عواقب خروج از ایران برای شرکت‌های اروپایی چه خواهد بود؟

اقتصاد ایران از زمستان ۹۴ یعنی پس از اجرایی شدن برجام و رهایی نسبی از زیر فشار تحریم‌ها توانست از رکود نجات یابد. این در حالی است که با وضعیت فعلی با خروج ایالات‌متحده آمریکا از توافق هسته‌ای و اعلام بازگشت تحریم‌ها از طرف آمریکا، فضای مه‌آلودی را در مقابل خود می‌بیند.

بنگاه‌های تولیدی و خدماتی در کشور در دور نخست تحریم‌های هسته‌ای، تحت تأثیر محدودیت‌های بین‌المللی در بد تریت شرایط قرار گرفتند. بدین سبب تردیدی نیست که بازگشت دوباره تحریم‌ها، بنگاه‌های اقتصادی را در ایران با چالش جدی مواجه کند. ولی تنها نقطه امیدی که در مقابل بازگشت دوباره تحریم‌ها برای اقتصاد کشور باقی مانده است، عدم همراهی اتحادیه اروپا با تحریم‌های ایالات‌متحده آمریکا است. حال این پرسش مطرح است که عدم همراهی اتحادیه اروپا تا این لحظه با ایالات‌متحده آمریکا فقط به‌خاطر مباحث سیاسی، امنیتی و پایبندی به توافقی بین‌المللی است یا اینکه بخش اقتصادی اروپا که با بازگشت دوباره تحریم‌ها منافع حاصل از برجام را در خطر می‌بیند، تلاش می‌کند تا جلوی تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه اقتصاد ایران بایستد. به نوع دیگر آیا تحریم‌ها برای کشور تحریم‌شونده دارای تبعات است یا کشورهای تحریم‌کننده نیز از تبعات منفی آن بی‌نصیب نمی‌مانند؟

 تلاش فرانسوی‌ها برای بازپس‌گیری جایگاه گذشته

در بین بنگاه‌های تولیدی در ایران، صنعت خودرو با توجه به تحریم‌های هسته‌ای با ضرر و زیان‌های جدی رو به رو شد. این در شرایطی است که با اجرایی شدن برجام شرکای سابق خودروسازی، به سرعت مقدمات مذاکره برای بازگشت به بازار کشور را در دستور کار قرار دادند. به این ترتیب خودروسازان داخلی هم با فراموش کردن روزهای سخت تحریم به سرعت پای میز مذاکره با طرف‌های خارجی نشستند که حاصل این مذاکرات، یک قرارداد جوینت‌ونچر بین ایران خودرو و پژو، خرید ۵۰ درصد سهام شرکت سایپا کاشان از طرف سیتروئن، یک توافق‌نامه بین ایدرو و رنو و همینطور حضور دوباره هیوندایی و بنز و دیگر کمپانی‌های خارجی به ایران بود. اکنون این پرسش مطرح است که علت بازگشت این کمپانی‌ها پس از لغو تحریم‌ها و با توجه به در پیش بودن انتخابات آمریکا و امکان نقض برجام از طرف رئیس‌جمهور بعدی آمریکا چه بوده است؟

بازار خودروی ایران، همواره بازاری جذاب برای خودروسازان بین‌المللی بوده است. چند علت می‌توان برای این موضوع بیان کرد. نخست اینکه بازار خودروی کشور به لحاظ وسعت در صدر بازار خاورمیانه قرار دارد. علت دیگر اینکه به ازای هر ۱۰۰۰ نفر که در کشور زندگی می‌کنند، ۱۲۰ خودرو در جاده‌های ایران رفت و آمد می‌کنند، این در حالی است که هم اکنون برای این تعداد نفر در اروپا، ۶۰۰ خودرو وجود دارد. این اختلاف ۵ برابری، بازار خودروی ایران را به بازاری بکر و جذاب برای بنگاه‌های خودروساز بین‌المللی تبدیل می‌کند. در کنار این مورد می‌توان به تیراژ محصول در این صنعت هم اشاره کرد، تولید خودرو در سال ۹۶ به بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه رسید. بر پایه سند چشم‌انداز صنعت خودروی ایران قرار است این تعداد تا سال ۱۴۰۴ به ۳ میلیون دستگاه در سال افزایش یابد. همینطور موقعیت استراتژیک کشور هم خود می‌تواند علتی بر جذابیت حضور خارجی‌ها در کشور باشد. بدین سبب حضور خودروسازان خارجی در کشور فقط به نفع خودروسازی ایران نیست، بلکه خارجی‌ها هم سود زیادی از این نوع حضور خواهند برد. به‌عنوان نمونه کمپانی پژو- سیتروئن که با خروج از بازار کشور زیان زیادی متحمل شده بود، در پسابرجام تلاش کرد تا حداکثر استفاده را از این فضا ببرد. این دو کمپانی در سال ۲۰۱۶ مجموعاً ۷۰۰ میلیون یورو در صنعت خودرو ایران سرمایه‌گذاری کردند. بدین سبب پژو- سیتروئن زمانی که بخواهد بازار کشور را ترک کند، مجبور خواهد بود چشم بر ۷۰۰ میلیون یوروی خود ببندد.

نکته دیگری که موجب می‌شود تا پژو-سیتروئن نتواند به راحتی قید بازار کشور را بزند، جذابیتی است که بازار ایران برای این کمپانی دارد. بازار ایران پس از بازار فرانسه دومین بازار برای محصولات پژو محسوب می‌شود. این برند فرانسوی ۳۰ درصد از بازار کشور را در دست دارد و در سال پیش میلادی، بیش از ۴۴۴ هزار دستگاه از انواع محصولات خود را در بازار ایران فروخته است.

در کنار این موضوع باید به این نکته نیز اشاره کرد که کمپانی پژو- سیتروئن بازار مشخصی در ایالات‌متحده ندارد و بازار آمریکای شمالی جزو بازار هدف برای این کمپانی محسوب نمی‌شود. در این خصوص موسسه بین‌المللی پژوهشی مطالعاتی IHS markit به نقل از فؤاد احمد تحلیلگر خود تصریح کرده که پژو- سیتروئن بازاری در ایالات‌متحده ندارد. بدین سبب زمانی که بخواهد به بهانه دور تازه تحریم‌ها، بازار کشور را ترک کند باید چشم خود را به روی ۳۰ درصد از بازار داخلی ایران که مجموعاً ۱۳ درصد از بازار صادراتی برند پژو را تشکیل می‌دهد، ببندد، موضوعی که به هیچ عنوان برای مدیران ارشد این خودروساز

فرانسوی خوشایند نیست. وی ادامه می‌دهد که پژو- سیتروئن پس از ۴۰ سال، بازگشت به بازار خودروی آمریکای شمالی را در دستور کار قرار داده است و تلاش می‌کند در یک بازه ۱۰ ساله به این بازار ورود کند. با این حال، بازار خودروی کشور برای پژو-سیتروئن از جذابیت بیشتری برخوردار است و این امکان به طور منطقی وجود دارد تا این خودروساز فرانسوی به‌خاطر بازار ایران قید حضور در آمریکای شمالی را بزند. از نکاتی که حتماً مورد توجه مدیران ارشد این خودروساز فرانسوی قرار گرفته است کاهش شدید میزان صادرات این بنگاه خودروساز پس از همراهی با تحریم‌ها و خروج از بازار کشور در سال ۲۰۱۲ است؛ به‌طوری‌که میزان صادرات پژو از ۲ میلیارد یورو به ۸۰۰ میلیون یورو کاهش پیدا کرد و بدون تردید در این بین خروج از بازار کشور بیشترین نقش را بر عهده داشته است. نکته دیگری که باید در اینجا به آن اشاره کرد، بحث نیروی کار است. با توجه به شرایط پیچیده بازار کار در کشورهای اروپایی و تلاش دولت‌ها برای جلوگیری از گسترش بیکاری در جامعه شاهد بودیم که با خروج پژو از بازار کشور این خودرو ساز فرانسوی مجبور شد نزدیک به ۸ هزار نیروی کار خود را اخراج و تعدادی از سایت‌های خود را در فرانسه تعطیل کند.

پس در کنار هزینه‌های اقتصادی که برای این خودروساز در دور نخست تحریم‌ها به‌وجود آمد، مشاهده می‌کنیم که خروج از بازار کشور منجر به بروز بحران‌های اجتماعی از رهگذر بیکاری در جامعه فرانسه شده است. اگر چه برای رنو بازار کشور به اهمیت پژو نیست با این حال بازار ایران برای دیگر خودروساز فرانسوی در جایگاه هشتم قرار دارد. رنو هم اکنون ۱۰ درصد از بازار ایران را در دست دارد. سال پیش میلادی رنو توانست تا ۱۶۲ هزار و ۷۰۹ دستگاه خودرو در بازار کشور به فروش برساند. همین موضوع موجب می‌شود که بازار کشور برای این خودرو ساز فرانسوی بالاتر از بازارهای اروپایی همچون ایتالیا و اسپانیا قرار داشته باشد. با توجه به موارد گفته شده خودرسازان فرانسوی به راحتی نمی‌توانند از سهم ۴۰ درصدی بازار ایران بگذرند. بدین سبب مدیران ارشد این دو خودروساز از مقامات ارشد سیاسی خود خواسته‌اند تا راهکاری برای مقابله با تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران بیابد.