بهترین ماشین های آمریکایی در ایران

از آخرین باری که بهترین ماشین های آمریکایی در ایران حضور داشتند بیش از ۳۰ سال می‌گذرد. برخی مدل‌ها را می‌توان در بازار مناطق آزاد همچنان مشاهده کرد، اما محدودیت‌های سفت و سختی برای عدم خروج آنها از این نواحی وضع شده‌اند. با تحریم خرید ماشین های آمریکایی لوکس در ایران، شانس ورود خودروهای لوکس و ماسل‌های مشهوری چون فورد موستانگ، دوج چارجر و کوروت برابر با صفر شده‌ است.

در حال حاضر، خودروهای آمریکایی بسیار کمی در ایران وجود دارد، به غیر از خودروهایی که قبل از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ ساخته شده‌اند. خودروهای آمریکایی می‌توانند در مناطق آزاد تجاری خریداری شوند، اما صاحبان آنها با محدودیت‌هایی در مورد جایی که می‌توانند رانندگی کنند مواجه هستند.

در این گزارش نگاهی به تاریخچه واردات برند ماشین های آمریکایی در ایران خواهیم داشت و با پرطرفدارترین مدل‌های ماشین های امریکایی داخل کشور که زمانی لوکس‌ترین اتومبیل‌های کشور شناخته می‌شدند، آشنا خواهیم شد.

 

استارت واردات بهترین ماشین های آمریکایی در ایران

برای چندین دهه (قبل و حدودی بعد انقلاب) بهترین ماشین های آمریکایی در ایران نیز رؤیت می‌شدند. از جیپ گرفته تا رمبلر، شورولت، بیوک و حتی کادیلاک در جاده‌های کشورمان ویراژ می‌دادند. برترین خودروهای آمریکایی کلاسیک در ایران امروز، تبدیل به آیتم‌های کلکسیونی شده‎‌اند که چندین برابر لوکس‌ترین خودروهای چینی و خارجی قرن بیست و یکمی ارزش دارند.

اولین خودرویی که به عنوان یکی از بهترین ماشین های آمریکایی در ایران وارد و شناخته شد، جیپ ویلیز (Willys Jeep) بود. این خودرو نقش چشمگیری در جنگ جهانی دوم ایفا کرد و با نفوذ جنگ به ایران، جیپ نیز به کشورمان راه یافت. پس از جنگ، کمپانی جیپ تصمیم گرفت محصولات خود را متمدن‌تر کند تا برای کاربردهای شهری مناسب باشند. در نتیجه، این مدل در کشورهای مختلف در تیپ مناسب استفاده روزمره ظاهر شد.

در سال ۱۳۳۵، شرکت تجارت جیپ ایران (که امروزه با نام پارس خودرو شناخته می‌شود) توسط جعفر اخوان تأسیس شد تا ویلز شهری و برخی دیگر از برترین خودروهای آمریکایی کلاسیک در ایران همراه با قطعات یدکی آنها را به ایران وارد کند. سه سال بعد، در سال ۱۳۳۸، این شرکت پیرو برنامه صنعتی‌سازی ایران، تصمیم گرفت کارخانه‌ای برای مونتاژ کامل جیپ (CKD) احداث نماید. در مدت کوتاهی، تولید جیپ CJ-5 تحت نظارت پرسنل ویلیس، در جاده سابق تهران-کرج ایران آغاز شد. بنابراین اخوان، بنیانگذار اولین خودروسازی برای تولید انبوه بهترین ماشین های آمریکایی در ایران و خاورمیانه شد.

عصر جیپ در ایران

از همان ابتدا، شرکت بازرگانی جیپ ایران اقدام به مونتاژ بهترین ماشین های آمریکایی در ایران کرد و نسخه‌های کانورتیبل و هاردتاپ CJ-5 را ارائه داد. برخی شواهد نشان می‌دهند که تعداد محدودی از وانت‌های جیپ (که امروزه کمیاب هستند) نیز همزمان در ایران تولید می‌شدند. شرکت ایرانی در طول دوره تولید، نام این خودرو را «جیپ شهباز» گذاشت. این نام محلی را روی گلگیر جلوی اکثر خودروهای این مدل می‌توان دید.

در ابتدا، این خودروها به موتورهای شش سیلندر خطی ۲۳۲ اینچ مکعبی با قدرت ۱۰۰ اسب بخار مجهز بودند، اما بعداً این موتور با موتور شش سیلندر قدرتمندتر ۲۵۸ اینچ مکعبی جایگزین شد. گیربکس‌های دستی سه سرعته یا چهار سرعته، به ترتیب روی مدل‌های اولیه و نسل‌های بعدی نصب شدند. به نظر می‌رسد این جیپ‌ها شباهت زیادی به مدل‌های اولیه CJ-5 فروخته شده در سراسر جهان داشته‌اند. بعداً در اواسط دهه ۱۹۷۰، جیپ CJ-7 با تریم‌های Renegade و گلدن ایگل به ایران صادر شدند تا مدل‌های بعدی برترین خودروهای آمریکایی کلاسیک در ایران باشند.

SJ وارد می‌شود

پس از موفقیت CJ-5 شهباز، اخوان محصول دوم یعنی SJ را به خط تولید بهترین ماشین های آمریکایی در ایران معرفی کرد. در اوایل دهه ۴۰، جیپ پلتفرم SJ را برای خط تولید شاسی بلندهای سایز بزرگش اختصاص داد. جیپ واگونیر، گلادیاتور و چروکی سه محصول مبتنی بر این پلتفرم بودند و بازار ایران از هرسه آنها استقبال خوبی داشت.

در اواخر دهه ۴۰،  جیپ واگونیر با نام محلی آهو  به خط تولید ایران اضافه شد. وانت پیکاپ گلادیاتور نیز به همین ترتیب با نام =سیمرغ عرضه شد. هر دوی آنها مجهز به موتورهای ۶ سیلندر خطی ۲۳۲ یا ۲۵۸ اینچ مکعب و گیربکس دستی سه یا چهار سرعته بسته به سال تولید بودند و قویترین ماشین امریکایی در ایران به حساب می‌آمدند.

موتورهای ۲۳۲ برای واگونیر و گلادیاتورهایی که در ایران تولید می شدند، کاربراتور تک دهانه داشتند، اما اکثر موتورهای ۲۵۸ از کاربراتور دو دهانه بهره می‌بردند. همچنین مدل‌های اولیه و بعدی از نظر نسبت دنده نهایی، نوع گیربکس دستی و برخی مشخصات و جزئیات ظاهری دیگر نیز متفاوت بودند.

علاوه بر این، در اواسط دهه ۷۰، شرکت اخوان واردات چروکی را نیز شروع کرد. معرفی چروکی به بازار ایران، با نسخه چهار درب در سال ۱۳۵۴ آغاز شد و سپس چروکی چیف دو درب در سال ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ به لیست بهترین ماشین های آمریکایی در ایران پیوستند. چروکی ها با موتورهای ۶ سیلندر خطی ۲۵۸ اینچ مکعب یا V-8 360 اینچ مکعب و گیربکس دستی یا اتوماتیک در بازار ایران عرضه می شدند.

فراتر از ۴ چرخ محرک

تا اواخر دهه ۴۰، این شرکت جایگاه محکمی در بازار خودروهای چهار چرخ محرک داشت، اما هنوز جای خالی در بازار بهترین ماشین های آمریکایی در ایران احساس می‌شد. در آن روزها، تقاضای قابل توجهی برای خودروهای سدان سواری از سوی مشتریان ایرانی وجود داشت و شرکت بازرگانی جیپ ایران قبلاً در اوایل دهه ۶۰ تجربه واردات AMC Ambassador و AMC Rambler به ایران را داشت. به دنبال آن اخوان با AMC برای تولید AMC Rambler در همان کارخانه مذاکره کرد.

البته اخوان باز هم نام محصول جدید را تغییر داد، اما این بار دو عنوان برای یک خودرو وجود داشت. او مدل پایه را شاهین نامید، در حالی که نسخه گران‌تر با تجهیزات بهتر به آریا معروف بود. هر دو دارای موتور ۲۳۲ اینچ مکعب بودند و اگرچه به اندازه برخی از خودروهای آمریکایی V-8 که به بازار وارد می شدند قدرتمند نبودند، شاهین و آریا به دلیل تولید در ایران با قیمت مناسبی به فروش می رسیدند و همین برای موفقیت آنها کافی بود. این دوقلوها در سال ۴۷ رونمایی شدند و در طول شش سال تولید، تقریباً ۲۲۷۰۰ دستگاه از آنها ساخته شد. اخوان نیز یکی از آنها را به عنوان خودروی روزانه خودش داشت.

فصل جدید ماشین های امریکایی در ایران

در اوایل دهه ۶۰، حتی با وجود اینکه شاهین و آریا بودند تا جای خالی محصولات در شرکت را پر کنند، اما بازار از اخوان انتظار محصولات جدیدتری را داشت. به همین دلیل، اخوان برای همکاری با یک خودروساز دیگر دست به کار شد. پس از اینکه به توافق همکاری با جنرال موتورز رسید، نام شرکت را به جنرال موتورز ایران تغییر داد. جیپ‌ها همچنان در خط تولید بودند، اما ساخت و عرضه شاهین و آریا متوقف شد.

جنرال موتورز و اخوان، این همکاری را نه با یک خودروی آمریکایی بلکه با یک اوپل مدل کامودور بی آغاز کردند که برای بازار ایران به شورولت رویال تغییر نام داد، اگرچه با نام شورولت ایران نیز شناخته می شد. برای این خودرو، دو نوع موتور شش سیلندر خطی با حجم موتور ۲۵۰۰ سی سی و ۲۸۰۰ سی سی در دسترس بود. این خودرو اغلب به عنوان خودروی پلیس استفاده می شد و تا سال ۵۷، سالانه بیش از ۷۰۰۰ دستگاه از آن تولید گردید.

تقریباً سه دهه از زمانی که آخرین بیوک اسکایلارک از کارخانه پارس خودرو در ایران خارج شد می‌گذرد، اما این موضوع علاقه به بهترین ماشین های آمریکایی در ایران را کاهش نداده است. مثلا تولید این مدل در ایران (تنها مدل‌های سدان ۴ در) از سال ۵۶ تا ۶۰ و دوباره از سال ۶۵ تا ۶۷ تحت نام تجاری بیوک ایران مونتاژ شد.

این خودروها به یک موتور شگفت‌انگیز ۵.۷ لیتری مجهز بودند و به طور کامل به تمام آپشن‌های رفاهی از جمله قفل برقی درها، شیشه‌های برقی، فرمان برقی، گیربکس اتوماتیک و تهویه هوا مجهز بودند. کادیلاک Seville و شورولت نوا نیز در همین دوره در ایران تولید شدند.

این مدل‌ها در جزئیاتی مانند نوع صندلی، گیربکس (اتوماتیک یا دستی) و تجهیزات اختیاری با هم تفاوت داشتند. برای مثال، مدل کاملاً مجهز نوا C6 دارای شیشه‌های برقی، گیربکس اتوماتیک و کولر بود. در مقابل، مدل استاندارد C1 گیربکس دستی با دسته دنده روی فرمان و صندلی‌های ردیفی داشت و بدون کولر عرضه می‌شد. در میان تمام این مدل‌ها، C6 و C5 (با همان تجهیزات C6 اما با گیربکس دستی) پرفروش‌ترین مدل‌های نوا در میان بهترین ماشین های آمریکایی در ایران بودند.

بیوک، انتخاب مشتریان ثروتمندتر بود. شرکت ایرانی با نام‌گذاری رسمی آن به «بیوک ایران»، مشابه نوا، آن را در پنج مدل (B1 تا B5) عرضه کرد که همگی از موتور V8 با حجم ۳۵۰ اینچ‌ مکعب نیرو می‌گرفتند. B1 که ارزان‌ترین اسکای‌لارک به حساب می‌آمد، با گیربکس دستی، صندلی ردیفی و بدون هیچ تجهیزاتی به جز فرمان هیدرولیک عرضه می‌شد.

مدل B3 که محبوب‌ترین مدل بود و امروزه در بین علاقه‌مندان به خودروهای کلاسیک ایران شناخته‌شده‌ترین است، دارای شیشه‌های برقی، قفل‌های برقی، گیربکس اتوماتیک THM350، سقف وینیل و کولر بود. B5 رده‌بالا با رینگ‌های ۱۴ اینچی مگنوم ۵۰۰، فرمان سه‌ شاخه و دیفرانسیل لغزش محدود عرضه می‌شد. برخی شواهد نشان می‌دهند که در این خودروهای امریکایی، سرسیلندرهای متفاوتی با سوپاپ‌های بزرگ‌تر نیز روی B5 ها نصب می‌شده است.

طبق گزارش‌های آن زمان، بیش از ۴۰۰۰۰ دستگاه خودرو از جنرال موتورز بین سال‌های ۵۶ و ۶۶ در ایران توسط GM ایران تولید شد. علاقه به بهترین ماشین های آمریکایی در ایران در سال ۶۶ به حدی زیاد بود که سفارش‌های عقب‌افتاده برای خودروهای شورولت نوا و بیوک اسکایلارک ساخت ایران بیش از یک سال طول کشید.

سورپرایز بزرگ، ورود کادیلاک در ایران

کادیلاک در سال ۵۴ اولین سدان لوکس سایز متوسط خود را به نام سویل (Seville)، به عنوان رقیبی برای خودروهای لوکس اروپایی وارداتی به ایالات متحده معرفی کرد. دو سال بعد، به لطف عملکرد موفق جنرال موتورز ایران، زمان آن فرا رسیده بود که یک محصول آمریکایی رده بالا به خط مونتاژ ایران اضافه شود. در سال ۵۷، ایران به دومین خط مونتاژ برای سویل تبدیل شد و اولین مکان خارج از آمریکا برای مونتاژ هر کادیلاکی بود.

کادیلاک ایران

کادیلاک ایران به گونه‌ای آپگرید شده بود که بتوان روی آن به عنوان یکی از ماشین های آمریکایی لوکس در ایران حساب کرد. موتور ۸ سیلندری خورجینی Oldsmobile با حجم ۳۵۰ اینچ مکعب و تزریق سوخت به همراه ۱۸۵ اسب بخار قدرت، گیربکس اتوماتیک سه سرعته THM400، دیفرانسیل لغزش محدود، کنترل تهویه مطبوع نیمه‌اتوماتیک، سیستم تعلیق تطبیقی عقب، سیستم چشمی آترونیک، سیستم فرمان هیدرولیک حساس به سرعت، شیشه‌های روان، چراغ‌های مطالعه و سقف وینیل از جمله امکانات این خودرو بود.

کادیلاک ایران با تمام تجهیزات تقریباً دو برابر قیمت یک شورولت نوا به فروش می‌رسید. شرکت ایرانی تولید این خودرو را در سال ۵۸ متوقف کرد و در طی این دوره حدود ۲۵۰۰ دستگاه خودرو در این کشور ساخته شد.

هدف بلندمدت جنرال موتورز، این بود که توسعه شرکت سازنده ایرانی برای تولید خودرو نه تنها پاسخگوی تقاضا در کشور باشد، بلکه ظرفیت صادرات و تأمین نیاز منطقه را نیز داشته باشد. اخوان محصول جدید را نیز «ایران» نامید. تولید نمونه اولیه خودرو در زمستان ۱۹۷۸ تحت نظارت جدی آمریکایی‌ها آغاز شد، چون تا آن زمان مهم‌ترین و بهترین ماشین آمریکایی جدید در ایران به حساب می‌آمد.

برخلاف چیزی که بسیاری از ما تصور می‌کردیم، GM ایران پس از انقلاب (یعنی سال ۱۳۵۸) نامش را به پارس خودرو تغییر داد. این شرکت درحال حاضر خودروهای کمپانی‌هایی از جمله رنو و برندهای چینی مانند برلیانس مونتاژ می‌کند. از آنجایی که قطعات یدکی و تجهیزات خط مونتاژ بین سال‌های ۵۸ و ۶۵ استفاده نشده بودند، طبق گفته ماشین بازهای عاشق ماشین های آمریکایی لوکس در ایران، کیفیت آخرین دسته از خودروهای GM که بین سال‌های ۶۵ تا ۶۶ در ایران ساخته شده بودند، به پای خودروهایی که قبل از انقلاب تولید می‌شدند نمی‌رسید.  

آخرین بیوک‌ها در سال ۶۷ از کارخانه خارج شدند و متعاقب قطع روابط بین ایران و ایالات متحده، تولید ماشین های آمریکایی بازار ایران نیز متوقف گردید. بعد از انقلاب اسلامی و زمانی که دانشجویان ایرانی سفارت ایالات متحده در تهران را تصرف و بیش از ۵۰ دیپلمات را که به جاسوسی و تضعیف منافع انقلاب اسلامی متهم بودند، بازداشت کردند، ارتباطات دیپلماتیک نیز از بین رفتند.

دولت تشکیل شده بعد از انقلاب اسلامی، چندان با محصولات آمریکایی موافق نبود. در آن روزها، ۴۵ درصد از سهام شرکت جنرال موتورز ایران متعلق به ایالات متحده بود، اما پس از انقلاب، جنرال موتورز ایران نتوانست همکاری خود را با ایالات متحده از سر گیرد و تولید خودروهای GM ایران در اوایل دهه ۶۰ متوقف شد. بدین ترتیب، به دلیل ادعاهای متقابل بین دو طرف، یک اختلاف حقوقی بین ایران و ایالات متحده شکل گرفت.

سرانجام در سال ۶۰ و با میانجی‌گری دولت الجزایر، مجموعه‌ای از توافق‌نامه‌ها برای حل این موضوع انجام شد. بر اساس این توافق، ادعاهای جنرال موتورز پرداخت شد و محموله حاوی بقیه قطعات خودرو که در کانادا متوقف شده بود، به ایران ارسال گردید. این محموله شامل قطعات شورولت نوا و بیوک ایران (همان مدل اسکای‌لارک) بود. بنابراین، پس از تقریباً سه سال، تولید مجدداً آغاز شد و تا اواخر دهه ۶۰ ادامه یافت. در این زمان، شرکت به «پارس خودرو» تغییر نام داد که با همین نام به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

چه بر سر جیپ‌ها آمد؟

مدل‌های جیپ گلادیاتور، واگونیر و شهباز (CJ-5) تا پایان دهه ۶۰ خورشیدی، همچنان در خط تولید شرکت پارس خودرو باقی ماندند. پس از انقلاب اسلامی، بیشتر قطعات جیپ از کانادا ارسال می‌شدند، بنابراین جیپ‌هایی که در این دوره ساخته شدند به عنوان «کانادایی» شناخته معروف بودند و تنها از نظر مشخصات و جزئیات ظاهری، با نمونه‌های «آمریکایی» تفاوت داشتند.

بیوک‌ها و شورولت‌های ایرانی دهه ۱۹۸۰ نیز نسبت به محصولات قبل از انقلاب متفاوت بودند. مثلاً در مقایسه با مدل‌های قدیمی‌تر، در این خودروها از سبک جلوپنجره، فرم صندلی و چراغ‌های عقب متفاوتی استفاده شده است.

آیا هنوز بهترین ماشین های کلاسیک آمریکایی در ایران وجود دارند؟

با وجود تحریم و منع واردات خودروهای امریکایی، هنوز هم فروشندگان آزاد و وبسایت‌های غیررسمی هستند که بهترین ماشین های آمریکایی در ایران را تحت عنوان کلاسیک، آنتیک و کلکسیونی به فروش می‌رسانند. از جمله مدل‌هایی که در بازار دست دوم مشاهده شده، بیوک اسکایلارک ۸۵ است که با ۲۰۰ هزار کیلومتر کارکرد، با قیمتی بالغ بر ۱ میلیارد تومان به فروش رسیده. در مقایسه با خودروهای خارجی وارداتی چینی و اروپایی، یک شاسی بلند امریکایی در ایران (مانند لینکلن) چیزی بیش از ۲ میلیارد تومان قیمت گذاری می‌شود.

بسیاری از این مدل‌های ماشین های آمریکایی لوکس در ایران متعلق به دهه ۱۹۷۰ و اوایل دهه ۸۰ میلادی را همچنان می‌توان در مجموعه‌های شخصی مشاهده کرد. خودروهای ماسل از جمله پونتیاک فایربرد، شورولت کامارو، کوروت C7 و حتی فورد موستانگ در منطقه آزاد مرزی قابل مشاهده هستند، اما بنابر هزار و یک محدودیت، امکان اخذ پلاک ملی و ورود این خودروها به سطح شهر هنوز فراهم نیست.

به نظر شما بهترین ماشین های آمریکایی در ایران کدام مدل‌ها بودند؟

پرشین خودرو