واردات خودرو افزایش یافت، اما خدمات پس از فروش چه میشود؟
بر اساس آمارهای رسمی، در سال جاری بیش از ۵۰ هزار دستگاه خودرو وارد کشور شده است. این عدد در نگاه اول میتواند نشانهای از افزایش تنوع و کاهش فشار تقاضا در بازار خودرو باشد، اما در پشت این آمار، یک نگرانی جدی وجود دارد؛ آینده خدمات پس از فروش خودروهای وارداتی.
بهعنوان کسی که سالها بازار خودرو را از نزدیک دنبال کردهام، باید گفت اگر روند فعلی واردات بدون برنامه مشخص برای گارانتی و تأمین قطعات ادامه پیدا کند، طی چند سال آینده میتواند به یکی از بزرگترین مشکلات بازار خودرو ایران تبدیل شود.
چالش اصلی بازار خودرو؛ واردات بدون نقشه راه خدمات پس از فروش
در ماههای اخیر، سیاستهای مربوط به واردات خودرو، بهویژه واردات توسط اشخاص حقیقی و همچنین ایرانیان مقیم خارج از کشور، بحثهای زیادی را میان فعالان بازار ایجاد کرده است.
در یک نگاه کلی، دو دیدگاه اصلی در این حوزه وجود دارد:
دیدگاه موافقان آزادسازی واردات
- کاهش انحصار واردات خودرو
- افزایش تنوع خودروها در بازار
- ایجاد تعادل نسبی در قیمتها
- امکان استفاده شرکتهای واردکننده از بازار خدمات پس از فروش بهعنوان فرصت اقتصادی
دیدگاه منتقدان سیاست فعلی
- نبود الزام مشخص برای ارائه گارانتی
- نامشخص بودن مسئول تأمین قطعات
- ناتوانی در مدیریت خدمات پس از فروش خودروهای متفرقه
- افزایش ریسک برای مصرفکننده نهایی
مداخله گسترده دولت در فرآیند واردات خودرو
به گفته کوروش مرشد سلوک، عضو هیئتمدیره انجمن واردکنندگان خودرو، یکی از ریشههای اصلی مشکلات فعلی، دخالت کامل دولت در تمام مراحل واردات خودرو است.
این مداخله شامل چه مواردی میشود؟
- تعیین نوع خودرو قابل واردات
- تعیین مشخصات فنی خودرو
- تعیین سقف قیمتی
- تعیین تعرفه واردات
- تعیین نوع ارز مصرفی
- تعیین تعداد خودرو
- تعیین نحوه عرضه و حتی گروه خریداران
در عمل، اختیار واردکننده به حداقل رسیده و تنها انتخاب او، منبع تأمین خارجی است که آن هم به دلیل شرایط تحریمی، بسیار محدود شده است.
تمرکز واردات روی یک کشور خاص؛ انتخاب یا اجبار؟
در شرایط فعلی، بخش قابلتوجهی از خودروهای وارداتی از کشور چین تأمین میشود. این موضوع بیشتر نتیجه سیاستگذاریها و محدودیتهای بینالمللی است تا انتخاب آزاد واردکنندگان.
از نگاه کارشناسی، وقتی تقریباً تمام تصمیمها از سوی دولت گرفته میشود، این سؤال مطرح میشود:
اگر قرار است همه چیز توسط دولت تعیین شود، چرا واردات خودرو بهصورت مستقیم توسط دولت انجام نمیشود؟
در چنین حالتی، دولت میتواند:
- مستقیماً با کشور مبدأ مذاکره کند
- قراردادهای مشخص با خودروسازان خارجی ببندد
- مسئولیت خدمات پس از فروش را شفاف بپذیرد
آمار واردات خودرو در سال جاری
بر اساس اطلاعات موجود:
- بیش از ۵۰ هزار دستگاه خودرو در سال جاری وارد کشور شده است
- بخشی از این خودروها نو هستند
- بخشی دیگر کارکرده بوده و هنوز در مرحله اظهار گمرکی قرار دارند
- تعدادی از خودروها نیز وارد مناطق ویژه و آزاد شدهاند
آمار دقیق تفکیکی، در اختیار گمرک است.
بزرگترین نگرانی: آینده خدمات پس از فروش
مهمترین هشدار فعالان بازار، مربوط به خدمات پس از فروش خودروهای وارداتی است؛ موضوعی که به گفته کارشناسان، در صورت ادامه شرایط فعلی، به یک بحران واقعی تبدیل خواهد شد.
چرا خدمات پس از فروش در خطر است؟
- واردات خودرو توسط اشخاص حقیقی
- نبود الزام قانونی برای ارائه گارانتی
- نبود شبکه مشخص خدمات و تعمیرات
- نبود متولی رسمی برای تأمین قطعات
در این شرایط، عملاً امکان مدیریت بازار خدمات پس از فروش وجود ندارد.
مشکل گارانتی خودروهای وارداتی شخصی
یکی از پرسشهای مهمی که هنوز پاسخ روشنی برای آن وجود ندارد این است:
- خودرویی که توسط یک شخص از خارج وارد شده، چگونه گارانتی میشود؟
- قطعات آن از چه طریقی تأمین خواهد شد؟
- چه نهادی مسئول خدمات پس از فروش آن است؟
این چالش درباره خودروهای واردشده توسط ایرانیان مقیم خارج از کشور، حتی جدیتر هم میشود.
تفاوت قطعات یک خودرو در کشورهای مختلف
نکتهای که معمولاً از نگاه مصرفکننده پنهان میماند، تفاوت قطعات یک مدل خودرو در کشورهای مختلف است.
به زبان ساده:
- یک مدل خودرو ممکن است در چین، ژاپن، آمریکا یا استرالیا تولید شود
- اما قطعات آن (چراغ، سیستم الکترونیکی، بدنه و…) یکسان نباشد
- حتی در یک سال تولید مشترک هم این تفاوتها وجود دارد
مثال:
چراغ خودروی Toyota C-HR (تویوتا سیاچآر) تولید چین، با نمونه تولید ژاپن قابل جایگزینی نیست.
این یعنی برای ارائه خدمات، باید قطعات تمام نسخهها موجود باشد؛ موضوعی که نیاز به سرمایهگذاری بسیار سنگین دارد و عملاً برای هیچ شرکت خصوصی امکانپذیر نیست.
وضعیت نمایندگیهای موسوم به «رسمی»
یکی دیگر از نگرانیهای جدی، وضعیت نمایندگیهایی است که بهعنوان نمایندگی رسمی معرفی میشوند، اما:
- ارتباط فنی مستقیم با کارخانه مادر ندارند
- به سیستمهای نرمافزاری و فنی اصلی دسترسی ندارند
- آموزشها و استانداردهای کارخانه را دریافت نکردهاند
این موضوع در آینده میتواند کیفیت خدمات و ایمنی خودروها را با مشکل مواجه کند.
هشدار درباره آینده بازار خودرو
از نگاه کارشناسی، اگر سیاستهای فعلی بدون اصلاح ادامه پیدا کند:
- طی ۳ سال آینده با بحران خدمات پس از فروش مواجه خواهیم شد
- هزینه نگهداری خودروهای وارداتی افزایش مییابد
- نارضایتی مصرفکنندگان بیشتر میشود
در عین حال، افزایش تعرفه خودروهای هیبریدی (Hybrid) نیز بدون فرهنگسازی مناسب انجام شده است. بسیاری از مردم همچنان نسبت به باتری این خودروها و هزینه نگهداری آنها نگرانی دارند و بدون رفع این ابهامها، حرکت به سمت خودروهای هیبریدی و سپس برقی (Electric) با مانع جدی روبهرو خواهد شد.
جمعبندی نهایی
افزایش واردات خودرو، اگرچه میتواند در کوتاهمدت به تنوع بازار کمک کند، اما بدون تعریف دقیق سازوکار خدمات پس از فروش، گارانتی و تأمین قطعات، در میانمدت و بلندمدت به زیان مصرفکننده تمام خواهد شد.
بهعنوان یک کارشناس خودرو، معتقدم اصلاح سیاستهای واردات، شفافسازی مسئولیتها و الزام به ارائه خدمات پس از فروش واقعی، پیشنیاز هرگونه آزادسازی واردات خودرو است؛ در غیر این صورت، بازار خودرو با بحرانی روبهرو خواهد شد که هزینه آن را در نهایت خریداران پرداخت میکنند.
دیدگاه بگذارید
اولین نفر باشید که دیدگاه خود را می نویسد