وضعیت خودروهای برقی در ایران

صنعت خودروی ایران هرچند هنوز با محوریت تولید محصولات قدیمی در گروه‌های خودروساز به حیات خود ادامه می‌دهد، با این حال خودروسازهای جهانی با سرعت سرسام آوری در حال پیشرفت و حرکت به جلو هستند و هر سال فناوری‌های بسیاری از طرف آنها معرفی و به بازار عرضه می‌شود. گذشته از محصولات خودران که بعضی تولیدکنندگان تمرکز خود را بر پیشرفت فناوری آنها قرار داده‌اند، خودروهای برقی و ارتقای فناوری این نوع خودروها هم در دستور کار بسیاری از خودروسازان قرار گرفته است.

طبق آمار ارائه شده میزان فروش خودروهای برقی در سال‌های ۲۰۲۰، ۲۰۲۵ و ۲۰۳۰ به ترتیب ۲، ۸ و ۲۰ درصد از بازارفروش خودرو را در جهان به خود اختصاص خواهند داد این در وضعیتی است که طبق پیش بینی‌ها تا سال ۲۰۴۰، بین ۳۵ تا ۴۷ درصد از فروش خودروهای جدید به خودروهای برقی تعلق می‌گیرد. همچنین در آمار دیگری، از لحاظ شمار خودرو در بازه زمانی بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۴۰ سهم خودروهای برقی از ۲ میلیون خودرو در سال ۲۰۱۶ به بیش از ۴۰ میلیون خودرو ازمجموع ۱۹۰ میلیون فروش خودرو در سال ۲۰۴۰ خواهد رسید. در این زمینه همچنین پیش بینی شده است که چین، ایالات متحده آمریکا و اروپا بیش از ۶۰ درصد بازار جهانی خودروهای برقی را در سال ۲۰۴۰ در دست خواهند داشت. هم اکنون هم خیلی از کشورهای جهان قصد دارند با هدف مقابله با آلودگی هوا و کاهش میزان انتشار آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای و حفظ بیشتر محیط زیست، تمام خودروهای با مصرف سوخت فسیلی را به خودروهای تمام الکتریکی و برقی تبدیل کنند.

به این ترتیب افزایش روزافزون خودروهای برقی و محبوبیت استفاده بیشتر از این خودروهای پاک، باعث شده است گروه‌های خودروسازی در سراسر جهان به رقابتی تنگاتنگ پرداخته و هر یک از برنامه‌های خود برای طراحی و تولید خودروهایی بهتر و با توان پیمایش بیشتر رونمایی کنند. ولی در وضعیتی که کشورهای گوناگون برای وابستگی کمتر به سوخت‌های فسیلی و همچنین بهبود مسائل زیست محیطی تولید خودروهای برقی را در دستور کار قرار داده‌اند و بعضی کشورها حتی حذف کامل محصولات با سوخت فسیلی را در سال‌های آینده برای خود برنامه ریزی کرده‌اند در ایران موضوع تولید یا واردات خودروهای برقی و تمام الکتریکی آن هم در وضعیت کنونی که تحریم‌های بین‌المللی حتی ادامه تولید محصولات فعلی خودروسازان را درهاله‌ای از ابهام فرو برده، منتفی به نظر می‌رسد. با این حال مرکز پژوهش‌های مجلس در جدیدترین گزارش خودرویی خود به دورنمای خودروهای برقی در جهان با محوریت درس‌هایی برای صنعت خودروی ایران پرداخته است. آنچه در چکیده این گزارش بیش از همه موانع عرضه برقی‌ها در ایران به آن اشاره شده، هزینه تولید بالا و همچنین ترس از نبود تقاضا است. در این گزارش عنوان شده که دو خودروساز بزرگ کشور یعنی ایران خودرو و سایپا مدعی هستند که به لحاظ دانش فنی طراحی و تولید خودروهای برقی دارای توانمندی لازم هستند حال آنکه مشکل اساسی در این ارتباط، هزینه تولید این مدل خودروهاست که گاه تا سه برابر نمونه بنزینی است و به این واسطه نبود تضمین لازم برای وجود تقاضا برای این مدل‌ها هم مانع دیگری برای گسترش این نوع خودروها محسوب می‌شود. در این ارتباط در شورای سیاست‌گذاری و نظارت بر صنعت خودرو، در اواخر سال ۹۵ اهداف و سیاست‌های تولید برقی‌ها توسط اعضای این شورا تدوین شد. آنچه مشخص است در سیاست گذاری‌های شورای یاد شده باز هم عرضه برقی‌ها با محوریت خودروسازان داخلی برنامه ریزی شده بود و در نهایت اینکه انجام پروژه تولید خودروی برقی بر پلت فرم‌های موجود داخلی پیشنهادی بود که مورد پذیرش بیشتر اعضای شورا هم قرار گرفته بود. خلاصه اینکه ظاهراً تمایل به عرضه خودروهای برقی برای کاهش آلودگی هوا و همچنین رفع مشکلات زیست محیطی در مجموعه دولت وجود دارد و در این زمینه حتی مشوق‌های گوناگونی هم در نظر گرفته شده است. بر این اساس مرکز پژوهش‌های مجلس هم با اشاره به اینکه مشوق‌های گوناگونی در قوانین و مصوبات دولت برای توسعه خودروهای برقی درکشور پیش بینی شده، ولی تاکنون اثربخشی چندانی نداشته و کمکی به توسعه بازار خودروی برقی نکرده است دلایلی را برای عدم اثربخشی این حمایت‌ها عنوان کرده است. در این گزارش آمده که منابع مالی پیش بینی شده عمدتاً از محل صرفه جویی مصرف سوخت یا منابع حاصل از هزینه‌های انجام معاینه فنی و جرائم راهنمایی و رانندگی است. در این موارد سهم جداگانه‌ای برای توسعه خودروی برقی مشخص نشده است و چون برای این منابع مالی مصارف دیگری هم در قانون پیش بینی شده، اثربخشی آن کاهش پیدا کرده است. مرکز پژوهش‌ها همچنین به کمک‌های بلاعوض پیش بینی شده در مصوبه شورای اقتصاد برای خودروهای برقی که به میزان سه هزار و ۷۸۰ دلار در طول ۵ سال در نظر گرفته شده است، اشاره کرده و عنوان می‌کند که با توجه به قیمت خودروهای برقی در دنیا سهم آن به طور متوسط کمتر از ۱۰ درصد قیمت خودرو است که این سهم در مقایسه با کشورهای پیشرو در این حوزه فاصله دارد. ولی همان‌طور که عنوان شد نگرانی از سمت تقاضا هم مانع از گسترش این خودروها در کشور شده است.

در این زمینه هم مرکز پژوهش‌های مجلس یکی از عوامل محرک توسعه خودروهای برقی در کشور و ایجاد کننده ترغیب در مشتری را به کارگیری سیاست‌های غیرقیمتی در مصرف سوخت، اخذ جریمه آلایندگی از خودروهای پرمصرف و... خوانده است. در عین حال این نکته را هم مورد تاکید قرار داده که اخذ عوارض آلایندگی از تولیدکننده نمی‌تواند کمک مناسبی باشد چون این عمل باعث خواهد شد قیمت خودروهای تولید داخل افزایش یابد و با توجه به بازار غیررقابتی خودرو در کشور، در نهایت به ضرر مصرف‌کننده خواهد بود و به همین خاطر باید از دیگر ابزارهای تشویقی استفاده کرد. کاری که خیلی از دولت‌ها برای ایجاد انگیزه در خرید برقی‌ها به آن پرداخته‌اند و مشوق‌های جذابی در این زمینه برای مشتریان در نظر گرفته‌اند. ولی مانع دیگر از نظر بازوی پژوهشی مجلس برای توسعه برقی‌ها در ایران نبود حمایت‌های زیرساختی مانند احداث ایستگاه‌های شارژ، مسیرهای ویژه رفت و آمد و پارکینگ‌های اختصاصی برای خودروهای برقی عنوان شده است.

وضعیت خودروهای برقی در جهان

اما مرکز پژوهش‌های مجلس در ادامه گزارش خود به شرایط خودروهای برقی در جهان پرداخته و عنوان کرده که ایالات متحده آمریکا تا سال ۲۰۱۵ بیشترین سهم جهانی فروش خودروهای برقی را به خود اختصاص داده بود، ولی چین در سال ۲۰۱۶ بیشترین سهم خودروهای برقی، در حدود یک سوم سهم جهان را مختص خود کرد. چین با بیش از ۲۰۰ میلیون دوچرخه برقی، ۳ تا ۴ میلیون وسیله نقلیه برقی کم سرعت و بیش از ۳۰۰ هزار اتوبوس برقی، تاکنون پیشتاز جهان در برقی کردن دیگر روش‌های حمل‌ونقل هم بوده است. در ادامه گزارش مجلس همچنین تاکید شده همان‌طور که شمار خودروهای برقی در حال افزایش است، ساخت ایستگاه‌های شارژ خصوصی و عمومی روند صعودی دارد. در سال ۲۰۱۶، نرخ رشد سالانه شارژ عمومی ۷۲ درصد افزایش یافته است. به رغم افزایش مداوم و چشمگیر در سهم خودروهای برقی، نرخ رشد سالانه توسعه تأمین تجهیزات و فروش خودروی برقی در پنج سال اخیر کاهش یافته است. در سال ۲۰۱۶ رشد سهم خودروی برقی ۶۰ درصد بوده که کمتر از ۷۷ درصد در ۲۰۱۵ و ۸۵ درصد در سال ۲۰۱۴ است. ولی همان‌طور که گفته شد در خیلی از کشورها خودروهای برقی مورد استقبال عمومی قرار گرفته است. در این کشورها بیش از همه دغدغه آلاینده‌ها و مشکلات زیست محیطی منجر به رجوع دولت‌ها و عموم مردم به برقی‌ها شده است. مرکز پژوهش‌های مجلس هم استقبال از محصولات برقی در سراسر جهان را مورد تاکید قرار داده و عنوان کرده که ثبت نام‌های جدید خودروهای برقی در سال ۲۰۱۶ با فروش در حدود ۷۰۰ هزار خودرو در سراسر جهان به رکورد جدیدی رسید، لذا ناوگان خودروهای برقی در جهان در سال ۲۰۱۶ از مرز ۲ میلیون خودرو گذشت، ولی میزان رشد فروش سالانه از ۷۰ درصد در سال ۲۰۱۵ به ۴۰ درصد در سال ۲۰۱۶ رسید. بازوی پژوهشی مجلس در ادامه به کشورهایی که بیشترین استقبال از برقی‌ها را داشته‌اند پرداخته و تاکید کرده که چین و ایالات متحده بیشترین فروش را به خود اختصاص داده‌اند، نروژ با سهم بازار ۲۹ درصدی، بدون تردید به موفقیت بزرگی در توسعه خودروهای برقی دست یافته است و پس از نروژ، هلند با ۴. ۶ درصد و سوئد با ۴. ۳ درصد سهم بازار خودروهای برقی را در اختیار دارند. در سال ۲۰۱۶، همچنین چین بزرگ‌ترین بازار فروش خودروهای برقی را در اختیار داشت که معادل فروش بیش از ۴۰ درصد خودروهای برقی در جهان و دو برابر فروش این خودروها در ایالات متحده آمریکاست. اما در گزارش ذکر شده فروش برقی‌ها در چین و آمریکا عنوان شده که طبق آن چین و آمریکا به ترتیب ۳۴ و ۲۶ درصد افزایش در میزان فروش خودروهای برقی را در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال ۲۰۱۶ داشته‌اند. ولی در کنار عرضه برقی‌ها قیمت باتری هم از اهمیت زیادی برخوردار است. در این گزارش عنوان شده که قیمت باتری خودروهای برقی هم از سال ۲۰۱۰ روند کاهشی داشته است به شکلی که از ۱۰۰۰ دلار/ کیلووات در سال ۲۰۱۰ به ۲۷۳ دلار/ کیلووات در سال ۲۰۱۶ رسیده که یک کاهش ۷۳ درصدی در قیمت را تجربه کرده است. این روند کاهش قیمت در باتری خودروهای برقی، این خودروها را با خودروهای بر پایه سوخت فسیلی قابل رقابت کرده است.

وضعیت خودروهای برقی در ایران

همان‌طور که گفته شد در وضعیت کنونی که تحریم‌ها اقتصاد کشور را تحت تأثیر قرار داده و روند تولید خودرو در ایران را با سیر نزولی همراه کرده، سخن گفتن از تولید یا عرضه برقی‌ها در ایران شاید گزافه‌گویی است. هم اکنون تولید خودروهایی با برندهای قدیمی هم چالش‌برانگیز شده و ادامه تولید آنها هم ظاهراً از توان خودروسازان داخلی خارج شده است. با این وضعیت بازوی پژوهشی مجلس به شرایط خودروهای برقی در ایران پرداخته و با ذکر تاریخچه‌ای در این خصوص عنوان کرده که ایران هم همگام با دنیا اقدام به وارد کردن برخی خودروهای هیبریدی کرد که موتور آنها به طور دوگانه با بنزین و با باتری کار می‌کند. مجلس همچنین تاکید کرده که خودروهای هیبریدی نسبت به خودروهای سوخت فسیلی آلودگی کمتری دارند و برای شهرهای آلوده‌ای مانند تهران گزینه مناسبی محسوب می‌شوند.

در ادامه تاکید شده با وجود اینکه خودروهای هیبریدی به بازار خودروی ایران راه یافته‌اند، ولی به خاطر نبود زیرساخت‌های لازم و ارزان و در دسترس‌تر بودن سوخت‌های فسیلی، مصرف کنندگان این خودروها در کشور بیشتر از منبع انرژی سوخت فسیلی استفاده می‌کنند. بازوی پژوهشی مجلس در بررسی شرایط فعلی خودروهای برقی در ایران تاکید کرده که تاکنون در مورد تولید خودروهای برقی در کشور اقدام موثری از طرف صنعت خودرو کشور و به ویژه وزارت صنعت، معدن و تجارت متولی بخش صنعت و سهامدار در صنعت خودرو کشور انجام نگرفته است و فقط در این رابطه گروه‌های ایران خودرو و سایپا مطالعاتی را انجام داده‌اند و این مطالعات تاکنون به مرحله تجاری سازی نرسیده است. همانطور که در شورای سیاست گذاری خودرو در سال ۹۵ هم بر آن تاکید شده بود دو خودروساز بزرگ کشور یعنی ایران خودرو و سایپا مدعی هستند به لحاظ دانش فنی طراحی و تولید خودروهای برقی، این توانمندی را در خود می‌بینند ولی به عقیده آنها مشکل اساسی در این ارتباط، هزینه تولید این مدل خودروهااست که گاهی تا سه برابر نمونه بنزینی هزینه‌بر است و این مساله دلیلی بر نبود تضمین لازم برای وجود تقاضا برای این مدل خودروها عنوان شده است.

درس‌هایی برای خودروسازی ایران

بازوی پژوهشی مجلس شورای اسلامی در ادامه گزارش خود با اشاره به اینکه امروزه برخی از کشورها در جهان در حال حرکت به سمت تولید و استفاده از محصولات هیبریدی وبرقی هستند، ولی ایران هنوز شرایط لازم برای استفاده گسترده از این خودروها را ندارد این موضوع را مورد تاکید قرار داده که انجام اینگونه طرح‌ها نیاز به برنامه ریزی جامع دارد؛ به صورتی که ابتدا باید زیرساخت‌ها فراهم باشد پس از آن وارد مراحل اجرایی تولید و استفاده از خودروهای برقی شد. این گزارش در ادامه به حضور هیبریدها در کشورمان اعتراض و عنوان کرده که خودروهای هیبریدی بیشتر از سوخت بنزین استفاده می‌کنند تا انرژی برق، پس عملاً نمی‌توانند تاثیرگذاری خودروهای برقی رادر کاهش مصرف سوخت و آلودگی هوا داشته باشند. در ادامه گزارش آمده است که لذا توسعه خودروهای برقی در ایران نیازمند ایجاد هماهنگی لازم بین نهادهای گوناگون است. مهم‌ترین زیرساخت لازم برای خودروهای برقی، ایجاد ایستگاه‌های شارژ باتری برای این مدل محصولات است، ساخت این ایستگاه‌ها فرآیندی زمانبر و پرهزینه است و در ابتدا دولت و خودروسازان باید چاره‌ای برای حل این مشکل بیندیشند. مجلس در ادامه عنوان کرده که دولت‌ها زیرساخت‌های لازم برای ورود این خودروها به بازار را فراهم کردند و پس از آن به منظور ایجاد تقاضا برای تولیدات گروه‌های خودروساز، مشوق‌های مالی را در نظر گرفتند. متاسفانه در ایران زیرساخت‌های این فناوری به طور جدی ایجاد نشده و در خودروسازان داخلی هم هیچ نوع تولیدات تجاری در این زمینه مشاهده نمی‌شود.

دنیای اقتصاد