۱۶ راهکار اساسی برای آلودگی هوای تهران

باتوجه به سابقه طولانی مسئله آلودگی هوا و مطرح ‌بودن بعضی راه‌حل‌ها از جمله فیلتر دوده و اسقاط خودروهای فرسوده لازم است که دستگاه‌های مرتبط در حوزه آلودگی هوا از جمله شهرداری و سازمان محیط زیست پاسخگوی عدم انجام مسئولیت‌های خود طی سال‌های اخیر باشند.

اندیشکده امیرکبیر در یک پیشنهاد سیاستی اعلام کرد: هرساله با نزدیک شدن به فصل سرما، مردم به خصوص در کلان ‌شهرها با پدیده آلودگی هوا رو به رو هستند، پدیده‌ای که تا کنون دولت و مجلس علی ‌رغم وقوع سالیانه، برنامه قابل توجهی برای مقابله و کاهش آن پیاده‌سازی نکرده‌اند. همچنین به خاطر عدم شناخت صحیح از آلاینده‌ها، راهکارهای مسئولین ذی‌ربط نتوانسته است آلودگی هوا را کاهش دهد.

آلودگی هوا به‌معنی افزایش یکی از آلاینده‌های هوا به‌میزانی بیش از سقف استاندارد تعیین‌شده و قرارگیری در شرایط ناسالم است، پس لازم است شناخت صحیحی از آلاینده‌های هوا انجام گیرد و مطابق با آن راهکارهای عملیاتی طراحی شود. طبق بررسی‌های انجام ‌شده توسط سازمان کنترل کیفیت هوای شهر تهران که در قالب گزارش سیاهه انتشار به چاپ رسیده است طی سال‌های گذشته، آلاینده اصلی شهر تهران که باعث قرارگیری وضعیت هوا در شرایط ناسالم شده است،ذرات معلق با قطر کمتر از۲.۵ میکرون (PM 2.5)بوده است. در آلودگی هوای اخیر هم، مطابق نمودار ذیل از شش دسته آلاینده شهر تهران، تنها ذرات معلق از مرز سالم عبور کرده است. این ذرات اثرات سوء قابل توجهی بر سلامت شهروندان می‌گذارند.

نمودار ۱ ــ نمودار اطلاعات کل ایستگاه‌های کشور (شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران)

باعث تعجب است که با گذشت سالیان سال و درگیری طولانی‌مدت کلان‌شهرهای کشور با مسئله آلودگی هوا، تاکنون پژوهش‌های دقیقی در حوزه شناخت منابع آلایندگی از طرف دستگاه‌های مسئول انجام نگرفته و معلوم نیست که مسئولان راهکارهایی از جمله افزایش طرح زوج‌وفرد به درب منزل را بر اساس چه مطالعاتی به اجرا گذاشته‌اند. بر اساس مطالعات حداقلی و ناقص انجام‌ شده توسط شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران (این مطالعه آثار ثانویه منابع آلاینده را در نظر نگرفته است.)، مطابق نمودار ذیل، منبع ۷۰ درصد از ذرات معلق تولیدی در شهر تهران وسایل نقلیه هستند که از این میان خودروهای سواری شخصی با ۱.۴ درصد، تاکسی‌ها نزدیک به ۱ درصد، مینی‌بوس‌ها ۴.۲ درصد، موتورسیکلت‌ها ۱۰.۵ درصد، اتوبوس‌های عمومی شهری ۱۲.۶ درصد، اتوبوس‌های بخش خصوصی ۱۸.۲ درصد و خودروهای سنگین ۲۲.۴ درصد از ذرات معلق تولیدی توسط وسایل نقلیه را شامل می‌شوند که در موارد ذکرشده بالا عمده سهم شامل وسایل نقلیه فرسوده ذیل هر دسته‌بندی می‌شود.

علاوه بر این ۳۰ درصد دیگر ذرات معلق توسط منابع ساکن تولید می‌شوند که صنایع ۷ درصد، تبدیل انرژی ۱۹.۶ درصد و خانگی و تجاری ۲درصد از آن را تولید می‌نمایند، از همین رو هر تصمیم کوتاه ‌مدت و بلندمدت برای بهبود آلودگی هوای شهر تهران، نیازمند مواجهه کارشناسی با منابع تولید آلایندگی خواهد بود.

سهم منابع مختلف در انتشار ذرات معلق شهر تهران (شرکت کنترل کیفیت هوای تهران)

بر اساس آمارهای فوق، مشخص نیست که تصمیماتی از جمله افزایش محدوده طرح زوج‌وفرد امکان تأثیرگذاری جدی بر کاهش آلودگی هوا داشته باشد؛ چون که خودروهای سواری، تنها ۱.۴% از کل ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون را تولید می‌کنند (که عمده اجزای این بخش شامل خودروهای سواری فرسوده و کاربراتوری هستند.)، و حتی تصمیم فوق می‌تواند منجر به افزایش آلودگی هوای شهر تهران گردد، چون که افزایش محدوده طرح زوج‌وفرد به درب منازل به‌ خاطر کاهش عدم رفت و آمد شهروندان با خودروی سواری، گرایش به حمل‌ونقل عمومی و از جمله اتوبوس‌ها را افزایش می‌دهد. افزایش شمار مسافرین اتوبوس‌های شهری، باعث رفت و آمد بیشتر و افزایش زمان روشن ماندن موتور آن‌ها (بر اساس آمار ذکرشده اتوبوس‌های عمومی ۹ برابر خودروهای شخصی تولید آلاینده Pm 2.5 می‌کند) و افزایش تولید آلایندگی می‌شود.

بر این اساس، اندیشکده سیاست‌گذاری امیرکبیر راهکارهای پیشنهادی خود را در قالب ۶ بند برای راهکارهای کوتاه‌مدت و فوری و ۱۰ بند برای راهکارهای بلند مدت ارائه می‌کند:

اقدامات کوتاه‌مدت و فوری

لغو طرح زوج ‌و فرد از درب منزل و بازگشت به حالت قبل.

عدم گسترش محدوده طرح ترافیک به محدوده طرح آلودگی هوا.

ممنوعیت رفت و آمد خودروهای سواری با سن بیش از ۱۵ سال در محدوده طرح آلودگی هوا از ساعت ۶.۳۰ تا ساعت ۱۸ طی ۷۲ ساعت آینده.

فروش نیم‌بهای مجوز ورود به محدوده طرح ترافیک به خودروهای سواری با سن کمتر از ۱۰ سال طی ۴۸ ساعت آینده.

ممنوعیت تردد اتوبوس‌های عمومی و خصوصی بدون فیلتر دوده و یا اتوبوس‌های با سن بیش از ۱۵ سال در شهر طی ۷۲ ساعت آینده.

(اقدامات فوق به‌منظور کاهش رفت و آمد اتوبوس‌های آلاینده و جایگزینی آن با خودروهای با آلودگی بسیار کمتر پیشنهاد شده است).

ممنوعیت رفت و آمد خودروهای سنگین اعم از کامیونت، کامیون و تریلر بدون فیلتر دوده و یا با سن بیش از ۱۰ سال طی یک هفته آینده.

اقدامات میان‌مدت و بلندمدت

انجام مطاطعات دقیق به‌منظور شناسایی منابع آلاینده کلان‌شهرها.

الزام و پایش دائمی نصب فیلتر دوده روی تمامی خودروهای سنگین و اتوبوس‌های حمل‌ونقل شهری طی یک سال آینده.

افزایش تقاضا برای گواهی اسقاط خودروهای فرسوده: با توجه به آنکه وسایل نقلیه فرسوده اعم از سواری، سنگین و موتورسیکلت بخش قابل توجهی از ذرات معلق را تولید می‌کنند، لازم است تقاضا برای گواهی اسقاط این وسایل افزایش یابد تا ازین طریق اسقاط فرسوده‌ها تسریع یابد.

ممنوعیت رفت و آمد خودروهای سواری با سن بیش از ۲۰ سال طی یک سال آینده (به‌ صورت پلکانی): از ابتدای سال ۹۹ ممنوعیت تردد این خودروها در محدود طرح ترافیک، از ابتدای مهر ۹۹ ممنوعیت رفت و آمد در محدوده طرح کاهش آلودگی و از ابتدای سال ۱۴۰۰ ممنوعیت رفت و آمد در تمامی معابر شهری اعمال شود.

اصلاح و توسعه سازوکارهای اسقاط موتورسیکلت‌های فرسوده طی یک سال آینده: سازوکار فعلی اسقاط موتورسیکلت‌ها دارای نظامی ناکارآمد است چرا که اسقاط موتورسیکلت صرفاً شامل عملیات ابطال اسناد رسمی و امحای شماره پلاک و شاسی می‌باشد و پس از آن موتورسیکلت‌های مذکور طی مزایده به فروش می‌رسند. این امر ناشی از انبارش موتورسیکلت‌هایی است که توسط پلیس متوقف شده و مالک برای ترخیص اقدامی نکرده است و موتورسیکلت فوق به سن فرسودگی رسیده است، و موتورسیکلتی که برگ اوراق برای آن صادر می‌شود الزاماً از چرخه مصرف خارج نشده است و در برخی نقاط این موتورسیکلت‌ها پس از مزایده علاوه بر استفاده مجدد خرید و فروش نیز می‌شوند.

توسعه هرچه سریع‌تر خطوط مترو و افزایش تعداد واگن‌ها به‌منظور ایجاد امکان استفاده شهروندان از این وسیله نقلیه پاک به‌جای اتوبوس‌های شهری.

نوسازی ناوگان اتوبوس حمل‌ونقل عمومی درون‌شهری طی دو سال آینده: در حال حاضر بیش از ۳ هزار اتوبوس فرسوده درون ناوگان موجود است که سهم بسزایی در تولید ذرات معلق دارند و نیاز فوری به نوسازی آن است.

ممنوعیت رفت و آمد اتوبوس‌های با سن بیش از ۱۰ سال و کامیون‌های با سن بیش از ۱۵ سال در معابر شهری در تمامی ساعات شبانه‌روز طی دو سال آینده به طور پلکانی.

ممنوعیت رفت و آمد کامیون‌های با سن بیش از ۱۵ سال در معابر شهری در تمامی ساعات شبانه‌روز طی دو سال آینده به طور پلکانی.

اصلاح سهمیه تخصیصی به تاکسی‌های عمومی و اینترنتی و اصلاح نرخ‌های کرایه متناسب با افزایش هزینه‌های ناشی از آن، به‌منظور توسعه ناوگان حمل‌ونقل سواری عمومی.

با توجه به سابقه طولانی مسئله آلودگی هوا و مطرح بودن بعضی راه‌حل‌ها از جمله فیلتر دوده و اسقاط خودروهای فرسوده لازم است که دستگاه‌های مرتبط در حوزه آلودگی هوا از جمله شهرداری، سازمان محیط زیست، وزارت صنعت، معدن و تجارت و راهنمایی و رانندگی پاسخگوی عدم انجام مسئولیت‌های خود طی سال‌های گذشته باشند.

تسنیم