه خودروسازی ایران را به اجرا درآورد، با این حال روند رو به افت تولید در نخستین ماه پس از نقض برجام، آغاز شد. بسیاری از شرکت‌های خارجی با علم به اینکه دولت آمریکا جرایم مادی و معنوی سختی را علیه آنها در صورت ماندن در ایران اعمال خواهد کرد و حتی زودتر از آغاز تحریم اقدام به ترک کشور کردند. در تابستان ۹۷ هم که تحریم‌هایی سخت گریبان خودروسازی را گرفت، اوضاع بدتر شد، چه آنکه ضمن خروج کامل بسیاری از شرکت‌های خارجی (حتی چینی‌ها) روند تامین قطعات و مواد اولیه از خارج هم مختل شد تا به تبع آن، منحنی تولید بیشتر به سمت افت میل کند.

ضربه گیر تحریم خودروسازی

تحریم‌ها علیه خودروسازی کشور و همچنین چالش‌های سخت مربوط به نقل‌و‌انتقال پول در کنار افت درآمد ارزی، می‌توانست کمر خودروسازی کشور را در همان سال ۹۷ خم کند، اما چند اتفاق مانع زمین خوردن کامل این صنعت شد. نخست اینکه خودروسازان و قطعه‌سازان توانستند در فاصله سه ماهه خروج آمریکا از برجام و اعمال رسمی تحریم، تا جایی که امکان داشت مواد اولیه و قطعات وارداتی را ذخیره کنند. هرچند بلافاصله پس از نقض برجام، تولید خودرو در کشور روندی نزولی به خود گرفت، با این حال خودروسازان توانستند به واسطه ذخایر قطعه‌ای، همچنان سرپا مانده و خطوط تولیدشان را فعال نگه دارند. این ذخایر اما در نهایت به اتمام رسید و در نتیجه، صنعت خودرو طعم تلخ تحریم را بیشتر چشید. مرور روند تولید خودرو در کشور از آبان ۹۷ به بعد نشان می‌دهد تولید با سرعت بیشتری نسبت به ماه‌های قبل رو به افت رفته و این موضوع بی‌ارتباط با اتمام یا مصرف بخش اعظم ذخایر قطعه‌ای نیست. تشدید روند نزولی تولید خودرو تا اوایل سال ۹۸ هم ادامه داشت و پس از آن اوضاع رو به بهبودی نسبی رفت. طی سال ۹۸ سه اتفاق عمده رخ داد که به واسطه آنها، روند تولید خودرو بهتر شد. اتفاق نخست، عبور خودروسازان از شوک‌های ابتدایی تحریم بود که به واسطه آن، روند تامین قطعات به ویژه از خارج، هموارتر شد. روندی که خودروسازی ایران معمولا در دوران تحریم طی می‌کند به این شکل است که ابتدا با افت شدید رو به رو می‌شود و در ادامه با عبور از شوک‌های ابتدایی، سرعت افت را پایین می‌آورد و در نهایت به سمت بهبود تیراژ می‌رود. این روند در دوران تحریم‌های اوایل ۹۰ رخ داد و این بار هم به وقوع پیوسته است. مرور آمار تولید ماهانه خودروسازان در سال ۹۸ به ویژه از خرداد به بعد نشان می‌دهد آنها روندی رو بهبود را آغاز کرده‌اند، روندی که با یک استثنا، تا بهمن هم ادامه داشته است. خودروسازان در سال ۹۸ توانستند با پیدا کردن راه‌های جدید برای دور زدن تحریم‌ها، روند تامین قطعات از خارج را بهبود بخشیده و ضمن کاهش سرعت افت، در مسیر رشد هم قرار بگیرند. برگشتن ورق تولید البته فقط ریشه در عبور از سکو‌های اولیه تحریم نداشت، چه آنکه خودروسازان و قطعه‌سازان در سال ۹۸ و با اصرار وزارت صمت، به سمت داخلی‌سازی قطعات رفتند. وزارت صمت چند میز ساخت داخل را طی سال اخیر برگزار کرد گه گفته می‌شود طی آن، بخشی از قطعات خارجی به تولید داخل رسیده‌اند. با داخلی‌سازی این قطعات، وابستگی به خارج کمتر شد و در نتیجه، تولید هم شرایط بهتری پیدا کرد. اما سومین اتفاق در بهبود روند تولید خودرو، اعطای تسهیلات به خودروسازان بود. با موافقت شورای پول و اعتبار، حدود هزار میلیارد تومان تسهیلات در سال ۹۸ به خودروسازان پرداخت شد که گفته می‌شود بخش اعظم این مبلغ به قطعه‌سازان و بابت طلب معوق آنها اختصاص یافت. با اعطای این تسهیلات و شارژ مالی قطعه‌سازان، روند تولید و تامین قطعات داخلی هم سرعت گرفت و کمک کرد تا تولید خودرو با سرعت بالاتری رشد کند.

دو سکته در مسیر رشد

مرور آمارها نشان می‌دهد روند رو به رشد تولید خودرو در کشور تا پایان بهمن ۹۸ ادامه داشته، اما در اسفند آن سال و فروردین ۹۹ دچار سکته شده است. این دو سکته نسبتا خفیف، نخست با شیوع ویروس کرونا در ارتباط است و پس از آن هم به تعطیلات نوروز ۹۹ مربوط می‌شود. اواخر بهمن ۹۸ رسما اعلام شد که ویروس کرونا به ایران رسیده و اگرچه تا یکی، دو هفته موضوع خیلی جدی گرفته نشد، با این حال در ادامه اوضاع فرق کرد و خطوط تولید قطعات و خودروها هم متاثر از شیوع این ویروس خطرناک، تعطیل یا نیمه‌ تعطیل شدند. از آن طرف تامین قطعات از خارج هم به خاطر محدودیت‌های پروازی، اختلال جدیدی را تجربه کرد تا خودروسازی کشور پس از پشت‌سر گذاشتن شوک تحریم، شوکی جدید را تجربه کند. در فروردین هم از یکسو به خاطر تعطیلات نوروز و از طرف دیگر، آغاز به کار دیرتر از موعد خودروسازان و قطعه‌سازان (ناشی از شیوع ویروس کرونا)، روند رو به افت تولید ادامه یافت. این در حالی است که از اردیبهشت ۹۹ تا پایان شهریور امسال، خودروسازی کشور روندی رو به رشد را تجربه کرد. طی سال ۹۹، اتفاق بسیار مهمی رخ داد که باعث شد توان تولید خودروسازان بالا برود و آن، رشد قیمت کارخانه‌ای محصولات بود. طی سال جاری و تا به امروز، خودروسازان سه بار مجوز افزایش قیمت از شورای رقابت گرفته‌اند که این موضوع نقش مهمی در بهبود تولیدشان داشته است.

دورنمای مثبت تولید خودرو

هرچند در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، اشاره‌ای به روند تولید خودرو طی پاییز نشده، با این حال با توجه به آمارهای وزارت صمت، بهبود تیراژ در مهر و آبان هم ادامه داشته و احتمالا در آذر هم تداوم خواهد داشت. در نتیجه اگر اسفند ۹۸ و فروردین ۹۹ را یه خاطر مشکلات ناشی از کرونا و همچنین تعطیلات نوروز فاکتور بگیریم، خودروسازی ایران از آبان سال گذشته تا به امروز در مسیر بهبود تولید قرار گرفته و به نظر می‌رسد این روند ادامه دار خواهد بود. بتازگی وزارت صنعت، معدن و تجارت بسته‌ای پیشنهادی برای اصلاح صنعت خودرو را به شورای هماهنگی اقتصادی سران سه قوه ارسال کرده که محور اصلی آن، رشد ۵۰ درصدی تولید طی سال جاری و در مقایسه با سال ۹۸ است. در این بسته، خودروسازان ملزم شده‌اند در ازای آزادسازی قیمت بخشی از محصولات‌شان و همچنین دریافت تسهیلات مالی، تیراژ خود را ۵۰ درصد بالا ببرند. هرچند تحقق رشد ۵۰ درصدی با توجه به وقت باقی‌مانده کم تا پایان سال، بعید به‌نظر می‌رسد، با این حال ادامه روند رو به رشد تولید محتمل است. هم اکنون خودروسازان ضمن عبور از شوک‌های ابتدایی تحریم و داخلی‌سازی بخشی از قطعات، شرایط بهتری را در قیمت‌گذاری محصولات‌شان (نسبت به دورانی که شورای رقابت سالی تنها یک بار مجوز افزایش قیمت می‌داد)، دارند، ضمن آنکه آزادسازی قیمت بخشی از خودروها هم در دستور کار است. بنابراین به احتمال فراوان تولید خودرو در کشور روند رو به رشدش را ادامه می‌دهد، هرچند البته این نکته را نباید فراموش کرد که پدیده محصولات ناقص همچنان خودنمایی می‌کند. در واقع رشد تولید خودرو در مقاطعی از دوران دو و نیم ساله تحریم، توام با محصولات ناقص بوده است. این محصولات به خاطر کسری قطعات، پس از خروج از خط تولید راهی پارکینگ‌ها می‌شوند و باید تا زمان تامین قطعات و تکمیل کاری، آنجا بمانند، بنابراین امکان تجاری‌سازی‌شان بلافاصله پس از تولید نیست. در نهایت اینکه پیش‌بینی‌ها از آینده تولید خودروهای داخلی طی سال آینده نیز مثبت است و امکان دارد پدیده محصولات ناقص در ۱۴۰۰ بسیار کمرنگ شده و از بین برود. این خوش بینی از آن جهت است که احتمال می‌رود جو بایدن رئیس‌جمهوری جدید آمریکا، کشورش را به توافق هسته‌ای و برجام بازگرداند و تحریم‌ها علیه ایران را لغو کند. اگر این اتفاق رخ دهد، خودروسازی هم از شر تحریم خلاص خواهد شد، بنابراین امکان بازگشت خودروسازان خارجی به کشور تا رفع کامل اختلالات موجود در روند تامین قطعات وجود خواهد داشت. اگر این اتفاقات رخ بدهند، قطعا خودروسازی کشور در سال آینده با سرعت بالاتری تولید خود را افزایش خواهد داد و حذف پدیده خودروهای ناقص نیز بسیار محتمل خواهد بود.

دنیای اقتصاد