خودروسازان روسیه راه چین را می‌روند؟

حضور روس‌ها در بازار خودروی ایران هرچند فعلاً از طرف مسوولان صنعتی و خودرویی ایران تأیید نشده است، ولی برخی مقامات روسی مذاکره در این مورد را تأیید کرده‌اند. آنچه مشخص است با نهایی شدن همکاری‌های خودرویی دو کشور، ورود محصولات کمپانی آوتوواز (خودروساز روس و مالک برند لادا) به بازار خودروی ایران کلید خواهد خورد. بر این اساس به نظر می‌رسد که با تکمیل این سناریو، روسیه مسیری را طی خواهد کرد که پیش از این چینی‌ها آن را پیموده بودند. مسیری که در خلأ حضور خودروسازان اروپایی تولیدکنندگان این کشور را به سرعت به مقصد مورد نظرشان برساند.

گویا سناریوی ورود خودروهای روسی به ایران بازهم کلید خورده و این‌بار نه در قالب واردات، بلکه سخن از تولید محصولات روسی است. بنابر ادعای منابع خبری روسیه، قرار است خودروهای روسی هم وارد جاده‌های کشور شوند تا شاید راهی را که چینی‌ها رفتند و موفق شدند، آن‌ها هم طی کرده و جایی در بازار خودرو ایران برای خود دست و پا کنند. این اخبار البته غیررسمی و نه‌چندان تأیید شده از طرف وزارت صنعت، معدن و تجارت و غول‌های جاده مخصوص، نشان می‌دهد گفت و گوهایی با خودروساز بزرگ روسیه برای تولید محصولات این شرکت در ایران انجام و توافقاتی هم به دست آمده است. خودروساز روس اما «آوتوواز» نام دارد که اصلی‌ترین و مشهورترین محصول آن «لادا» است. گویا در گفت و گو های انجام شده بین طرف‌های ایرانی و روسی، بر سر تولید لادا در کشور توافقاتی حاصل و اگر مسائل مربوط به تأمین قطعات و نقل‌وانتقال پول قابل حل باشد، هیچ بعید نیست در آینده‌ای البته نه‌چندان نزدیک، خودروهای روسی هم مهمان «جاده مخصوص» شوند. ولی چه شده که روس‌ها هوس بازار خودرو ایران به سرشان زده است؟ به‌نظر می‌رسد خودروسازی روسیه قرار است راهی را برود که چینی‌ها پیش‌تر رفتند و آن استفاده از خلأ بازار خودرو ایران است. خودروسازان چینی در دو مرحله توانستند جای پای خود را در صنعت و بازار خودرو کشور محکم کنند، ابتدا اواسط دهه ۸۰ و مقطع بعدی هم دوران تحریم‌های اولیه هسته‌ای. در هر دو مقطع، خودروسازی ایران با خلأ رو به رو بود؛ مقطع نخست به خاطر تنوع پایین محصولات و مقطع دوم هم ناشی از تحریم و خروج خودروسازان معتبر خارجی از کشور. اکنون روس‌ها هم در وضعیتی قرار است شانس خود را در بازار خودرو ایران امتحان کنند که تحریم‌های آمریکا بر سر خودروسازی کشور سایه افکنده و خارجی‌ها را فراری داده است. رنو، پژو سیتروئن، فولکس‌واگن و البته بعضی خودروسازان چینی، به خاطر تحریم‌های سخت آمریکا، یا ایران را ترک کرده یا سطح فعالیتشان را به‌شدت کاهش داده‌اند. در چنین وضعیتی طبعاً اگر خودروسازی خارج از این دایره به بازار ایران ورود کند، به شرط فائق آمدن بر تحریم‌ها، می‌تواند تا سال‌ها به ماجراجویی در این بازار ادامه داده و سهمی قابل‌توجه را برای خود دست و پا کند. گویا این‌بار قرعه به نام روس‌ها افتاده و آنها می‌خواهند از خلأ بازار خودرو ایران که احتمالاً با کاهش بیشتر فعالیت شرکت‌های چینی، بزرگ‌تر هم خواهد شد، استفاده لازم را ببرند. روس‌ها البته در گذشته هم قصد حضور در ایران را داشتند، منتها در قالب صادرات محصول و تحت همکاری با بخش خصوصی. این‌بار اما نه تنها پای خودروسازان بزرگ و وابسته به دولت در میان است، بلکه سناریو با محور مونتاژ و تولید نوشته شده تا شاید خودروهای روسی هم در قاب تولیدات جاده مخصوصی‌ها ثبت شود.

مشارکت احتمالی ایران و روسیه در خودروسازی کشورمان اما قرار است بازی برد-برد باشد. از یک سو روس‌ها به فکر گرفتن سهمی از بازار خودرو ایران هستند و در طرف دیگر، خودروسازی ایران هم می‌خواهد بخشی از کمبود تولید و کاهش سبد محصولاتش را به‌واسطه «لادا» جبران کند. روسیه هرچند مثل دیگر کشورها به قواعد تحریم علیه ایران پایبند است، اما به هر حال نزدیکی بعضی مواضع سیاسی دو کشور و همچنین همسایگی آنها، سناریوی تولید خودروهای روسی را در «جاده مخصوص» کلید زده است. باور کلی بر این است که اثر تحریم روی خودروهای روسی (برای حضور در ایران) کمتر از دیگر برندها است و بنابراین امکان تولید محصولات مشارکتی در ایران وجود دارد.

 تاملی بر آوتوواز

اکنون که صدای پای خودروهای روسی به ایران به گوش می‌رسد، مشتریان داخلی مایلند بدانند سطح کیفی و قیمت و همچنین تنوع محصولات «آوتوواز» چیست؟ در سال ۲۰۱۸، مجموع صادرات برند «لادا» که مالک آن آوتوواز است، رقم ۳۸ هزار و ۵۸ دستگاهی را به ثبت رسانده است. این عدد موجب شده رشدی ۵۷ درصدی در صادرات نصیب خودروساز روسی شود. محصولات تولیدی آوتوواز در ۳۴ کشور مختلف ازجمله ترکیه، شیلی و کوبا به‌فروش رسیده‌اند که این موضوع نشان می‌دهد بازارهای بزرگ جهان استقبال چندانی از لادا نکرده‌اند. طبق آمار موجود، بیشترین فروش این برند در کشورهای استقلال‌یافته از اتحاد جماهیر شوروی رقم خورده است، یعنی فروشی تقریباً درون خانوادگی. نزدیک به ۲۶ هزار دستگاه از این خودروها هم در قزاقستان، بلاروس و ازبکستان به فروش رسیده‌اند. در این بین لادا «وستا» پرچمدار محصولات این برند در صادرات بوده است. ولی نکته جالب دیگر در خصوص آوتوواز اینجاست که ۶. ۶۷ درصد از سهام این شرکت در اختیار شرکت رنو فرانسه قرار دارد. این شرکت بزرگ‌ترین خودروساز روسیه و شرق آسیا محسوب می‌شود و سالانه تحت برند لادا، تولید ۴۰۰ هزار دستگاهی را به ثبت می‌رساند.

تقویم آوتوواز را که مرور کنیم، روزهای تاریکی در گذشته این خودروساز روس دیده می‌شود. در جریان رکود جهانی سال ۲۰۰۹ کاهش تولید این شرکت، آن را تا مرز ورشکستگی پیش برد و کمک ۶۰۰ میلیون دلاری دولت روسیه بود که به منجی آوتوواز بدل شد. در سال ۲۰۱۰ هم دولت روسیه برای حل مشکل این شرکت تمهیداتی اندیشید. برای مثال طرح تعویض خودروهای فرسوده با اعطای وام از طرف دولت کلید خورد که به سبب آن فروش آوتوواز در سه ماه دوم سال ۲۰۱۰ به دو برابر افزایش یافت و تا پایان همین سال سطح تولید در شرکت به پیش از رکود جهانی بازگشت. در سال ۲۰۱۲ این کمپانی روسی با مقامات ازبکستان به توافق رسید تا یک پروژه همکاری مشترک را در این کشور افتتاح کند. این شرکت که اکنون در حال فعالیت است سالانه ۱۲۰ هزار خودروی لادا را در ازبکستان تولید می‌کند.

رنو در پشت صحنه ماجرای «لادا»؟

ولی نکته‌ای که در ماجرای مطرح شدن مجدد ورود خودروهای روسی به ایران از اهمیت بالایی برخوردار است، به ارتباط و شراکت این خودروساز با رنو فرانسه مربوط می‌شود. همان‌طور که گفته شد ۶. ۶۷ درصد از سهام این کمپانی در اختیار شرکت رنوی فرانسه قرار دارد. ولی آنچه مهم به‌نظر می‌رسد نقش خودروساز فرانسوی در حضور احتمالی دوست روسی‌اش در ایران است. بنا به گفته منابع آگاه، ظاهراً زمینه سازی برای آمدن آوتوواز به کشور بی‌ارتباط با رنو نبوده و این شرکت می‌خواهد به‌واسطه شریک روسی‌اش، به نوعی شبحی از خود در بازار ایران داشته باشد. به‌عبارت بهتر، ظاهراً رنو قصد دارد حالا که به خاطر تحریم‌ها امکان حضور مستقیم را در خودروسازی ایران ندارد، از مسیر آوتوواز دسترسی به این بازار را حفظ کند تا اگر روزی روزگاری تحریم‌ها برداشته شد، راحت‌تر بتواند برگردد. رنو هرچند قصد نداشت با وجود خروج آمریکا از برجام و تحریم خودروسازی ایران، «جاده مخصوص» را ترک کند، ولی تاب تحمل فشارها را نداشت و سرانجام تسلیم شد و رفت. گفته می‌شود تا چندی دیگر، ذخایر قطعات رنو در ایران به اتمام می‌رسد و آخرین محصولات این کمپانی هم از خطوط تولید ایران خودرو و پارس خودرو خارج خواهند شد و این به معنای پایان بیش از یک دهه حضور مستمرخودروساز فرانسوی در یکی از بازارهای بزرگ خاورمیانه است. ازآنجاکه ایران به لحاظ جغرافیایی وضعیت مناسبی برای تبدیل شدن به‌هاب تولید و صادرات خودرو دارد، رنو از خیلی وقت پیش درپی تبدیل کردن آن به مرکز تولید و صادرات خود در خاورمیانه بود.

اگر تحریم‌ها و البته سنگ‌اندازی‌های داخلی ابتکار عمل را از دست رنو نمی‌گرفت، این شرکت با استناد به خواص جغرافیایی جذاب کشور، تبدیل ایران به‌هاب تولید خود را کلید می‌زد. با این حال تحریم‌ها از یک طرف و حواشی داخلی از طرف دیگر، این فرصت طلایی را از رنو گرفت. اکنون اما آن طور که منابع آگاه می‌گویند، رنو می‌خواهد شانس خود را برای استفاده از موقعیت استراتژیک ایران در راستای ایجاد هابی جدید در منطقه خاورمیانه، همچنان حفظ کند، آن هم به واسطه شریک روسی‌اش.

چالش‌های خودروساز روسی در ایران

باور عمومی طرف‌های ایرانی مبنی بر اینکه مشارکت با خودروسازی روسیه، آسیب کمتری از تحریم خواهد دید، به نوعی موجب شده وزارت صنعت، معدن و تجارت و دو غول جاده مخصوص، خودروسازی این کشور را جانشینی برای شرکای سابق (به خصوص اروپایی‌ها) فرض کند و با کمک همسایه شمالی، تیراژ و تنوع محصول را افزایش دهد. اینکه این باور کلی تا چه اندازه قابل پذیرش و تکیه کردن است، پرسشی است که پاسخ آن را وزارت صنعت و خودروسازان بهتر می‌دانند، با این حال بدون شک، «لادا» هم کم و بیش تیغ تیز تحریم را تجربه خواهد کرد. مشکل بزرگی که تحریم‌های آمریکا برای خودروسازی ایران به وجود آورده، قفل شدن تقریبی نقل‌وانتقال پول و به تبع آن، بروز اختلالی بزرگ در پروسه تأمین قطعات است. این موضوع روسیه و چین و اروپا نمی‌شناسد، چه آنکه اتفاقاً خودروسازان چینی با وجود همه دلبستگی و خوشی‌هایشان در بازار ایران، زیر بار این ماجرا کمر خم کرده‌اند؛ پس به‌نظر می‌رسد مشکلات و چالش‌های مربوط به نقل‌وانتقال پول و تأمین قطعات، گریبان خودروهای روسی را هم برای تولید در ایران خواهد گرفت.

موضوع دیگری که نمی‌توان از آن غافل شد، بحث قیمت خودروهای روسی در ایران است. با توجه به اینکه حضور احتمالی این محصولات در خودروسازی کشور در قالب مونتاژ خواهد بود، مشتریان ایرانی بهتر است از همین حالا خود را برای خودروهایی به اصطلاح‌گران آماده کنند. شکی نیست که حضور محصولات آوتوواز در ایران، با داخلی سازی پایینی (حداقل در ابتدای کار) همراه خواهد بود و این موضوع به معنای وابستگی بالای ارزی است. ازآنجاکه نرخ ارز در ایران به شدت در سال جاری افزایش یافته، تأمین قطعات از خارج هم در مقایسه با گذشته بسیار گران از آب در می‌آید و اثر مستقیم این موضوع، خود را روی قیمت تمام شده نشان خواهد داد. در این مورد، فربدزاوه، کارشناس خودرو کشور گفت: فکر نمی‌کنم قیمت محصولات برند «لادا» با توجه به کیفیت احتمالاً معقولشان، کمتر از ۸ هزار دلار باشد، پس حداقل قیمت تمام شده تولید آنها در ایران (با فرض دسترسی به دلار «نیما» یعنی نزدیک به ۹ هزار تومان)، ۷۲ میلیون تومان خواهد بود. این البته در وضعیتی است که اولاً خودروسازان و قطعه‌سازان نیاز ارزی خود را از بازار آزاد تأمین می‌کنند، ثانیاً هزینه‌های جانبی هم در قیمت موردنظر (۷۲ میلیون تومان) لحاظ نشده است. پس بسیار بعید به‌نظر می‌رسد قیمت لادا در ایران زیر ۱۰۰ میلیون تومان از آب در بیاید.

نکته دیگری که این کارشناس به آن اشاره می‌کند، به تأثیر تحریم‌ها بر حضور خودروساز روسی در ایران مربوط می‌شود. به گفته این کارشناس، داستان محدودیت نقل‌وانتقال پول و اختلاس در تأمین قطعه، لادا را هم فرا خواهد گرفت و حتی ممکن است آمریکایی‌ها از طریق رنو، مانع حضور آوتوواز در ایران شوند. وی تاکید کرد: من هم احتمال می‌دهم این خودروساز روسی با هماهنگی رنو قصد حضور در ایران را دارد، با این حال اگر آمریکایی‌ها رنو را تحت فشار قرار دهند، هیچ بعید نیست خودروساز فرانسوی تسلیم و پرونده لادا بسته شود. زاوه گفت: به نظر نمی‌رسد حضور خودروساز روسی در ایران حتی با وجود قرار داشتن رنو در پشت صحنه این ماجرا، نسخه‌ای بلند مدت و شفابخش برای صنعت و بازار خودرو ایران باشد.

دنیای اقتصاد