مقصر آلودگی هوا کیست؟

این روزها کلاف آلودگی هوای تهران بیش‌تر از همیشه در هم تنیده شده و به‌نظر می‌رسد که بعضی به‌جای پیدا کردن راهکار بیشتر درپی یافتن مقصر هستند و هر روز توپ این ماجرا در زمین یک سازمان انداخته می‌شود.

حال متهم ردیف اول آلودگی هوای تهران بنزین توزیعی در کشور است و این در حالی است که مسوولان نفتی پر و پاقرص پشت کیفیت بنزین ایستاده‌اند تا جایی که روز گذشته هم دو اطلاعیه در این باره از طرف شرکت پالایش و پخش فراورده‌های نفتی منتشر شد.

در اطلاعیه‌های مذکور تاکید شده بود که "علیرغم توضیحات مکرر ماه‌های گذشته پیرامون کیفیت بنزین تولیدی و توزیعی در کشور به خصوص در کلان‌شهرها بتازگی و به دنبال آلودگی روزهای اخیر دوباره ابهاماتی ایجاد شده و حتی نمایندگان مجلس شورای اسلامی موضوعاتی مطرح کرده‌اند.

طبق گزارش منتشره توسط شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، منشأ بیش از ۸۰ درصد از آلودگی وسائل نقلیه شهر تهران مربوط به کامیون‌ها، اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها گزارش شده که از قضا سوخت مصرفی هیچکدام از آنها بنزین نیست؛ لذا مرتبط دانستن آلودگی هوا با بنزین بطور کامل رد می‌شود.

از طرف دیگر طبق گزارشات روزانه سایت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، حتی در آلوده‌ترین روزهای هفته پیش، شاخص آلایندگی SOx که بخشی از آن می‌تواند ناشی از گوگرد موجود در بنزین باشد، در نزدیک به ۱۵ بوده که بسیار پایین‌تر از حد مجاز آن یعنی ۵۰ بوده است. این امر نشان دهنده کیفیت بالای سوخت توزیعی اعم از بنزین و گازوئیل در کلانشهر تهران است.

علاوه بر توزیع روزانه بنزین با کیفیت و با میزان گوگرد زیر ۵۰ پی پی‌ام مطابق استاندارد یورو ۴ هم اکنون نفت گاز یورو ۴ در هشت کلانشهر کشور و کل استان تهران و ۳۲۰ جایگاه در جاده‌های اصلی مواصلاتی کشور توزیع می‌شود.

بخش عمده‌ای از آلودگی هوای تهران و اکثر کلان‌شهرها مربوط به ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون است. یکی از مهمترین عناصر تشکیل دهنده ذرات معلق هوا، کربن است. به واقع بخش کربن دار ذرات معلق به عنوان یکی از زیان بارترین ترکیبات موجود در ذرات معلق از نظر تأثیر بر سلامتی به شمار می‌رود. این بخش به طور کلی به دو قسمت کربن آلی (OC) و کربن معدنی (EC) تقسیم‌بندی می‌شود.

کربن آلی شامل عناصری مانند هیدروکربن‌ها حلقوی (PAHs)، آلکان‌ها و اسیدهای آلی می‌شود و منبع آن‌ها وسایل نقلیه، احتراق سوخت‌های فسیلی، احتراق چوب، تجزیه گیاهان و واکنشهای فوتوشیمیایی است. با توجه به مشخص بودن میزان آروماتیک و بنزن و اولفین‌های موجود در بنزین طبق استاندارد آلاینده کربن آلی بخش کوچکی از ذرات معلق را تشکیل خواهد داد.

 اما کربن معدنی که به دوده اطلاق می‌شود و مهمترین منبع آن احتراق ناقص سوخت‌های فسیلی وسایل نقلیه بنزینی و دیزلی است بخش بزرگی از ذرات معلق موجود را تشکیل می‌دهد.

طی هفته‌های اخیر، سازمان ملی استاندارد و سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان دستگاه‌های متولی کنترل و نظارت بر استاندارد سوخت، به دفعات بنزین توزیعی در کشور را مطابق استاندارد دانسته‌اند.

بازرسان و ناظرین سازمان‌های ملی استاندارد و محیط زیست به ‌طور مستمر و روزانه به نمونه‌ برداری و آزمایش سوخت توزیعی در کشور اقدام کرده و در صورت خارج بودن کیفیت سوخت از استانداردهای تعیین شده سریعاً مراتب را به مراجع قانونی گزارش می‌کنند. علاوه بر این بازرسان شرکت ملی پخش هم پیش از توزیع سوخت بارها اقدام به انجام آزمایشات گوناگون کرده و در صورت مغایرت هریک از پارامترهای زیست محیطی سوخت با استانداردهای تعیین شده از توزیع آن جلوگیری می‌کند".

در عین حال این شرکت در اطلاعیه دیگر که شب گذشته منتشر کرد، جزئیات تولید ۹۱ میلیون لیتر بنزین عاری از گوگرد را در هفت پالایشگاه کشور تشریح و اعلام کرد: " هم اکنون ۹۱ میلیون لیتر از ۱۱۲ میلیون لیتر ظرفیت بنزین تولیدی کشور که در پالایشگاه‌های ستاره خلیج فارس (۴۵ میلیون لیتر)، امام خمینی شازند (۱۶ میلیون لیتر)، اصفهان (۱۲ میلیون لیتر)، بندرعباس (۶ میلیون لیتر)، تبریز (۳ میلیون لیتر)، تهران (۶ میلیون لیتر) و لاوان (۳ میلیون لیتر) تولید می‌شود عاری از گوگرد است. همچنین ۷۹ میلیون لیتر از کل بنزین تولیدی، به لحاظ تمام مولفه‌های زیست محیطی شامل گوگرد، بنزن، آروماتیک و الفین، دارای استاندارد یورو ۴ است.

در خصوص نفت‌ گاز هم علاوه بر هشت کلانشهر در ۳۲۰ جایگاه منتخب مواصلاتی کشور نفت‌گاز یورو با گوگرد زیر ۵۰ پی‌پی‌ام توزیع می‌شود که این تعداد جایگاه دو برابر تعهد قانونی وزارت نفت برای توزیع نفت‌گاز یورو است.

در نتیجه این اقدامات وزارت نفت، شاخص AQI برای آلاینده SOx (ناشی از گوگرد موجود در سوخت) که حد مجاز آن برای هوای پاک ۵۰ در نظر گرفته شده است، هیچگاه حتی در آلوده‌ترین روزهای تهران به بیش از ۱۵ نمی‌رسد که نشان دهنده عملکرد مؤثر این وزارت‌خانه در تولید و توزیع سوخت پاک است."

هر موتورسیکلت غیر استاندارد به اندازه ۷ خودرو آلودگی ایجاد می‌کند

به تازگی نیز بیژن زنگنه وزیر نفت در جواب به این ‌که چه میزان از آلودگی هوای تهران به کیفیت بنزین باز می‌گردد گفت که محیط زیست قبلاً اعلام کرده است که تأثیر کیفیت بنزین بر آلودگی هوا بسیار ناچیز است. از طرفی نوع بنزین هم مسئله نیست بلکه موتور سیکلت‌های غیر استانداردی است که آلودگی ایجاد می‌کنند و آن طور که گفته می‌شود هر موتورسیکلت غیر استاندارد به اندازه ۷ خودرو آلودگی ایجاد می‌کند و تعدادی زیادی موتورسیکلت داریم که استاندارد نیستند. همچنین در شهرهای بزرگ بنزین و گازوئیل یورو توزیع می‌شود اما فعلاً این مشکل نیست.

سوخت خوب با احتراق بد، آلایندگی ایجاد می‌کند

البته این صحبت‌ها در حالی مطرح شده که علیرضا صادق‌آبادی مدیر عامل شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی اعلام کرده است آلودگی هوا به هیچ وجه ناشی از سوخت نیست و ما با استانداردهای بین‌المللی می‌توانیم این موضوع را اثبات کنیم.

وی مشکل اصلی در بحث آلودگی را نشناختن راه‌های درمان آن عنوان کرد و گفت: تا زمانی که درد را درست تشخیص ندهیم، نمی‌توانیم مشکل را حل کنیم و در بحث کیفیت سوخت هم این یک واقعیت است که سوخت خوب با احتراق بد، آلایندگی ایجاد می‌کند.

او با تاکید بر این‌که بنزین توزیعی در کشور به‌طور دائم پیش و پس از توزیع توسط وزارت نفت، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، ‌سازمان ملی استاندارد و سازمان‌های بازرسی مورد نظارت قرار می‌گیرد، گفت: اگر گوگرد بنزین تولیدی در کشور تا این حد بالاست، پس واحدهای گوگردزدایی در پالایشگاه‌ها با این حجم از سرمایه‌گذاری و تاسیسات چه می‌کنند؟

خودروسازان به‌جای لابی، قانون هوای پاک را اجرا کنند

در این بین خودروسازان هم زیر ذره‌بین قرار گرفته‌اند تا جایی که عباس شاهسونی رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت بر لزوم اجرای قانون هوای پاک به‌ویژه از طرف خودروسازان تاکید کرده و واعلام کرده است که مهم‌ترین منابع آلاینده تهران کامیون‌ها و موتورسیکلت‌ها و وسایل نقلیه شخصی هستند.

وی با اشاره به راهکارهایی که در بلندمدت برای کاهش آلودگی هوای تهران باید مورد توجه قرار گیرد، اظهار کرد: باید قانون هوای پاک و آیین‌نامه‌های آن که مصوب شده‌اند، اجرایی شود که اجرای درست آن‌ها می‌تواند وضعیت آلودگی هوا را بهبود بخشد. در عین حال خودروسازها باید کیفیت خوردروها را از نظر مکانیزم حذف آلاینده‌ها بهبود دهند. موتورسیکلت‌سازها هم به جای این‌که هر روز به دنبال لابی باشند و بخواهند قانون هوای پاک را دور بزنند، اگر قانون را اجرا کنند، این مشکل هم حل می‌شود. متاسفانه هم خودروسازها و هم موتورسیکلت‌سازها دائماً به دنبال دور زدن قانون هوای پاک هستند.

وی تاکید کرد: اگر ماده هشت قانون هوای پاک مبنی بر این‌که هرگونه رفت و آمد خودروهای فرسوده، خرید و فروش و بیمه کردن خوردروهای فرسوده ممنوع است، اجرایی شود، بحث نصب فیلتر دوده بر روی کامیون‌ها و وسایل نقلیه جدی گرفته شود و شاهد بهبود کیفیت سوخت باشیم، این معضل هم حل می‌شود.

مهم‌ترین منابع آلاینده تهران به تاکید شاهسونی، کامیون‌ها و موتورسیکلت‌ها و وسایل نقلیه شخصی هستند که اقدامات مربوط به آن‌ها به وزارت صمت بازمی‌گردد. ماده ۱۰ قانون هوای پاک می‌گوید، وزارت نیرو سالانه باید ۳۰ درصد برق کشور را از انرژی پاک و تجدیدپذیر ایجاد کند، باید مشخص شود که این قانون که در سال ۹۶ ابلاغ شده تاکنون چقدر اجرایی شده است. بنابراین باید به اجرای این قوانین رو بیاوریم.

انتقاد از نقش مافیای خودروسازی در آلودگی هوا

اما عیسی کلانتری رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هم  با اشاره به آلودگی تهران گفت: مافیای خودروسازی آنقدر توان مالی دارند که تصمیم‌گیران را خریداری کنند، پس قطعاً با چنین شرایط جوی و ایستایی هوا رو به رو می‌شویم. زمانی که از ایران خودرو چهار خودرو به سازمان حفاظت محیط زیست هدیه می‌کنند، به معنی این است که هوای آلوده داشته باشیم و میلیون‌ها نفر آن را استشمام کنند.

تحریم و بنزین یورو۴، مانع تولید خودروی یورو ۵

با این وجود احمد نعمت ‌بخش دبیر انجمن خودروسازان ایران اظهار کرد: فعلاً به خاطر آماده نبودن زیرساخت‌ها به خصوص عدم تولید و توزیع سوخت یورو ۵، امکان تولید خودروی سواری با استاندارد آلایندگی یورو ۵ وجود ندارد.

به گفته وی، طبق قانون قبلی باید از ابتدای سال جاری (۱۳۹۸)، استاندارد آلایندگی خودروهای سواری به یورو ۵ ارتقا می‌یافت که در سال پیش با ارسال نامه‌ای به وزیر صنعت، معدن و تجارت، به دو علت آماده نبودن زیرساخت‌های لازم به خصوص عدم تولید و توزیع سوخت بنزین یورو ۵ و همچنین تحریم‌ها و مشکلات ناشی از آن، خواستار به تعویق افتادن اجرای این استاندارد تا پایان تحریم‌ها شدیم.

وی با بیان این‌که به دنبال این موضوع هیات دولت با تعویق یک‌ساله استاندارد یورو ۵ موافقت کرد، یادآوری کرد: بدین ترتیب ارتقای استاندارد آلایندگی خودروها به یورو ۵، به ابتدای سال آینده (۱۳۹۹) موکول شد.

دبیر انجمن خودروسازان ایران ادامه داد: هم اکنون عدم تولید و توزیع بنزین یورو ۵ موجب شده خودروهای وارداتی با استاندارد یورو ۵ هم به خاطر استفاده از سوخت یورو ۴، دچار مشکلات عدیده شده و به طور مکرر به تعمیرگاه‌ها مراجعه کنند. در این وضعیت بدیهی است که وزارت نفت از ابتدای سال آینده، امکان تولید و توزیع سراسری بنزین یورو ۵ را ندارد؛ بنابراین بدیهی است که خودروسازان هم نمی‌توانند آلایندگی خودروهای سواری را به یورو ۵ ارتقا دهند زیرا سوخت مورد نیاز آنها تولید و توزیع نمی‌شود؛ ضمن‌ اینکه تحریم‌ها هم مشکل مضاعف دیگری در این راه هستند.

تکلیف خودروهای فرسوده چه می‌شود؟

به نظر می‌رسد با این اوصاف مشکل از خودروهای فروسوده هم هست؛ آنطور که اعلام شده هم اکنون یک میلیون و ۵۰۰ هزار خودروی فرسوده و ۹ میلیون و ۵۰۰ هزار موتورسیکلت فرسوده در کشور رفت و آمد می‌کند که این خودروها آلودگی زیادی دارند. این در حالی است که در دولت یازدهم و طبق مصوبه هیات وزیران، خودروساز داخلی باید در ازای تولید هر خودرو با مصرف سوخت بالای هشت و نیم لیتر، یک خودرو فرسوده از رده خارج می‌کرد.

این مصوبه اصلاحیه خورد و قرار شد خودروساز در ازای تولید خودرو با مصرف سوخت بین هشت تا ۱۰ لیتر، یک خودرو را اسقاط کند و در ازای تولید خودروی با مصرف سوخت ۱۰ لیتر به بالا، دو خودروی فرسوده را از رده خارج کند.

این مصوبه در در ابتدای دولت دوازدهم، حذف و ماجرا کلاً به فراموشی سپرده شد اما مجلس شورای اسلامی در این حوزه ورود کرده و با شرایط جدید، برای خودروهای داخلی هم طرح اسقاط احیا شد، چون این معقول نبود که در قبال واردات خودروهای خارجی که دارای استانداردهای روز دنیا هستند؛ اسقاط داشته باشیم، اما خودروهای داخلی از اسقاط مصون باشند.

 قانون جدید دولت هم این بود که کارت سوخت به خودروهای فرسوده تعلق نگیرد، در همین راستا در ابتدا، یک کارگروه برای آن تشکیل و در نهایت تصمیم قطعی در این باره گرفته شد و براساس آیین‌نامه هیات دولت، کارت سوخت خودروهای دارای شرایط فرسودگی ابطال می‌شود.

به طور کلی براساس آیین‌نامه هیات دولت خودروهای سواری شخصی با عمر ۲۵ سال، سواری دولتی با عمر ۱۵ سال، تاکسی با عمر ۱۰ سال، مینی‌بوس با عمر ۱۵ سال، اتوبوس درون شهری با عمر ۱۰ سال، اتوبوس برون‌شهری با ۱۵ سال، کامیون و کشنده با ۱۵ سال عمر، وانت با ۱۵ سال، موتورسیکلت با ۱۰ سال و سایر وسائل نقلیه با گذشت ۲۵ سال از تاریخ ساخت به عنوان خودروی فرسوده و از رده خارج محسوب می‌شوند. براساس این تصمیم که از سال ۱۳۸۸ تاکنون در جریان است، تمام وسائل نقلیه‌ای که شامل این قانون می‌شوند، امکان برخورداری از کارت سوخت را ندارند و باید از سهمیه آزاد بنزین استفاده کنند.

البته به‌جز این، دولت برنامه‌هایی را برای تاکسی‌های فرسوده و خودروهای دولتی در نظر گرفته تا شاید از این طریق بتوان میزان آلودگی‌ها را در پایتخت در حد قابل توجهی کاهش داد.

ایسنا