نگاهی به گسل پلکانی بازار خودرو

سال‌هاست که بازار خودرو ایران تحت تأثیر سیاست‌های مداخله‌گرانه دولت قرار دارد و این دخالت‌ها به مشکلات مختلفی منجر شده است. یکی از مشکلات اصلی، شکاف قیمتی است که بین قیمت کارخانه و قیمت بازار خودروها ایجاد شده است. این شکاف، به ویژه در مورد خودروهای داخلی، وارداتی و مونتاژی، به شکلی عمیق و پیچیده در بازار خودروهای ایران بروز کرده است. در این مقاله قصد داریم به بررسی دلایل و تبعات این شکاف قیمتی بپردازیم و نشان دهیم که چگونه سیاست‌های دولت بر قیمت‌ها تأثیر گذاشته‌اند.

شکاف قیمتی در بازار خودروهای داخلی، مونتاژی و وارداتی

در حال حاضر، بازار خودروهای ایران از سه بخش اصلی تشکیل شده است: خودروهای داخلی، خودروهای مونتاژی (خودروهایی که در ایران از قطعات خارجی مونتاژ می‌شوند) و خودروهای وارداتی. هر یک از این بازارها تحت تأثیر سیاست‌های مختلفی قرار دارند که نتیجه آن، شکاف قیمتی متفاوتی بین قیمت کارخانه و بازار آزاد است.

1. خودروهای داخلی

در مورد خودروهای داخلی، قیمت‌ها به صورت دستوری از سوی دولت تعیین می‌شود. این یعنی خودروسازان نمی‌توانند به طور آزادانه قیمت خودروهای خود را براساس تقاضا و عرضه تنظیم کنند. یکی از تبعات این قیمت‌گذاری دستوری، شکل‌گیری شکاف قیمتی بین قیمت کارخانه و بازار آزاد است.

با وجود این‌که اخیراً دولت قیمت‌ها را اصلاح کرده است، هنوز این شکاف قیمتی به طور محسوس وجود دارد. پیش از اصلاح قیمت‌ها، شکاف قیمت خودروهای داخلی به ۴۰ درصد هم رسیده بود، اما پس از اصلاح قیمت، این شکاف به حدود ۱۷ درصد کاهش یافت. با این حال، این شکاف هنوز هم قابل توجه است و نشان می‌دهد که بازار تحت تأثیر فشارهای سیاسی قرار دارد.

2. خودروهای وارداتی

در مورد خودروهای وارداتی، شرایط مشابهی برقرار است. دولت برای واردات خودرو سیاست‌های دستوری وضع کرده است و نه تنها قیمت‌گذاری این خودروها بلکه نحوه فروش و شرایط عرضه نیز تحت کنترل است. نتیجه این سیاست، ایجاد شکاف قیمتی عمیق بین قیمت نمایندگی و بازار آزاد خودروهای وارداتی است.

به عنوان مثال، در حال حاضر خودروهایی وارداتی هستند که تفاوت قیمت آن‌ها در نمایندگی و بازار آزاد به میلیاردها تومان می‌رسد. این شکاف قیمتی بزرگ، به دلیل کمبود عرضه و دخالت‌های دولتی، باعث ایجاد رانت و دلال‌بازی در بازار شده است. این وضعیت برای مشتریان واقعی که قصد خرید خودرو دارند، بسیار آزاردهنده است.

3. خودروهای مونتاژی

اما وضعیت خودروهای مونتاژی کمی متفاوت است. این خودروها از قطعات وارداتی ساخته می‌شوند و اغلب در ایران توسط شرکت‌های مونتاژ کار، تولید می‌شوند. قیمت خودروهای مونتاژی به طور نسبی آزاد است و تنها در موارد استثنایی، دولت به قیمت‌گذاری این خودروها وارد می‌شود. به همین دلیل، شکاف قیمتی در این بخش نسبت به خودروهای داخلی و وارداتی بسیار کمتر است.

در برخی موارد، قیمت بازار خودروهای مونتاژی حتی با قیمت کارخانه برابر می‌شود یا قیمت بازار کمتر از قیمت کارخانه است. این تفاوت به دلیل آزادی نسبی در قیمت‌گذاری خودروهای مونتاژی است و به نظر می‌رسد که در این بخش از بازار رقابت به شکلی منطقی‌تر و نزدیک‌تر به واقعیت‌های اقتصادی انجام می‌شود.

دلایل اصلی شکاف قیمتی

دلایل مختلفی برای ایجاد شکاف قیمتی در بازار خودروهای ایران وجود دارد. اما مهم‌ترین آن‌ها به سیاست‌های دستوری دولت در زمینه قیمت‌گذاری و دخالت‌های مکرر در این بازار مربوط می‌شود. در ادامه به برخی از مهم‌ترین دلایل پرداخته‌ایم:

• دخالت‌های دولتی در قیمت‌گذاری: از دهه‌ها پیش، دولت به طور مستقیم در قیمت‌گذاری خودروهای داخلی و وارداتی دخالت کرده است. این سیاست‌های دستوری نه تنها منجر به شکاف قیمتی شده بلکه باعث ایجاد رانت‌های عظیمی در بازار خودرو شده است.
• کمبود عرضه و تقاضای کاذب: تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی باعث کاهش تولید خودروها و در نتیجه کمبود عرضه شده است. این کمبود عرضه، همراه با انتظارات تورمی و نوسانات بازار ارز، تقاضای کاذبی را ایجاد کرده است که شکاف قیمتی را تشدید کرده است.
• رقابت محدود: در حالی که در بازار خودروهای مونتاژی رقابت به صورت نسبی آزاد است، در بازار خودروهای داخلی و وارداتی، رقابت به دلیل دخالت‌های دولتی محدود شده است و این امر باعث ایجاد تفاوت‌های قیمتی قابل توجه در این بازارها شده است.

راه‌حل‌ها و پیشنهادات

برای کاهش شکاف قیمتی و بهبود شرایط بازار خودرو، نیاز به اصلاحات اساسی در سیاست‌های دولت داریم. در این‌جا به برخی از پیشنهادات برای بهبود شرایط بازار اشاره می‌کنیم:

1. آزادسازی قیمت‌گذاری: یکی از مهم‌ترین گام‌ها، آزادسازی قیمت‌گذاری خودروها است. اگر دولت قیمت‌گذاری را کنار بگذارد و اجازه دهد که بازار براساس عرضه و تقاضا قیمت‌ها را تعیین کند، می‌توان انتظار داشت که شکاف قیمتی کاهش یابد و رقابت بهتری بین خودروسازان داخلی، مونتاژکاران و واردکنندگان شکل گیرد.
2. حمایت از رقابت واقعی: باید حمایت‌های خاص از خودروسازان داخلی و مونتاژکاران حذف شود تا رقابت واقعی بین شرکت‌ها شکل بگیرد. در حال حاضر، حمایت‌های دولتی باعث شده که رقابت در بازار خودرو محدود و شکاف قیمتی افزایش یابد.
3. توسعه واردات و کاهش محدودیت‌ها: اگر دولت واردات خودرو را به‌طور کامل آزاد کند و سیاست‌های محدودکننده در این زمینه را بردارد، بازار خودرو وارداتی نیز به تعادل خواهد رسید و شکاف قیمتی کاهش خواهد یافت.

نتیجه‌گیری

شکاف قیمتی در بازار خودروهای ایران به وضوح ناشی از دخالت‌های دستوری و سیاست‌های اقتصادی ناپایدار است. بازار خودروهای داخلی و وارداتی به دلیل قیمت‌گذاری دستوری و سیاست‌های حمایتی دولت، با شکاف‌های قیمتی قابل توجهی مواجه است. در حالی که بازار خودروهای مونتاژی به دلیل آزادتر بودن قیمت‌گذاری، شکاف کمتری دارد. برای کاهش این شکاف‌ها و ایجاد بازار منصفانه‌تر، نیاز به اصلاحات جدی در سیاست‌های دولتی و آزادسازی رقابت داریم. این اقدامات نه تنها به نفع مشتریان خواهد بود بلکه به بهبود وضعیت اقتصادی کشور نیز کمک خواهد کرد.