ساخت پلتفرم ملی تنها راه نجات صنعت خودروی کشور است

بیش از یک ماه از شروع تحریم‌های صنعت خودروی کشور از طرف ایالات متحده آمریکا می‌گذرد. در این مدت شاهد بودیم که شرکای خارجی صنعت خودروی کشور برای اینکه از گزند جریمه‌های تعیین شده به دست آمریکا مصون بمانند، فعالیت‌های خود در ایران را به حالت تعلیق درآوردند.

این اتفاق در کنار کاهش ورود مواد اولیه و قطعات مورد نیاز خطوط تولید خودروسازان داخلی به واسطه تحریم، موجب شده تا گروه‌های تولیدکننده از وضعیت مساعدی برخوردار نباشند. به صورتی که افت تولید در مردادماه گویای شرایط این روزهای خودروسازی پس از بازگشت تحریم‌ها و تعلیق فعالیت شرکای این صنعت است. براساس آمارهای منتشره از طرف وزارت صنعت در طول مردادماه سال‌جاری، صنعت خودرو شاهد افت ۳۸ درصدی بوده است.

در این وضعیت دست اندرکاران صنعت خودرو، استادان دانشگاه‌ها و کارشناسان این صنعت در اظهارنظرهای گوناگون به آسیب شناسی وضعیت این صنعت پرداخته‌اند و اینکه خودرو چگونه می‌تواند از بن بست کنونی خارج شود. در این خصوص دلایل متعددی از طرف کارشناسان مطرح می‌شود حال آنکه در بین دلایل مطرح شده، بعضی با اشاره به پلت فرم ملی تاکید دارند که اگر خودروسازان ساخت پلت فرم را در دوران طلایی خودروسازی کشور جدی می‌گرفتند حال با بحران تولید مواجه نبودند.

آن‌ها دلیل اصلی آسیب پذیر بودن صنعت خودرو در مقابل تحریم‌های اعمال شده را وابستگی بیش از پیش خودروسازان داخلی به شرکای خارجی خود می‌دانند.

به عقیده آنها پاشنه آشیل صنعت خودرو در زمان تحریم‌ها همین وابستگی به وجود شرکای خارجی در این صنعت است. پس خودروسازان داخلی باید پیش از این راه خود را از شرکای خارجی جدا و با تولید پلت فرم ملی، به نوعی به سمت استقلال در این صنعت حرکت می‌کردند.

در حالی داشتن پلت فرم داخلی به عنوان راهکار مقابله با تحریم‌های اعمال شده علیه صنعت خودروی کشور مورد توجه قرار گرفته است که با نگاهی به جنس تحریم‌ها و شرایط تولید خودرو متوجه می‌شویم داشتن پلت فرم ملی هم موجب واکسینه شدن صنعت خودروی کشور در مقابل ویروس تحریم‌ها نمی‌شود.

واکسینه نشدن صنعت خودروی کشور حتی با داشتن پلت فرم ملی در بین کارشناسان این صنعت دارای طرفدارانی است. موضوعی که بیش از بحث در این خصوص مورد توجه آنها قرار می‌گیرد، نداشتن وضعیت لازم برای تولید پلت فرم ملی در این صنعت است.

آنچه معلوم است، دانش فنی طراحی پلت فرم، فناوری ساخت قطعات طراحی شده و بهره‌مندی از یک شبکه تأمین پایدار و قابل اتکا از مهم‌ترین الزامات و زیرساخت‌های مورد نیاز برای طراحی پلت فرم است که صنعت خودروی کشور از داشتن آنها محروم است.

با توجه به شرایط صنعت قطعه کشور و نیاز این صنعت به واردات مواد اولیه در کنار عدم توانایی در تولید تمام قطعات مورد نیاز خودروسازان می‌توان متوجه شد که در وضعیت حاضر، داشتن پلت فرم‌های ملی به رؤیا شبیه است و بر فرض محال اگر هم خودرو یا خودروهایی با پلت فرم ملی در کشور تولید می‌شد، با توجه به وضعیت حاضر و اعمال تحریم‌ها، تولید این خودروهای در خطوط تولید خودروسازان با چالش همراه بود و روند تولید آنها در آمار تولید خودروسازان نزولی می‌شد. از این رو نباید از نظر دور داشت که هم اکنون یک واقعیت غیر قابل انکار در صنعت خودروی کشور وجود دارد و آن واقعیت این است که پرتیراژترین خودروی ساخت داخل هم وابستگی مستقیم و غیرمستقیم به زنجیره تأمین بین‌المللی دارد و مستقل از روابط بین‌الملل نمی‌تواند به حیات خود ادامه دهد. از یک طرف ولی برخی دیگر از کارشناسان به خاطر جهانی شدن صنعت خودرو و ادغام کمپانی‌های بزرگ خودروسازی در یکدیگر، ساخت پلت فرم ملی را اقدامی منسوخ شده می‌دانند و تاکید دارند که اگر پلت فرمی هم با هزینه‌های سرسام‌آور در دوران طلایی خودروسازی کشور ساخته می‌شد باز هم جوابگوی نیازهای کنونی نبود.

تدوین استراتژی توسعه صنعت خودرو

برخورداری صنعت خودرو از پلت فرم اختصاصی یا اصطلاحاً ملی به رغم آنکه سال‌هاست مورد بحث و پیگیری است ولی هیچ گاه دولت و گروه‌های خودروسازی به طور جدی به آن ورود نکردند.

حسن کریمی سنجری در خصوص اینکه از چه زمانی بحث پلت فرم ملی مورد توجه خودروسازان داخلی قرار گرفت، می‌گوید که در اواخر دهه ۷۰ که جریان نقدینگی در خودروسازی از وضعیت بهتری برخوردار بود برای مدتی به این موضوع به طور جدی پرداخته شد و تولد خودرویی به نام سمند حاصل تلاش‌های آن دوران است. در حالی این کارشناس به تولید خودرویی به نام سمند به عنوان خودروی ملی اشاره می‌کند که شاهد بودیم تولید این خودروی ملی به خاطر نبود الزامات و زیرساخت‌های لازم در تولید آن موجب شد تا تبدیل به یک پلت فرم اختصاصی به طور کامل نشود. از این رو تولید نسل‌های جدیدتر و به روزتر این خودرو نتوانست با سرعت در سبد تولیدات گروه سازنده قرار بگیرد.

کریمی سنجری در ارتباط با زیرساخت‌های مورد نیاز برای تولید پلت فرم ملی می‌گوید: دانش فنی طراحی پلت فرم، فناوری ساخت قطعات طراحی شده و بهره‌مندی از یک شبکه تأمین پایدار و قابل اتکا در کنار داشتن یک بازار بزرگ داخلی و صادراتی که هزینه میلیارد دلاری طراحی و تولید یک پلت فرم اختصاصی را توجیه کند از مهم‌ترین الزامات و زیرساخت‌های برخورداری از یک پلت فرم اختصاصی و ملی است.

کریمی‌سنجری همچنین عقیده دارد که در ایران هیچ گاه وضعیت برای روی آوردن صنعت خودروی کشور به طراحی و تولید پلت‌فرم ملی فراهم نبوده است. وی در ادامه با اشاره به شرایط کنونی عنوان می‌کند که در بین الزامات و زیرساخت‌های لازم برای تولید پلت‌فرم ملی، به نظر می‌رسد موضوع دانش فنی در وضعیتی که صنعت خودرو دچار تحریم نباشد، راحت‌تر قابل دسترس باشد. چون شرکت‌های دانش بنیان زیادی هستند که هم توانایی انتقال دانش به ما را دارند و هم حاضر به همکاری در این خصوص هستند؛ درحالی که صنعت خودرو به راحتی می‌تواند با همکاری با شرکت‌های دانش بنیان، دانش مورد نیاز برای تولید پلت فرم ملی را به دست بیاورد، ولی دو الزام فناوری ساخت و وجود یک زنجیره تأمین متشکل از مجموعه‌سازی‌ها و قطعه‌سازی‌های صاحب تکنیک به سادگی قابل دستیابی نیستند.

این کارشناس خودرو عقیده دارد که با توجه به تأثیرپذیری خودروسازی ایران از محدودیت‌های سیاسی و هم تحریم‌های خارجی که به طور سلسله وار هر از چندگاهی این صنعت را دچار مشکل می‌کند، برخورداری از یک شبکه پایدار تأمین تقریباً امری محال است. کریمی سنجری در ادامه می‌گوید: گروه‌های قطعه‌ساز داخلی نمی‌توانند به‌طور مستقل به حیات خود ادامه دهند و همواره وابسته به گروه‌های خودروسازی بوده‌اند.

اشاره این کارشناس به وابستگی صنعت خودرو را می‌توانیم به طور عینی در وضعیت این صنعت مشاهده کنیم. هرگاه که خودروسازی دچار افول و فرود می‌شود، این قطعه سازی‌ها هستند که تا آستانه تعطیلی و تعدیل نیرو پیش می‌روند.

در وضعیتی که بخواهیم به سمت تولید پلت فرم ملی حرکت کنیم نیازمند شبکه گسترده و منسجم تأمین هستیم و این مهم حاصل نمی‌شود مگر به کمک سرمایه‌گذاری گسترده. با این حال مشاهده می‌شود که این صنعت نتوانسته به درستی بر تجهیزات ساخت و اتوماسیون تولید سرمایه‌گذاری کند.

کریمی‌سنجری در عین حال این نکته را هم مورد تاکید قرار می‌دهد که نباید پرداختن به طراحی پلت فرم ملی تعطیل شود. این کارشناس پیشنهاد می‌کند که خودروسازی کشور پیش از پرداختن به هزینه کرد در این موضوع بهتر است استراتژی پایداری برای توسعه خود تدوین کند که پرداختن به طراحی و تولید یک پلت فرم ملی بخشی از آن باشد. در آن صورت تکلیف همه ذی نفعان در این خصوص روشن و پایدار خواهد شد.

پلت‌فرم ملی راهگشاست؟

فربد زاوه، کارشناس خودرو هم با کریمی سنجری در خصوص مهیا نبودن وضعیت برای تولید پلت فرم ملی در کشور موافق است.

زاوه می‌گوید: طرفداران تولید خودرو براساس پلت‌فرم داخلی معتقدند که آسیب‌های پیشاتحریمی و پساتحریمی صنعت خودرو ناشی از وابستگی به کمپانی‌های بین‌المللی و ساخت داخل پایین محصولات تولید شده است. این کارشناس خودرو با توجه به اظهارنظر بعضی از دست اندرکاران خودرو که معتقدند چاره کنونی صنعت خودرو طراحی و ساخت پلت‌فرم‌های ملی است تاکید می‌کند که وضعیت حاکم بر صنعت خودرو امکان تولید پلت‌فرم داخلی را فراهم نمی‌کند. این کارشناس ادامه می‌دهد: نخستین شرط برای تولید پلت‌فرم داخلی، سرمایه گذاری در این خصوص است؛ درحالی که صنعت خودروی کشور به لحاظ مالی در وضعیت مساعدی قرار ندارد و نمی‌تواند برای تولید پلت فرم داخلی حجم بالایی از سرمایه گذاری را تقبل کند.

زاوه می‌گوید: هم اکنون پرتیراژترین خودروی ساخت داخل هم وابستگی مستقیم و غیرمستقیم به زنجیره تأمین بین‌المللی دارد و مستقل از روابط بین‌المللی نمی‌تواند به حیات خود ادامه دهد. در عین حال کاهش این وابستگی به حتی یک قطعه مشکل را حل نمی‌کند و امکان دارد عدم تحویل همان یک قطعه صنعت خودرو را از پای دربیاورد.

معضلی که زاوه به آن اشاره می‌کند هم اکنون در وضعیت تولید خودروهای پرتیراژ به راحتی قابل مشاهده است.

تولید خودروهایی نظیر پراید و ۴۰۵ وابستگی خیلی کمی به قطعات خارجی دارند.

زاوه تاکید می‌کند که شرایط صنعت قطعه کشور در زمان تحریم‌ها بحرانی می‌شود و نقاط آسیب این صنعت را در زمان اعمال تحریم‌ها می‌توان به راحتی مشاهده کرد.

قطعه سازان داخلی به شدت به تامین‌کنندگان خارجی قطعات نیم ساخته یا مواد اولیه وابسته هستند و عمدتاً تولید واقعی با ارزش افزوده زیادی ندارند. زاوه می‌گوید: این وابستگی درخصوص قطعات خودروهایی که سال‌هاست در بازارهای جهانی عرضه نمی‌شوند و مدت‌هاست از خطوط تولید کارخانه‌های اصلی خارج شده‌اند و فاصله معناداری با فناوری روز دارند، نشان می‌دهد آسیب پذیری ایده پلت فرم به اصطلاح ملی خیلی بیشتر از ادعای مطرح کنندگان آن است.

فارغ از تحمیل هزینه چند هزار میلیارد تومانی طراحی و تولید یک پلت فرم کاملاً جدید و مستقل که حتی در خودروسازان مطرح جهانی هم به طور مستقل آن را دنبال نمی‌کنند، توان تولیدی قطعات حتی ساده و فاقد تکنولوژی در کشور ضعیف‌تر از آن است که این پلت فرم بتواند به عنوان یک ابزار استراتژیک در مقابله با نوسانات سیاسی استفاده شود.

به این ترتیب معلوم است که ساخت پلت فرم ملی چه در دوران طلایی صنعت خودرو و چه در وضعیت کنونی که اقتصاد کشور تحت تأثیر تحریم‌های بین‌المللی است نمی‌تواند ابزار مناسبی برای مقابله با مشکلات ناشی از تحریم‌ها باشد؛ چون که خودروسازان کشور در طول تقریباً دو دهه اخیر نسبت به ساخت ۶ پلت فرم به اصطلاح ملی اقدام کردند حال آنکه هم اکنون خودروهای ملی کنونی چندان به کمک خودروسازی کشور نیامده و بعضی از آنها حتی به خاطر نبود قطعات با افت تولید رو به رو شده‌اند. پس به نظر می‌رسد که ساخت پلت فرم ملی هم نمی‌تواند راهگشای صنعت خودرو در روزهای بحرانی باشد.