بررسی شامخ خودرو در شهریور ۱۴۰۱

شامخ شهریورماه خودروسازان تقریبا در تمامی شاخص‌ها نشان از رشد دارد. شامخ کل گروه خودرو گرچه از خردادماه دچار یک روند نزولی بود اما در شهریورماه با رسیدن به رقم ۵/ ۵۸واحد، رشد پیدا کرده و به میزان تیرماه رسیده است که نشان می‌دهد خودروسازان در ماه پایانی تابستان خود را در وضعیت بهتری نسبت به ماه‌های گذشته می‌دیدند.

در خردادماه سال جاری  شامخ خودروسازان تحت عنوان شامخ «تولید‌کننده وسایل نقلیه و قطعات وابسته» با رشدی کم‌سابقه به رقم ۶/ ۷۱ رسیده بود؛ پس از آن بود که روند نزولی شامخ کل این گروه آغاز شد. در تیرماه این رقم به ۵/ ۵۸ رسیده و در مردادماه با ادامه روند نزولی به شامخ ۹۶/ ۵۰ رسید. اما شهریورماه طور دیگری رقم خورد و با صعود این شاخص، رقم آن به ۵/ ۵۸ بازگشت.

شامخ یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی است که مورد پذیرش اکثر کشورهای توسعه‌یافته قرار دارد. درحال‌حاضر شاخص شامخ برای حدود ۲۹۰۰۰ بنگاه بخش خصوصی در بیش از ۴۰ کشور دنیا محاسبه و منتشر می‌شود. این شاخص که بر‌اساس پایش پرسشنامه‌ای به دست می‌‌آید، بینش آنی و تصویر سریعی از شرایط اقتصاد کلان به‌ویژه وضعیت رونق و رکود در بخش‌های صنعت و خدمات ارائه می‌دهد. در واقع شامخ تصور تولیدکنندگان از وضعیت تولیدی بوده و به ‌نوعی نشان از میزان امید آنها به آینده دارد.

شاید بتوان دلیل این خوش‌بینی خودروسازان را در موضوعاتی همچون خروج بسیاری از خودروها از سیستم قرعه‌کشی و ورود برخی خودروها به بورس کالا جست‌وجو کرد. موضوعی که با کشف قیمت در سازوکار بورس می‌تواند خودروسازان را از چرخه زیان خارج کند. با‌این‌حال برخلاف بیشتر شاخص‌هایی که در شامخ شهریورماه مورد بررسی قرار گرفته است، شاخص مربوط به «انتظارات تولید آینده» با کاهش مواجه بوده است. این شاخص که به نوعی امید خودروسازان نسبت به آینده را نشان می‌دهد، گرچه در مرداد با رشد همراه بود اما در آخرین ماه تابستان روند نزولی پیش گرفته و از ۳۱/ ۶۷ واحد به ۱/ ۵۸ واحد رسیده است که نشان می‌دهد خودروسازان گرچه وضعیت کنونی خود را بهتر از ماه‌های گذشته می‌بینند اما امید ندارند که این روند پایدار باشد و بتوانند در ماه‌های آینده نیز روند مشابهی را طی کنند. به طور کلی می‌توان عواملی مختلفی را در این امر دخیل دانست.

تورم عمومی در کشور همچنان به صورت افسارگسیخته پیش می‌رود که تاثیر بسزایی در روند تولید از جمله تولید خودرو دارد. نرخ ارز نیز که می‌تواند نمادی برای وضعیت تورمی در کشور باشد، روندی صعودی به خود گرفته است. از طرف دیگر به نظر نمی‌رسد به‌زودی شاهد به نتیجه رسیدن مذاکرات احیای برجام باشیم و مشکلات بر سر توافق همچنان به قوت باقی است. از طرفی نیز موضوع واردات خودرو جدی‌تر شده که به هر صورت می‌تواند به عنوان رقیبی برای خودروسازان عمل کند. گرچه در این مورد باید ذکر کرد که آیین‌نامه واردات خودرو تا حد زیادی به فکر منافع خودروسازان بوده است؛ با این حال مجموع این عوامل امید خودروسازان نسبت به آینده را دچار تزلزل کرده است.

فراز و فرود شامخ خودرو
همان‌طور که اشاره شد، بیشتر شاخص‌های شامخ شهریورماه با رشد همراه بوده است. با این حال شاخص‌های موجودی مواد اولیه، میزان صادرات و انتظارات تولید آینده با کاهش مواجه بوده و سرعت انجام و تحویل سفارش به طور تقریبی ثابت مانده است. بیشترین میزان رشد بین شاخص‌های مورد بررسی، مربوط به «مقدار تولید محصولات» است که با افزایش ۵/ ۱۴واحدی از ۵۰واحد در مردادماه به ۵/ ۶۴واحد در شهریورماه رسیده است. دلیل این موضوع را می‌توان در فشار وزارت صمت برای افزایش تولید در خودروسازان جست‌وجو کرد. وزارت صمت فاطمی‌امین که از ابتدای کار تمرکز خود را بر افزایش تیراژ تولید خودروسازان قرار داده بود، فشار زیادی بر خودروسازان برای افزایش تولید وارد می‌‌کرد که البته بخشی از آن هم مربوط به تکمیل خودروهای ناقص بود.

طبق آمار ارائه‌شده از تولید و فروش ایران‌خودرو و سایپا (و پارس‌خودرو به‌عنوان زیرمجموعه سایپا) در ششمین ماه از سال جاری، در مجموع این دو خودروساز ۸۸هزار و ۵۵۶ دستگاه خودرو تولید کرده‌اند که نسبت به آمار تولید چندماهه اخیر، روندی صعودی را نشان می‌دهد. روندی که گرچه در مورد عرضه بیشتر خودرو و کمک به بازار نابسامان خودرو نویدبخش است، اما با توجه به زیان‌ده بودن خودروسازان نقش یک شمشیر دولبه را بازی می‌کند که می‌تواند با افزایش زیان انباشته در صنعت خودرو، این صنعت را با مشکلات جدی مواجه کند.

نکته قابل‌توجه دیگر در شامخ شهریورماه مربوط به شاخص «میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی» است که بعد از شاخص میزان تولید محصولات بیشترین رشد را به خود اختصاص داده و با رسیدن از ۰۸/ ۴۸واحد در مردادماه به ۳/ ۶۱واحد در شهریورماه، افزایش ۲۲/ ۱۳واحدی را نشان می‌دهد. این رشد استخدام در خودروسازی‌ها در صورتی است که مدت‌هاست خودروسازان مدعی هستند با مازاد نیروی کار مواجه‌اند و حتی برخی از وجود ۲۵هزار نیروی کار مازاد در خودروسازی‌ها یاد می‌کنند. طبق گزارش‌ها به ازای هر ۷ یا ۸ خودروی تولیدی در خودروسازی‌های کشور یک نیروی کار وجود دارد؛ این درحالی است که این تعداد در شرق آسیا ۴۷ تا ۶۶ دستگاه و در سطح جهان نیز حدود ۳۰ دستگاه است. همچنین طبق آماری که در گزارش تحقیق و تفحص مجلس دهم از صنعت خودرو منتشر شد، بیش از ۱۲درصد بهای تمام‌شده خودرو مربوط به هزینه‌های حقوق و دستمزد است. این رقم حدود سه‌برابر استانداردهای جهانی ارزیابی شده است. در چنین شرایطی است که شامخ شهریورماه نشان می‌دهد میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی کار در این ماه با رشد مواجه بوده است.

«میزان سفارش‌های جدید» نیز یکی از شاخص‌هایی بود که در این آمار منتشره، با افزایش همراه بوده است. این شاخص که در شامخ مردادماه ۰۴/ ۴۸واحد بود، در ماه پایانی تابستان با ثبت رقم ۸/ ۵۴واحد، رشدی معادل ۷۶/ ۶واحد داشت. البته این رشد از آن جهت که از کمتر از ۵۰ به بیش از ۵۰ رسیده است حایز اهمیت است. این بدان معناست که خودروسازان در مردادماه وضعیت ثبت سفارش خود را بدتر از ماه‌های گذشته می‌دیدند اما در شهریورماه وضعیت را در روند بهبود ارزیابی می‌کنند. عدد ۵۰ نشان‌دهنده عدم‌تغییر وضعیت نسبت به ماه قبل، بالای ۵۰ نشانه بهبود وضعیت نسبت به ماه قبل و زیر ۵۰ به معنای بدتر شدن وضعیت نسبت به ماه قبل است.

بر این اساس، چنانچه عدد محاسبه‌شده زیر ۵۰ باشد، اما از عدد محاسبه‌شده ماه قبل بیشتر باشد، نشان می‌دهد سرعت بدتر شدن وضعیت، کاهش یافته است. در مقابل، چنانچه عدد محاسبه‌شده بالای ۵۰ باشد اما از عدد ماه قبل کمتر باشد، نشان می‌دهد سرعت بهبود وضعیت در مقایسه با ماه قبل کاهش یافته است. بنابراین عبور شاخص مربوط به میزان سفارش‌های جدید از مرز ۵۰، نشان از آن دارد که یک وضعیت رو به بدتر شدن رو به بهبود رفته است. این در حالی است که شهریورماه آخرین مرحله قرعه‌کشی در سامانه یکپارچه صورت گرفت و میزان ثبت سفارش و عرضه در این مرحله با کاهش فاحش نسبت به دو مرحله پیش از آن مواجه بوده و تنها رقم ۶۰هزار دستگاه را ثبت کرد. بنابراین رشد ثبت سفارشی که خودروسازان از آن یاد کرده‌اند باید مربوط به شیوه‌های فروشی غیر از قرعه‌کشی بوده باشد. همین موضوع در مورد شاخص مربوط به «میزان فروش محصولات» که از ۱۵/ ۴۶واحد در مردادماه به ۸/ ۵۴واحد در شهریور رسیده نیز صدق می‌کند.

«قیمت خرید مواد اولیه» نیز شاخص دیگری است که در شامخ مربوط به شهریورماه با رشد مواجه بوده است. این شاخص از رقم ۵۰واحد در مردادماه به ۷/ ۵۹واحد در شهریورماه رسیده است که این موضوع به‌خوبی نشانگر تاثیر تورم عمومی در اقتصاد کلان کشور بر خودروسازان است. شاخص دیگری که می‌تواند این فاکتور را نمایندگی کند، میزان «موجودی مواد اولیه» است که از شاخص‌هایی است که دچار کاهش شده و از ۹۲/ ۵۱واحد در مردادماه به ۲/ ۴۵واحد رسیده است که با عبور از مرز ۵۰ نشان از بدتر شدن وضعیت دارد. علاوه بر این، این رقم کمترین میزان این شاخص بعد از فروردین‌ماه است.

تورم عمومی و کاهش توان مالی خودروسازان را می‌توان از مهم‌ترین علل چنین کاهش فاحشی دانست. البته علت دیگری که در شرایط دیگری می‌شد به آن اشاره کرد، تصور خودروسازان از قیمت‌ها در آینده بود که در صورت کاهشی بودن، این تولیدکنندگان سعی می‌کردند مواد اولیه کمتری را با قیمت بیشتر خریداری کنند. با این حال وضعیت اقتصادی کشور نشان نمی‌دهد خودروسازان چنین تصوری داشته باشند و علاوه بر این شاخص مربوط به تصور آنها از تولید در آینده نیز کاهشی بوده؛ بنابراین این فاکتور باید از علل موردبررسی حذف شود. به نظر می‌رسد کاهش توان مالی خودروسازان علت اصلی افت موجودی مواد اولیه آنها در انبارهایشان باشد.

با‌این‌حال موجودی محصولات خودروسازان در انبارها با افزایش مواجه بوده است. این شاخص از ۱۵/ ۴۶ واحد در مردادماه به ۲/ ۵۳ واحد در شهریور رسیده است. شاید بتوان این شاخص را در کنار شاخص مربوط به استخدام نیروی کار از عجیب‌ترین آمار منتشرشده در شامخ ماه سوم تابستان دانست. چراکه در شهریورماه نیز تکمیل خودروهای ناقص ادامه داشت و در این ماه بود که ادعا شد پارکینگ خودروسازها از خودروهای ناقص خالی می‌شود. بااین‌حال شامخ شهریور نشان می‌دهد موجودی محصول خودروسازان در این ماه رو به افزایش بوده است. این می‌تواند بدان معنا باشد که دوباره تولید خودروهای ناقص درحال انجام است. 

«قیمت محصولات تولیدشده» نیز در شامخ شهریورماه نشانگر رشد است و از ۵۰ واحد به ۶/ ۵۱ واحد رسیده است. این در حالی است که قیمت‌گذاری جدیدی برای خودروهای تولیدی انجام نشده و می‌توان این رشد را به افزایش قیمت خودروهای تولیدی خودروسازان خصوصی در بورس کالا نسبت داد. همان‌طور که اشاره شد «انتظارات تولید آینده» نیز در خودروسازان رو به کاهش بوده و از ۳۱/ ۶۷واحد به ۱/ ۵۸واحد رسیده است که نشان می‌دهد خودروسازان امید کمتری نسبت به آینده دارند و تصور می‌کنند در آینده وضعیت آنها بهبود چندانی نداشته باشد یا دست‌کم میزان تولید آنها با افزایش چشمگیری همراه نباشد.

«میزان صادرات» این گروه صنعتی نیز از جمله معدود شاخص‌هایی بود که با کاهش همراه بوده و با افت ۸۵/ ۳واحدی به ۵۰واحد رسیده است. این در صورتی است که در ماه‌های گذشته اخبار گوناگونی از خودروسازان به گوش می‌رسید که مذاکراتی با دیگر کشورها و به‌خصوص روسیه برای صادرات محصول داشته‌اند. میزان «مصرف حامل‌های انرژی» نیز در این ماه با افزایش همراه بوده و از رقم ۵۰واحد به ۱/ ۵۸واحد رسیده است. علت این امر را می‌توان در عبور از اوج گرمای تابستان و کمتر شدن قطعی برق جست‌وجو کرد. «سرعت انجام و تحویل سفارش» به عنوان آخرین شاخص بررسی‌شده در شامخ شهریورماه تغییر چندانی نداشته است و با کاهش بسیار جزئی از ۵۴/ ۶۱واحد به ۳/ ۶۱واحد رسیده است.

دنیای اقتصاد