انحصار صنعت خودروی ایران تحت چه شرایطی شکسته خواهد شد

انحصار در حوزه خودروسازی ایران به مشکلی جدی و چالش برانگیز در یکی از پر سرو صداترین صنایع ایران تبدیل شده و تا زمانی که شاهد شکست این انحصار نباشیم انتظار حصول توفیقات شایسته در این قسمت نزدیک به محال خواهد بود.

یکی از حوزه‌های پرحاشیه و پر سر و صدای ایران در عرصه صنعتی معطوف به بخش خودروسازی می‌شود.

صنعتی با ضریب اشتغالزایی بسیار زیاد و البته حرف و حدیث‌های گوناگون، در وضعیتی که قیمت‌های زیاد، کیفیت نه چندان خوب و خدمات پس از فروش نه چندان مناسب سه ضلع مهم انتقادات وارده به عرصه خودروسازی ایران را شکل می‌دهند، بسیاری از کارشناسان عقیده دارند، علت اصلی این نارسایی‌ها را باید در انحصار خودرو سازان جستجو کرد، انحصاری که عملاً فضا را برای رقابتی‌تر شدن به معنای واقعی کلمه تنگ و محدود ساخته است.

آنچنان که گزارشات و شواهد و قرائن نشان می‌دهد، حتی حضور خودرو سازان خارجی در ایران هم تحت تأثیر این انحصار قرار می‌گیرد.

چند وقت پیش مدیر یکی از کمپانی‌های بزرگ خودروسازی فرانسه (رنو) در گفت‌وگویی با یکی از رسانه‌های ایرانی در جواب به این پرسش که چرا با وجود اینکه قانون به خودرو سازان خارجی اجازه فعالیت و ورود مستقل را می‌دهند در مقام عمل، چنین امری محقق نمی‌شود، گفت: حصول این امر مستلزم بازار رقابتی است و با توجه به این مسئله که بازار رقابتی در عرصه خودروسازی (ایران) وجود ندارد تمامی برندهای خارجی بر این واقعیت اشراف دارند که برای موفقیت از حضورِ در ایران باید با دو خودرو ساز ایرانی همکاری نمایند در غیر اینصورت نائل شدن به اهداف مورد نظر امکان پذیر خواهد بود.

قطب سوم خودرو سازی در ایران ایده‌ای که بر روی کاغذ ماند

راه اندازی قطب سوم خودرو سازی در منطقه آزاد چابهار یکی از اخباری بود که در زمان دولت یازدهم پخش و رسانه‌ای شد و به طوری قرار بود که با تحقق این امر، انحصار در عرصه خودرو سازی ایران شکسته شود.

اگرچه برنامه تولید و عرضه خودروهایی با قیمت زیر ۶۰ میلیون تومان به دست قطب سوم خودرو سازی با حضور کره‌ای‌ها بسیار خوشحال کننده به نظر می‌رسید ولی در همان مقطع کم نبودند افرادی که آن را محکوم به شکست تلقی کردند و عملاً اجرایی شدن آن را امکان پذیر پنداشتند.

تصوری که بعد از مدتی، واقعی بودن آن آشکار شد و حتی کسانی که معتقد بودند تحریم‌ها موجب کندی پیشرفت این برنامه (راه اندازی قطب سوم) شده در دوارن پسابرجام هم متوجه شدند این ایده یا طرح بر روی کاغذ باقی می‌ماند و احتمال اجرایی شدن آن بسیار کم است.

خرداد ماه سال ۱۳۹۵، محمد حسین ملک زادگان، عضو هیات مدیره منطقه آزاد و ویژه اقتصادی چابهار، در گفت‌وگویی با رسانه‌ها به صراحت برنامه و ایده مذکور را در حد حرف عنوان کرد.

وی در آن مقطع بیان کرد: حصول این امر مستلزم عزمی جدی است و می‌باید بالاتر از یک برنامه نوشته شده بر روی کاغذ، بطور جدی و ویژه مورد توجه قرار گیرد تا در مقام عمل قابلیت بهره برداری پیدا کند.

راه اندازی قطب سوم خودرو سازی، طرحی با قدمت ۸ ساله که همچنان زمینه تحقق آن ممکن نیست

اگرچه مساله راه اندازی قطب سوم خودرو سازی با سر و صدای فراوان در دولت یازدهم مطرح شد، ولی برای اولین بار این مساله در زمان دولت دهم و در سال ۱۳۸۹، به دست علی اکبر محرابیان (وزیر صنایع و معادن دولت دهم) باز گو شد.

طرحی که به نوعی با مطالبه وی از سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) مبنی بر فراهم ساختن زمینه و شرایط لازم برای حصول این امر رسانه‌ای شد.

محرابیان در آن مقطع عنوان کرد، قطب سوم خودرو سازی ایران در سال آینده (۱۳۹۰) راه اندازی خواهد شد و البته در این ارتباط، اقدامات زیادی هم عملیاتی و اجرایی شد ولی وجود بعضی موانع و مشکلات داخلی و خارجی مانع از به نتیجه رسیدن آن شد.

در سال ۱۳۹۱ هم، محمد حسن شجاعی فرد، ریاست دانشکده مهندسی خودروی دانشگاه علم و صنعت از برنامه ریزی برای راه اندازی خودرو سازی تازه در ایران خبر داد.

در آن زمان حتی ظرفیتی معادل تولید ۵ میلیون خودرو هم برای این مرکز عنوان شد، ولی در مقام عمل این ایده و طرح هم هیچگاه به مرحله تولید نرسید.

عدم حصول نتیجه در این مورد، بیانگر این واقعیت است که راه اندازی قطب سوم خودرو سازی، کاری سخت و بسیار دشوار است.

صنعت قطعه سازی هم انحصاری است

محمد احمدیان، مدرس صنعت خودرو عقیده دارد، صنعت قطعه سازی هم مانند خودرو سازی انحصاری است.

وی معتقد است یکی از علت مهم عدم پیشرفت در صنعت خودرو سازی به انحصار جاری و ساری در آن معطوف می‌شود و به تبع وقتی تولیدکننده‌ای فاقد رقیب است، سعی و تلاش لازم را برای توسعه و پیشرفت، اِعمال نمی‌کند.

احمدیان می‌گوید: در صورت رقابتی‌تر شدن عرصه خودرو سازی، شاهد ارتقای کیفی محصولات تولیدی در این عرصه خواهیم بود.

لزوم شکسته شدن انحصار صنعت خودرو سازی با حضور شرکت‌های دیگر / مدیریت خصولتی آفت خودرو سازی ایران

چندی پیش، رضا شیوا، رئیس شورای رقابت، ضمن انحصاری خواندن صنعت خودرو سازی ایران، گفت: شکسته شدن این انحصار با حضور و فعالیت دیگر گروه‌های خودرو سازی امکان پذیر می‌شود.

به گمان وی اگر انحصار در صنعت مذکور وجود نداشت، شورای رقابت تعیین کننده قیمت خودروهای تولیدیِ دو شرکت خودرو ساز ایران نبود.

نادر هوشمند یار، از اساتید دانشگاه هم چندی پیش در یک برنامه تلویزیونی با اشاره به انحصاری بودن خودرو، تاکید کرد: در طول ۲۵ سال اخیر، شاهد حضور و انتصاب افراد ویژه‌ای در زنجیره مدیریت خودرو سازی ایران می‌باشیم و در آخر صنعت خودروسازی به طور دولتی اداره می‌شود.

محمد عزیزی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی هم، در تشریح شرایط مدیریتی صنعت خودرو سازی ایران گفت: اگرچه عمده سهم شرکت‌های خودرو سازی واگذار شده و تنها ۱۷ درصد آن دولتی می‌باشد ولی قسمت اعظم واگذاری به شرکت‌های خصولتی اعطا شده و همین مساله علت اصلی عدم ایجاد تغییر و تحول سازنده در عرصه خودرو سازی است.

وی افزود: در صورت مشارکت واقعی بخش خصوصی و سهم هر چه بیشتر این بخش در صنعت مذکور، خودرو سازی ایران رقابتی‌تر خواهد شد و این صنعت از رونق و ارتقای کیفی هر چه بیشتری برخوردار خواهد شد.

این عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: در واقع امر صنعت خودرو سازی ایران در انحصار دو شرکت است و شاهد هستیم اتخاذ بعضی تصمیمات مانند افزایش تعرفه واردات خودرو هم در ارتقای کیفی محصولات مؤثر نبوده و خودرو سازان داخلی هم توجهات کافی و لازم را برای ارتقای کیفی محصولات خود لحاظ نکنند.

شهرام آزادی، عضو هیئت علمی دانشگاه خواجه نصیر الدین طوسی هم در گفتگو با رسانه‌ها با اشاره به وعده‌هایی که قبل از این و در طول سالیان پیش در مورد راه اندازی قطب سوم خودرو سازی ایران مطرح شده، گفت: به جای طرح وعده‌های بی‌عمل، بهتر است در راستای رفع معایب و ارتقای بهره وری در دو قطب فعلی خودروسازی ایران تلاش شود.

به عقیده وی در وضعیت موجود، باید به جای سرمایه گذاری برای راه اندازی قطب سوم در راستای ارتقای کمی و کیفی خودرو سازان فعلی ایران سرمایه گذاری و اقدامات لازم عملیاتی شود.

امید آن می‌رود در سالی که از طرف مقام معظم رهبری به حمایت از کالای ایرانی مزین شده با اتخاذ تدابیر اصولی، تحولی اساسی و چشمگیر در این عرصه انجام شود و شاهد تولید خودروهایی با کیفیت و در تراز نام و جایگاه ایران و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران باشیم، امری که با وجود پیچیدگی‌های فراوان، نقشه راه و الگوی رسیدن به آن مشخص و روشن است و البته نباید از نظر دور داشت که نائل شدن به چنین موفقیتی (که قطعاً از مطالبات جدی بسیاری از مردم و مسئولان خدمت گذار این مرز و بوم است) مستلزم ایستادگی در مقابل بعضی افراد و گروه‌هایی است که کسب توفیقاتِ اینچنینی منافع آنها را به خطر می‌اندازد.