اسقاط فقط ۲۹ هزار خودرو از ۶.۵ میلیون خودروی فرسوده کشور

داریوش گل علیزاده سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست با بیان این که با وجود ۶.۵ میلیون خودروی سواری فرسوده در کشور، در سال ۱۴۰۰ فقط ۲۹ هزار دستگاه از این خودروها از رده خارج شدند، عنوان کرد: برآوردهای ما نشان می‌دهد که نهادهای مختلف کشور در سال ۱۴۰۲ برای عمل به تکالیف مربوط به قانون هوای پاک، در مجموع به بیش از صد هزار میلیارد تومان اعتبار ریالی به علاوه ۳ میلیارد دلار دیگر اعتبار ارزی نیاز دارند.

سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست با بیان این که با وجود ۶.۵ میلیون خودروی سواری فرسوده در کشور، در سال ۱۴۰۰ فقط ۲۹ هزار دستگاه از این خودروها از رده خارج شدند، عنوان کرد: برآوردهای ما نشان می‌دهد که نهادهای مختلف کشور در سال ۱۴۰۲ برای عمل به تکالیف مربوط به قانون هوای پاک، در مجموع به بیش از صد هزار میلیارد تومان اعتبار ریالی به علاوه ۳ میلیارد دلار دیگر اعتبار ارزی نیاز دارند.

سال‌هاست که مساله آلودگی هوا به یکی از اساسی‌ترین معضلات محیط زیستی و بهداشتی کشور تبدیل شده است و با وجود تصویب قوانین و مقررات بسیار برای مبارزه با این پدیده در دهه‌های گذشته، این معضل معمولا سال به سال تشدید می‌شود، چراکه اغلب مفاد قانونی تصویب شده برای حل مشکل آلودگی هوا به دلیل‌ عدم تخصیص اعتبارات مورد نیاز و عدم وجود اراده لازم برای مقابله با این پدیده، روی زمین مانده است. همین مساله نیز باعث شده که موضوع آلودگی هوا امسال نیز در کلانشهرهای کشور تکرار شود و چند هفته‌ای است که اهالی تهران و بسیاری از دیگر شهرهای بزرگ ایران ناچارند به آسمان خاکستری در شهرهای خود نگاه کنند و هوای کثیف را وارد ریه‌های خود کنند.

در همین راستا «داریوش گل علیزاده» سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست در پاسخ به سوالی درباره مهمترین گره‌های حل نشدن مساله آلودگی هوا و تداوم این معضل در دهه‌های اخیر در شهرهای بزرگ کشور توضیح داد: متاسفانه تاکنون در کشورمان به اندازه اهمیت موضوع آلودگی هوا، به این مساله پرداخته نشده است؛ یعنی اعتبارات مورد نیاز جهت اجرای راهکارهای لازم برای مبارزه با آلودگی هوا تخصیص داده نشده و در سال‌های گذشته، عمدتا برنامه جامعی با پیش بینی بودجه مورد نیاز برای مقابله با این پدیده اجرا نشده است.

وی افزود: بیشتر برنامه‌هایی که تا کنون در حوزه مبارزه با آلودگی هوا مطرح شده، صرفا روی کاغذ مانده و اعتبارات مورد نیاز برای اجرای آن تامین نشده است. همین مساله نیز باعث شده که این برنامه‌ها که اغلب به صورت قانون، آیین نامه یا بخشنامه رسمی تدوین شده است، عملا به نوعی به توصیه نامه تبدیل شود و تاثیر زیادی در کاهش آلودگی هوای کلانشهرهای کشور نداشته باشد.

اغلب تکالیف قانون هوای پاک به درستی اجرا نشده است

گل علیزاده با تاکید بر این که اغلب تکالیف اصلی قانون هوای پاک (مصوب سال ۹۶ مجلس شورای اسلامی) به درستی اجرایی نشده است، گفت: تکالیف قانون هوای پاک که می‌تواند باعث کاهش میزان آلایندگی هوای کلانشهرها شود، کاملا معلوم است و منابع آن نیز از گذشته مشخص شده است؛ از جمله این تکالیف نیز می‌توان به توزیع سوخت استاندارد در سراسر کشور، از رده خارج کردن خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده، توسعه و به‌روزرسانی ناوگان حمل و نقل عمومی، کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی از طریق گسترش نیروگاه‌های تجدیدپذیر و مواردی از این دست اشاره کرد که در سال‌های گذشته، اقدامات انجام شده برای اجرای آن‌ها کافی نبوده است.

سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست ادامه داد: در چند سال اخیر برخی اقدامات پیش‌بینی‌شده در قانون هوای پاک اجرایی شده، اما نحوه اجرای این اقدامات به گونه‌ای نبوده است که بتواند تاثیر زیادی روی بهبود کیفیت هوای کلانشهرها بگذارد. به طور مثال، در فرآیند شماره‌گذاری خودروهای تولید داخل یا خودروهای وارداتی، شرکت‌های بازرسی مربوطه، نظارت مناسبی روی رعایت استانداردهای آلایندگی تعیین شده توسط سازمان محیط زیست دارند، اما کارایی کاتالیست، کنیستر و سایر قطعات مربوط به آلایندگی بسیاری از این خودروها، مدتی بعد از تردد آن‌ها در سطح شهر یا جاده از دست می‌رود و چون رانندگان، این قطعات را به موقع تعویض نمی‌کنند، عملا خوردوهای در حال تردد، استاندارد آلایندگی خود را مدتی بعد از شماره‌گذاری از دست می‌دهند.

وی در ادامه تاکید کرد: علاوه بر خودروهای بنزینی، بخش مهمی از آلودگی هوای کلانشهرها ناشی از تردد خودروهای دیزلی آلاینده است که نقش زیادی را در انتشار ذرات معلق آلاینده کوچکتر از ۲.۵ میکرون به عنوان مهمترین شاخص آلودگی هوا دارند و اساسا وقتی فیلترهای جاذب دوده خودروهای دیزلی به موقع تعویض نمی‌شود، آلایندگی این خودروها تشدید می‌شود.

بیش از ۶۰ درصد ناوگان حمل و نقل عمومی ایران فرسوده است

گل علیزاده با بیان این که ناکارآمد بودن سیستم حمل و نقل عمومی کشور باعث تشدید آلودگی هوا در کلانشهرها شده است، عنوان کرد: متاسفانه همین حالا بیش از ۶۰ درصد ناوگان حمل و نقل عمومی بار و مسافر در ایران فرسوده است و این فرسودگی را به طور ویژه می‌توان در اتوبوس‌های فرسوده ناوگان اتوبوسرانی درون شهری تهران و دیگر کلانشهرها مشاهده کرد. همچنین ما در سیستم حمل و نقل عمومی شهرهای بزرگ با کمبود شدیدی مواجه هستیم و همین مساله باعث می‌شود که شهروندان ناچار باشند بیشتر از خودروهای شخصی استفاده کنند و این مساله به افزایش ترافیک و تشدید آلودگی هوا در کلانشهرها دامن می‌زند.

وی افزود: بارگذاری جمعیت بیش از حد ظرفیت تهویه هوا از جمله دیگر دلایل آلودگی هوای برخی کلانشهرهای کشور است؛ به نحوی که ما در برخی شهرهای بزرگ از جمله در تهران با جمعیت مازادی مواجه هستیم که به ازای آن‌ها مجبور شده‌ایم واحدهای صنعتی و خدماتی بیشتری را در این شهرها ایجاد کنیم و مصرف بالای انرژی و سوخت‌های فسیلی در این واحدها، به تشدید آلودگی هوا در بعضی کلانشهرهای کشور دامن زده است.

سوخت‌های فسیلی؛ پایه ۹۴ درصد تولید انرژی در ایران

سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست با تاکید بر اینکه شدت مصرف انرژی در ایران بسیار بیشتر از استانداردهای جهانی است، گفت: متاسفانه ۹۴ درصد پایه تولید انرژی در کشورمان، احتراق سوخت‌های فسیلی است و این مساله باعث می‌شود که اثرات تجمعی ناشی از مصرف بالای این سوخت‌ها به افزایش آلودگی هوا در کلانشهرها دامن بزند؛ به نحوی که حتی اگر تمام خودروهای تولیدی و سوخت توزیع شده در کشور استاندارد باشند، بازهم شدت بالای مصرف سوخت‌های فسیلی بخصوص در شرایط وارونگی دما باعث انباشت آلاینده‌ها بیش از ظرفیت تهویه هوای شهرهای بزرگ می‌شود و این اتفاق، قرار گرفتن شاخص آلایندگی هوا در شرایط ناسالم را به همراه دارد.

این مقام مسئول ادامه داد: در حال حاضر ۶.۵ میلیون خودرو از ۲۵ میلیون دستگاه خوردوی سواری شماره‌گذاری‌ شده و همچنین ۱۰ میلیون موتورسیکلت از ۱۲ میلیون دستگاه موتورسیکلت شماره‌گذاری‌شده در کشورمان فرسوده هستند. این در حالی است که طبق قانون، ما هر سال باید ۲۰ درصد خودروهای فرسوده را از رده خارج می‌کردیم، اما در سال ۱۴۰۰ تنها ۲۹ هزار خودروی فرسوده در ایران اسقاط شدند و این آمار نشان می‌دهد که سرعت از رده خارج کردن وسایل نقلیه فرسوده در کشورمان بسیار پایین است.

وی در ادامه تاکید کرد: یکی از دلایل سرعت پایین فرآیند اسقاط خودروهای فرسوده در کشورمان، افزایش شدید نرخ خودرو در سال‌های اخیر و پایین بودن مبلغ تسهیلات اسقاط خودرو است و بخش دیگری از این مساله نیز در جلوگیری از واردات خودرو در چند سال گذشته ریشه دارد؛ زیرا ما در گذشته تصویب کرده بودیم که به ازای هر خوردروی وارداتی باید بسته به حجم موتور، دو یا سه خودرو اسقاط شود، اما متاسفانه متوقف کردن واردات خودرو عملا باعث از کار افتادن این مصوبه شد و آمار اسقاط خودروی فرسوده در کشور را به شدت پایین آورد.

انباشت تکالیف روی زمین مانده سنوات گذشته برای مبارزه با آلودگی هوا

گل علیزاده در پاسخ به سوال دیگر درباره میزان اعتبارات مورد نیاز برای رفع معضل آلودگی هوا در کشورمان توضیح داد: برآوردی که ما براساس تکالیف تعیین شده برای دستگاه‌های مختلف در قانون هوای پاک انجام داده ایم، نشان می‌دهد که نهادهای کشور در سال ۱۴۰۲ برای عمل به این تکالیف، در مجموع به بیش از صد هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارند. البته علاوه بر این بودجه، باید ۳ میلیارد دلار دیگر نیز برای توسعه پالایشگاه‌ها جهت تولید سوخت دارای استانداردهای جهانی یورو ۴ و یورو ۵ اختصاص یابد و مجموع این دو رقم، تخمین نیاز مالی کشور به مبارزه با آلودگی هوا صرفا در یک سال را نشان می‌دهد.

این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط زیست گفت: با توجه به اینکه در سال‌های گذشته، بخش زیادی از مقررات مصرح کشور برای مبارزه با آلودگی هوا به شکل صحیح اجرا نشده است، اکنون ما با انباشت تکالیف روی زمین مانده در این زمینه مواجه هستیم و همین مساله باعث شده است که رقم مورد نیاز ایران برای مقابله با آلودگی هوا به این شدت بالا برود؛ زیرا حتی پیش از تصویب قانون هوای پاک، برخی مصوبات خاص هیات دولت در حوزه مبارزه با آلودگی هوا و بعضی قوانین مصوب مجلس نظیر قانون اصلاح الگوی مصرف و قانون حمل و نقل عمومی در کشورمان وجود داشت که اگر به موقع اجرا می‌شدند، انباشت حجم عظیمی از تکالیف لازم برای مبارزه با آلودگی هوا به وجود نمی‌آمد و بودجه مورد نیاز برای رفع این معضل، این چنین بالا نمی‌رفت.

خسارت آلودگی هوا در سال ۱۴۰۰؛ حداقل ۱۱.۳ میلیارد دلار

گل‌ علیزاده در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره خسارت‌های مالی ناشی از تداوم آلودگی هوا در کشور توضیح داد: وزارت بهداشت براساس قانون هوای پاک مکلف است که هر سال خسارت بهداشتی ناشی از آلودگی هوا را برآورد کند. این وزارتخانه در همین راستا، در سال ۱۴۰۰ مطالعه‌ای را در ۲۷ شهر اصلی دارای آلودگی هوا در کشور با جمعیت در مجموع حدود ۳۵ میلیون نفر انجام داد و در آن مطالعه، مرگ و میر سالانه منتسب به آلودگی هوا از منظر ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون را بررسی کرد.

وی در ادامه تاکید کرد: براساس این مطالعه، تعداد مرگ و میر ثبت شده منتسب به آلودگی هوا در این ۲۷ شهر در سال گذشته، بالای بیست هزار نفر بود که از نظر وزارت بهداشت، خسارت معادل این آمار مرگ و میر بر کشور، ۱۱.۳ میلیارد دلار برآورد می‌شود. البته در این مطالعه صرفا مرگ‌های مربوط به ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون بررسی شده بود و اگر آلاینده‌های گازی و ذرات معلق کوچکتر از ۱۰ میکرون (گرد و غبار) نیز در نظر گرفته شود، قطعا میزان مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا بیشتر از رقم اعلام شده توسط وزارت بهداشت خواهد بود.

مرگ بیش از ۶ هزار تهرانی در سال ۱۴۰۰ بر اثر آلودگی هوا

گل علیزاده با بیان این که در سال ۱۴۰۰، حداقل ۶ هزار نفر در تهران بر اثر مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا جان خود را از دست داده‌اند، گفت: صرف نظر از خسارت‌های بهداشتی و جانی مربوط به آلودگی هوا، اگر ما سایر خسارت‌های مربوط به این پدیده نظیر آسیب‌های وارده به صنعت گردشگری، خسارات مربوط به زیرساخت‌های شهری و عمرانی، زیان مربوط به اختلال در پروازها، تعطیلی کسب و کارها، ادارات و مراکز آموزشی بر اثر تشدید آلودگی هوا و پدیده ریزگردها، خسارات ناشی از گرد و غبار بر تنوع زیستی و همچنین زیان‌های روحی، روانی و اجتماعی ناشی از تشدید آلودگی هوا را محاسبه کنیم، خواهیم دید که خسارات ناشی از آلودگی هوا در کشورمان بسیار بیشتر از رقم اعلامی وزارت بهداشت یعنی سالانه ۱۱.۳ میلیارد دلار است.

وی تصریح کرد: ما هر طور که حساب کنیم، متوجه خواهیم شد که بودجه لازم برای مقابله با آلودگی هوا از میزان خسارات اقتصادی و اجتماعی ناشی از تداوم این پدیده در کشورمان کمتر است و بنابراین حتما سرمایه‌گذاری و تخصیص اعتبارات مورد نیاز برای رفع معضل آلودگی هوا، از نظر مالی کاملا به صرفه خواهد بود. همچنین باید توجه داشت که حل معضل آلودگی هوا، فقط به اعتبارات بالا نیاز ندارد، بلکه ما در موارد زیادی می‌توانیم با صرف بودجه اندک اما با تغییر برخی رویکردهای مدیریتی و اجرایی، به کاهش میزان انتشار آلاینده در کلانشهرها کمک کنیم.