ضرر خودروسازان و مردم از قیمت گذاری دستوری

در سالی که قیمت‌ها در بازار خودرو اوج گرفته است و رشد کم‌سابقه‌ای را تجربه می‌کند، شاهد زیان دو طرف عرضه و تقاضا در این بازار هستیم. دو طرف اصلی این بازار به واسطه قیمت‌گذاری دستوری قادر به فروش و خرید بی‌ضرر و زیان نیستند. طبق آخرین صورت‌های مالی، سه خودروساز بزرگ کشور در نیمه اول امسال زیان ۱۲ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومانی را در تولید تجربه کرده‌اند که در مجموع زیان انباشته آنها به ۴۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. از طرف دیگر تقاضای مصرفی هم به واسطه مانور تقاضای سرمایه‌ای ناشی از اختلاف قیمت دستوری با قیمت بازار مجبور به خرید خودرو با قیمت‌های بسیار بالا شد. آنچه مشخص است خودروساز و مصرف‌کننده هر دو به واسطه قیمت‌گذاری دستوری وارد بازی باخت - باخت بازار خودرو شده‌اند. برای پایان دادن به شرایط فعلی چاره‌ای جز آزادسازی قیمت‌ها نیست؛ چون که مسیر جدید، بازی برد - برد را برای دو طرف رقم خواهد زد و سمت عرضه همراه با تقاضا منتفع خواهند شد.

با اعلام صورت‌های مالی شش ماه نخست خودروسازان به بورس، مشخص شد ایران ‌خودرو، سایپا و پارس ‌خودرو در مجموع طی نیمسال ابتدایی ۹۹ زیان ۱۲ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومانی را به ثبت رسانده‌اند. با ثبت این رقم اما مجموع زیان انباشته سه خودروساز بزرگ کشور تا پایان شهریور امسال به مرز ۴۰ هزار میلیارد تومان نزدیک شد. تداوم روند زیان‌دهی غول‌های جاده مخصوص طی نیمه نخست امسال در حالی است که هرچند سیاست نرخ‌گذاری دستوری خودروهای داخلی همچنان ادامه داشته، با این حال قیمت کارخانه‌ای آنها دو بار در شش ماه ابتدایی سال افزایش یافت. به گفته خودروسازان، ریشه اصلی ضرر آنها در نرخ‌گذاری دستوری نهفته است، به این معنی که قیمت‌های تعیین شده برای محصولات‌شان کفاف هزینه‌های تولید را نمی‌دهد و منجر به زیان‌دهی می‌شود. این در وضعیتی است که انتظار می‌رفت با توجه به صدور دو مجوز افزایش قیمت (یکی در اردیبهشت و دیگری در مرداد) زیان خودروسازان کنترل شود، با این حال طبق ادعای غول‌های جاده مخصوص (با توجه به‌صورت‌های مالی شش ماه امسال) آنها همچنان بنگاه‌هایی زیان‌ده هستند.

سال‌هاست قیمت خودروهای داخلی توسط نهادهای بیرون از صنعت خودرو تعیین می‌شود و در این بین، شورای رقابت نقش پررنگ‌تری داشته است. این شورا که در بهمن ۹۱ با تصمیم رئیس دولت دهم مسوولیت قیمت‌گذاری خودروهای داخلی را بر عهده گرفت، دو بار از پروسه تعیین قیمت کنار گذاشته شد، یک بار در شهریور ۹۷ و دیگری هم همین چند هفته پیش. با این حال مرجع اصلی تعیین قیمت خودروهای داخلی برای حدودا ۸ سال، شورای رقابت بوده که همواره نیز هم از طرف خودروسازان و هم از جانب مشتریان مورد انتقاد قرار گرفته است. اختیار قیمت‌گذاری خودروهای داخلی اما گاهی به دست سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان و ستاد تنظیم بازار هم افتاده که هرچند آنها در مقایسه با شورای رقابت رفتار بهتری با خودروسازان داشته‌اند، با این حال نفس نرخ‌گذاری دستوری در عملکردشان مشهود بوده است. تا پیش از دستوری شدن قیمت خودرو، خودروسازان مجاز بودند محصولات خود را بر اساس حاشیه بازار تعیین کنند. طبق این روش، قیمت کارخانه‌ای خودروها نزدیک به نرخ بازار تعیین می‌شود و بنابراین فضایی برای جولان دلالان و واسطه‌گران وجود ندارد. هرچند وزارت صنعت، معدن و تجارت در بهمن ۹۷ خبر از تصویب قیمت‌گذاری خودرو در حاشیه بازار داد، با این حال مصوبه موردنظر اجرایی نشد و نرخ‌گذاری همچنان دستوری باقی ماند. حالا اما گفته می‌شود وزارت صمت باز هم به دنبال اجرای سیاست قیمت‌گذاری خودرو در حاشیه بازار است و قصد دارد مصوبه آن را از شورای هماهنگی اقتصادی سران سه قوه دریافت کند. اگر این اتفاق رخ دهد، خودروسازان مجاز می‌شوند نرخ محصولات خود را نزدیک به بازار تعیین کرده و ضمن خروج از زیان‌دهی، در مسیر کسب سود هم قرار گیرند. البته با توجه به زیان انباشته هنگفت نزدیک به ۴۰ هزار میلیارد تومانی، بعید است این ضرر بزرگ به این زودی‌ها جبران شود. اگر وزارت صمت موفق به کسب مجوز نرخ‌گذاری خودروهای داخلی در حاشیه بازار شود، خودروسازان دیگر بهانه‌ای برای زیاندهی نخواهند داشت. در واقع آنها اگر با وجود لغو نرخ‌گذاری دستوری باز هم زیان بدهند و ادعای بی‌پولی را مطرح کنند، دیگر هیچ گوش شنوایی برای پذیرش ادعاهای آنها وجود نخواهد داشت. البته همین حالا هم افکار عمومی زیاندهی خودروسازان را باور ندارد و خیلی‌ها هم معتقدند ضرر بزرگ غول‌های جاده مخصوص به خاطر ضعف مدیریتی آنها است نه صرفا نرخ‌گذاری دستوری. مسائلی مثل ریخت و پاش غیر ضروری، سرمایه‌گذاری‌های غیر اقتصادی و سیاسی و همچنین ضعف بهره‌وری (ناشی از وجود نیروی مازاد) مواردی است که به عقیده کارشناسان نمی‌توان نقش آنها را در ضعف ساختار مالی سه خودروساز بزرگ کشور و تداوم زیاندهی آنها نادیده گرفت.

زیان روی زیان خودروسازان

طبق صورت‌های مالی ارائه شده به بورس توسط سه خودروساز بزرگ کشور، زیان‌دهی آنها در شش ماه ابتدایی امسال کماکان ادامه داشته است. بر این اساس و طبق ادعای خودروسازان، قیمت فروش برخی از محصولات آنها پایین‌تر از قیمت تمام شده تولید بوده است. در این بین، ایران‌خودرو در تولید تمام محصولاتش طی شش ماه ابتدایی امسال با زیان رو به رو شده، چه آنکه قیمت فروش آنها پایین‌تر از مبلغ بهای تمام‌شده‌‌شان بوده است. بر این اساس، بهای تمام‌شده تولید محصولات ایران‌خودرو طی نیمه نخست ۹۹، در مجموع بالغ بر ۲۹ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان بوده، اما جمع مبلغ فروش محصولات این شرکت کمی بالاتر از ۲۳ هزار میلیارد تومان به ثبت رسیده است. با این حساب، ایران‌خودرویی‌ها طی نیمه نخست امسال بالغ بر شش هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان از ناحیه اختلاف «مبلغ بهای تمام‌شده» و «مبلغ فروش»، زیان دیده‌اند. زیان کلی ایران‌خودرو در نیمه نخست امسال اما به بالای ۹ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان رسیده است. با توجه به ثبت این رقم اما جمع زیان انباشته بزرگ‌ترین خودروسازان ایران به ۲۴ هزار میلیارد تومان نزدیک شده است.

بنابر گزارش ارائه شده به بورس اما این شرکت ۱۸۸ هزار و ۴۷۲ دستگاه محصول طی نیمسال ۹۹ به فروش رسانده و بنابراین، قیمت متوسط فروش این شرکت کمتر از ۱۲۳ میلیون تومان بوده است. طبق صورت‌های مالی منتشره از طرف ایران خودرو، این شرکت در نیمه ابتدایی امسال، ۱۴۵ هزار و ۱۸۸ دستگاه انواع پژو را به فروش رسانده که کل مبلغ فروش آنها کمتر از ۹ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان بوده، یعنی با متوسط قیمت حدودا ۶۵ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان. طبق ادعای ایران خودرو، این شرکت از ناحیه فروش پژوهای خود در نیمه ابتدایی امسال، بیش از ۵هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان زیان دیده است. طبق گزارش ارائه‌شده به بورس، تولید سمند هم برای ایران‌خودرو زیان به همراه داشته است. این شرکت در نیمه نخست امسال نزدیک به ۹۰۰ میلیارد تومان از ناحیه فروش ۲۰ هزار و ۶۵۳ دستگاه سمند زیان دیده است. طبق ادعای ایران‌خودرو، مبلغ فروش سمندهای این شرکت در بازه زمانی موردنظر به هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان هم نرسیده است. ایران خودرویی‌ها اما در این بازه زمانی ۱۶ هزار و ۵۹۰ دستگاه دنا را هم فروخته‌اند و بیش از ۵۰۲ میلیارد تومان زیان دیده‌اند. طبق صورت‌های مالی ارائه ‌شده به بورس، بزرگترین خودروساز ایران از ناحیه فروش هزار و ۵۹۹ دستگاه رانا هم بالغ بر ۹۱ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان زیان حاصل کرده است. در فروش دانگ‌فنگ هم ایران‌خودرو بالغ بر شش میلیارد تومان زیان حاصل کرده، زیانی که از ناحیه فروش ۱۰۷ دستگاهی این محصول ثبت شده است. همچنین فروش هایما نیز زیانی بالغ بر ۲۴ میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان روی دست آبی‌های جاده مخصوص گذاشته است. آنها در نیمه نخست امسال دو هزار و ۴۹۱ دستگاه از این شاسی بلند چینی را فروخته‌اند. در نهایت اما ۱۲۲ دستگاه تندر-۹۰ فروخته‌ شده توسط ایران خودرو در نیمه ابتدایی امسال نیز بالغ بر یک میلیارد و ۱۴۰ میلیون تومان زیان نصیب آنها کرده است. تندر-۹۰ البته دیگر در ایران خودرو به تولید نمی‌رسد. از ایران‌خودرو که بگذریم، سایپایی‌ها هم نیمه ابتدایی سال جاری را با زیان به پایان رسانده‌اند. طبق گزارش ارائه شده به بورس، بالغ بر ۲ هزار و ۱۷۰ میلیارد تومان زیان نصیب دومین خودروساز بزرگ ایران شده است. با توجه به ثبت این رقم، جمع زیان انباشته نارنجی‌های جاده مخصوص تا پایان شهریور امسال به بالای ۱۱ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان رسیده است. در این بین، فروش ۵۷ هزار و ۴۶۳ دستگاهی پراید در نیمه ابتدایی سال جاری، بالغ بر شش میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان زیان روی دست سایپا گذاشته است. پراید البته دیگر در مدل‌های سواری به تولید نمی‌رسد، اما وانت آن کماکان در خطوط تولید این شرکت باقی مانده است. طبق ادعای سایپا، این شرکت پرایدهای خود را با متوسط قیمت کمتر از ۳۲ میلیون تومان به فروش رسانده است. فروش دیگر محصول سایپا به نام تیبا نیز طی نیمه ابتدایی سال جاری چیزی نزدیک به ۶۱۵ میلیارد تومان زیان در کارنامه نارنجی‌های جاده مخصوص ثبت کرده است. همچنین مونتاژ آریو هم در بازه زمانی موردنظر، ۱۵۰ میلیون تومان زیان به همراه داشته است.

این در حالی است که فروش ۱۴ دستگاهی چانگان بیش از ۷۲۷ میلیون تومان سود برای سایپایی‌ها به همراه داشته است. این سود البته بدون احتساب هزینه‌های مالی و متفرقه به دست آمده، ضمن آنکه گویا این خودروی چینی دیگر در کشور مونتاژ نمی‌شود. سایپایی‌ها همچنین از ناحیه فروش ۸۰ دستگاه سراتو طی نیمه نخست ۹۹، بیش از ۷۰۹ میلیون تومان سود کرده‌اند که این سوددهی بدون احتساب هزینه‌های مالی و متفرقه بوده است. سراتو هم مانند چانگان فعلا جایی در خطوط تولید سایپا ندارد.

در نهایت اما صورت‌های مالی پارس‌خودرو نشان می‌دهد این شرکت هم در دوره شش ماه نخست امسال، نزدیک به ۸۹۳ میلیارد تومان زیان از ناحیه فروش محصولاتش حاصل کرده است. بر این اساس، جمع زیان انباشته سومین خودروساز بزرگ ایران به بالای سه هزار و ۷۵۰ میلیارد تومان رسیده است. در صورت‌های مالی شش ماهه پارس خودرو، فروش ۲۰ هزار و سه دستگاهی خانواده ایکس ۱۰۰ (پراید) به ثبت رسیده که حاصل آن، زیان ۶۹ میلیارد تومانی بوده است. پارس خودرویی‌ها اما در فروش محصولات خانواده اس ۲۰۰ (ساینا) آماری دو هزار و ۴۲ دستگاهی را از خود به جا گذاشته‌اند. این تعداد فروش منجر به سوددهی نشده و نتیجه آن ثبت زیان بیش از ۵/ ۵ میلیارد تومانی بوده است. صورت‌های مالی پارس‌خودرو ستونی به نام «انواع خودرو سواری» هم دارد که به نظر می‌رسد بیشتر خانواده رنو را در بر می‌گیرد. تعداد فروش این خودروها ۱۸ هزار و ۲۴۶ دستگاه بوده که نتیجه آن سود بیش از ۸۰ میلیارد تومانی (البته بدون احتساب هزینه‌های مالی و متفرقه) بوده است.

دنیای اقتصاد