سرنوشت رانت‌ های مادرانه و فرسوده بازار خودرو

گویا تلاش خودروسازان برای لغو عرضه ۷۰ درصد از ظرفیت فروششان در قالب طرح‌های تکلیفی مجلس شورای اسلامی، جواب داده، چه آنکه در مصوبه اخیر مجلس شورای اسلامی صحبت از عرضه تمام خودروهای تولید داخل در بستر بورس کالا به میان آمده است.

هرچند مصوبه موردنظر دارای ابهام بوده و دقیقا مشخص نیست نمایندگان مجلس، عرضه خودرو در بورس کالا را الزامی کرده‌اند یا تنها برای آن شرط گذاشته‌اند، با این حال با فرض اینکه منظور مجلسی‌ها از مصوبه موردنظر، الزام عرضه خودرو در بورس کالا باشد، تایید آن توسط شورای نگهبان و تبدیل شدنش به قانون، به معنای عرضه همه خودروهای تولید داخل در بورس کالا خواهد بود. با این حساب، خودروسازان دیگر مجبور نیستند ۷۰درصد از ظرفیت فروش خود را در قالب طرح‌های تکلیفی مجلس و با قیمت پایه به فروش برسانند. طبق این تکالیف، خودروسازان باید ۵۰درصد از ظرفیت فروش خود را به مادران دارای دو فرزند (مشروط بر آنکه فرزند دوم آنها از آبان ۱۴۰۰ به بعد به دنیا آمده باشد) اختصاص دهند. همچنین ۲۰درصد دیگر از ظرفیت فروش خودروسازان باید در راستای از رده خارج کردن و جایگزینی خودروهای فرسوده به مالکان این خودروها اختصاص یابد.

از همین رو طی امسال و حتی پس از آنکه مجوز عرضه برخی خودروهای داخلی در بورس کالا صادر شد، خودروسازان همواره مجبور به رعایت این قید ۷۰درصدی بوده‌اند. این در حالی است که خودروهای موردنظر باید با قیمت کارخانه‌ای در اختیار مشمولان قرار می‌گرفت، اما محصولات عرضه‌شده در بورس به واسط کشف قیمت در بستر عرضه و تقاضا، با قیمت بسیار بالاتری فروش رفته و می‌روند. از همین رو خودروسازان همواره نسبت به این تکلیف رانت‌زا موضع منفی داشتند و این اواخر نیز به دنبال لغو آن بودند. حتی گفته می‌شود برخی فعالان خودروسازی و قطعه‌سازی از شورای هماهنگی اقتصادی سران قوا خواسته‌اند تکالیف مربوطه را از دوش صنعت خودرو بردارند. حالا اگر طبق مصوبه مجلس عرضه همه خودروها در بورس کالا الزامی شده باشد، معنی‌اش این است که تلاش خودروسازان برای لغو تکالیف «مادران» و «فرسوده‌ها» به ثمر نشسته و آنها از سال آینده می‌توانند تمام محصولاتشان را در بستر بورس کالا عرضه کنند.

این اتفاق می‌تواند نقدینگی هنگفتی را نصیب خودروسازان کند، زیرا خودروها معمولا با قیمتی بسیار بالاتر از نرخ پایه در بورس کالا عرضه می‌شوند و با توجه به اینکه همه پول حاصل از آن به حساب خودروسازان خواهد رفت، آنها ضمن خروج کامل از زیاندهی جاری، امکان جبران تدریجی زیان انباشته‌شان را هم خواهند داشت. به اعتقاد کارشناسان، یکی از دلایلی که عرضه خودرو در بورس کالا نتوانست چندان به تنظیم بازار خودرو کمک کند، همین قید ۷۰درصدی بود. آنها می‌گویند حالا که قرار است همه خودروها در بورس کالا عرضه شوند، اثرگذاری این فرآیند بر بازار افزایش خواهد یافت. این البته الزاما به معنی کاهش قیمت خودرو در بازار نیست، اما می‌تواند سرعت رشد را پایین بیاورد.