مثلث نجات صنعت خودرو

صنعت خودروی ایران بار دیگر، آزمون تحریم ها را پیش روی خود دارد. این صنعت پیش از این هم در سال های ۹۲ و ۹۱ طعم تلخ تحریم‌ها را چشیده بود، با این حال در آن سال‌ها به خاطر مواجهه یکباره با محدودیت‌های بین‌المللی و نبود تجربه کافی برای مقابله با آن، از این رهگذر با لطمات جبران ناپذیری مواجه شد. کاهش تیراژ، کاهش کیفیت، افزایش هزینه های تولید به خاطر جایگزینی واسطه‌ها با گروه های اصلی در تامین قطعات و مواد اولیه مورد نیاز را می‌توان از چالش‌های صنعت خودرو در دور نخست تحریم‌ها دانست.

این در حالی است که در وضعیت حاضر صنعت خودرو با توجه به تجربه اندوزی از دور نخست تحریم‌ها، به‌نظر می‌رسد که باید آماده‌تر از پیش باشد. حال سوال اینجاست که این صنعت چه راهکارهایی را باید به کار گیرد تا در دور جدید تحریم‌ها بتواند با به کار بستن آنها از پیچ تحریمی پیش رو به سلامت عبور کند و تحریم‌های جدید، کمترین چالش را برای این صنعت ایجاد کند؟ کارشناسان در این ارتباط نظرات متعددی دارند ولی همه آنها متفق‌القول عقیده دارند که نخستین و موثرترین راهکار برای مقابله با تحریم‌ها، همراهی دولت با زنجیره خودروسازی ایران است. البته باید به این نکته هم توجه کرد که در حالی کارشناسان روی نقش دولت در همراهی با صنعت خودروی کشور برای عبور از تحریم‌ها تاکید دارند که هم اکنون تامین ارز و همچنین مشکلات نقدینگی خیلی از واحدهای تولیدی را با بحران رو به رو کرده است. به‌عنوان مثال نبود سرمایه در گردش از معضلات بخش تولید کشور است که زنجیره خودروسازی هم از آن مستثنی نیست. در این وضعیت شبکه بانکی کشور هم به‌عنوان متولی تامین نقدینگی بخش صنعت با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کند ولی علاوه‌بر نقش دولت در همراهی زنجیره خودروسازی کشور برای گذر از بحران پیش رو، راهکارهای دیگری هم مورد توجه قرار گرفته است؛ به صورتی که بعضی بر توان داخلی برای مقابله با تحریم‌ها تاکید می‌کنند و عقیده دارند در وضعیت حاضر و برای مقابله با تحریم‌ها، باید به داخلی سازی و توسعه پلت فرم‌های داخلی پرداخت.

در کنار این نظر، بعضی کارشناسان شروع بحران خودروسازی در زمان تحریم را از ناحیه عدم تامین قطعه به دست بنگاه های قطعه سازی می‌خوانند و عقیده دارند که برای گذر از چالش‌های خودروسازی در زمان تحریم باید وضعیت تولید قطعه فراهم باشد و از این ناحیه تولیدکنندگان خودرو مشکلی در تامین قطعه نداشته باشند. این کارشناسان حتی عنوان می‌کنند که همکاری با گروه های هندی و چینی که در بازار ایالات متحده آمریکا هم سهمی ندارند، می‌تواند مانع از توقف تولید شود؛ چون که در زمان اوج گیری تحریم‌ها حفظ تیراژ حتی به کمک پلت فرم های قدیمی که در خطوط تولید خودروسازان قرار دارد از اولویت برخوردار است. بخش دیگری از کارشناسان هم مشکلات ناشی از اعمال مدیریت دستوری و قوانین و مقررات زائد در کشور را بیش از اثر تحریم‌ها می‌دانند. آنها معتقد هستند که در وضعیت تحریمی دولت باید با شناسایی این قوانین و پیشگیری از ایجاد قوانین زائد جدید به یاری زنجیره خودروسازی کشور بیاید. با توجه به اظهارات کارشناسان برای کم اثر کردن ضرب تحریم‌ها در صنعت خودرو به نظر می‌رسد که این راهکارها تنها حول ثبات تیراژ می‌چرخد، حال آنکه در تحریم‌های اولیه هسته‌ای در سال‌های ۹۲ و ۹۱ کیفیت خودرو به شدت افت کرد.

سه راس مثلث نجات صنعت خودرو

مدیریت صنعت خودرو در وضعیت عادی و وضعیت تحریم متفاوت به‌نظر می‌رسد. در شرایط حاضر که صنعت خودرو، دیوار تحریم‌ها را مقابل خود می‌بیند، مدیریت باید نگاهی متفاوت به تولید و کیفیت داشته باشد تا اثر تحریم‌ها در این بخش کاهش یابد. در این ارتباط حسن کریمی سنجری، کارشناس خودرو عقیده دارد که خودروسازی کشور امروز بیش از هر زمان دیگر به نگاه های جدید مدیریتی نیازمند است. این کارشناس تاکید دارد که امروز نمی‌توان با همان استراتژی دوره عادی و نبود تحریم‌ها به صنعت خودرو نگاه کرد. به این ترتیب باید به کمک دیدگاهی متفاوت از شرایط عادی از پیچ تحریم‌ها به سلامت گذر کرد.

کریمی سنجری معتقد است در وضعیتی که جذب سرمایه خارجی و دانش فنی، جذب شریک تجاری صاحب برند و بازار، امکان پیوستن به زنجیره جهانی ارزش خودرو و تولید رقابتی در کلاس جهانی را غیرممکن ساخته پس باید بر داشته‌های خود تمرکز کنیم. با توجه به اظهارات این کارشناس خودرو این پرسش مطرح می‌شود که مزیت‌های صنعت خودرو کشورمان چیست که در حال حاضر می‌توانیم با تکیه بر آن از تحریم‌های بین‌المللی گذر کنیم؟

کریمی سنجری در این خصوص می‌گوید که نخستین مزیت، نیروی انسانی توانمند که مهم‌ترین عنصر توسعه محسوب می‌شود در خوروسازی ایران در همه لایه‌ها و ابعاد آن وجود دارد که باید به درستی از آن بهره جست. وی در خصوص مزیت بعدی که می‌تواند به کمک صنعت خودروی کشور در مقابل تحریم‌ها بشتابد، تاکید دارد که شرکای خارجی صاحب دانش فنی مثل بعضی کمپانی های چینی و حتی غیرچینی که حاضرند به طور علنی و غیرعلنی با خودروسازی ایران همکاری کنند در وضعیت فعلی به عنوان مزیتی ارزشمند محسوب می‌شوند. به خصوص آن دسته از کمپانی های چینی که به سبب شریک اروپایی خود از دانش فنی قابل توجهی در طراحی و تولید ماژول‌های اصلی پلت فرم برخوردارند.

وی زیرساخت‌های موثر را سومین مزیت صنعت خودرو می‌خواند و ادامه می‌دهد که زیرساخت های موثری که پیش از این و در شرایط مساعد در این صنعت ایجاد شده، مانند خطوط تولید مجهز در شرایط دشوار فعلی قابل اتکا است. این کارشناس خودرو این سه مزیت را مثلث نجات صنعت خودرو می‌نامد و براین نکته تاکید می‌کند که شناسایی و باور داشتن به مثلث نجات باید نزد مدیران صنعت خودرو و به خصوص دولت به عنوان متولی اصلی این صنعت نهادینه شود. وی در آخر عنوان می‌کند که دولت برای آنکه خودروسازی ایران را از برآیند و هم‌افزایی این سه راس در قالب یک مثلث نجات، بهره‌مند سازد باید دست به تغییراتی اساسی در همه عوامل موثر در ایجاد فضای مساعد کسب و کار بزند. کریمی سنجری در ادامه در کنار توجه به مزیت های موجود برای مقابله با تحریم‌ها، به طراحی و تولید ماژول‌های قوای محرکه به‌عنوان اصلی‌ترین اجزای تولید پلت فرم از یک سو و همچنین کاهش قیمت تمام شده محصولات تولیدی از سوی دیگر تاکید دارد؛ به صورتی که کاهش قیمت تمام شده باید به هدف نخست صنعت خودروی ایران در روزهای بحرانی تبدیل شود و روش‌های خرید گران جای خود را به تامین اقتصادی و بر اساس تفکر کاهش قیمت تمام شده در این صنعت دهد.

توسعه پلت فرم‌های داخلی

ساخت پلت فرم های داخلی همواره از دغدغه های دست اندرکاران صنعت خودروی کشور بوده است. به نظر می‌رسد که اگر تولیدکنندگان خودرو پیش از اعمال تحریم‌های اولیه هسته‌ای کشور یا حتی در دوران پساتحریم در این خصوص اقدام موثری می‌کردند اکنون به راحتی تاثیر تحریم‌های یکجانبه ایالات متحده آمریکا بر تولید را کاهش می‌دادند، این در وضعیتی است که با وجود ادعای تولید خودروهای ملی هیچ‌گاه به ساخت پلت فرم داخلی توجهی نشد. با این حال سعید مدنی مدیرعامل پیشین شرکت صنعتی سایپا، عقیده دارد که نقش پلت‌فرم های داخلی برای مقابله با تحریم‌ها و کم اثر کردن آن خیلی پررنگ است. این کارشناس خودرو، عقیده دارد چنانچه پلت‌فرم های داخلی در زمانی که صنعت خودروی ایران وضعیت عادی داشت در دستور کار قرار می‌گرفت و توسعه می‌یافت در شرایط بازگشت تحریم‌ها، می‌توانست به کمک صنعت خودروی کشور بیاید.

مدنی البته بر این نکته تاکید می‌کند که در ارتباط با توسعه پلت‌فرم های داخلی گام هایی در گروه های خودروساز کشور برداشته شده است؛ پس با توجه به بازگشت تحریم‌ها، خودروسازان داخلی باید تمرکز خود را بر پلت‌فرم داخلی معطوف و با توسعه آنها در مقطع فعلی، تاثیر تحریم‌ها بر این صنعت را کمرنگ کنند. وی در حالی روی توسعه پلت‌فرم داخلی تاکید می‌کند که در دور نخست تحریم‌ها شاهد بودیم پلت‌فرم داخلی در خطوط تولید خودروسازان جایی نداشت و آنچه در این گروه ها تولید می‌شد بر اساس پلت‌فرم های وارداتی و قدیمی بود.

هم اکنون ولی مشاهده می‌شود که چند محصول به ادعای خودروسازان بر اساس پلت‌فرم های داخلی در حال تولید است. اگر چه این محصولات به خاطر عمق کم داخلی سازی، در حال حاضر و همزمان با اوج گیری تحریم‌ها به طور حتم با کاهش تیراژ رو به رو خواهند شد. مدنی معتقد است با توجه به معوقات خودروسازان در وضعیت فعلی نیاز است دولت و شبکه بانکی به منظور همراهی با صنعت خودرو، یک فرصت تنفس به خودروسازان بدهند تا آنها به جای پرداخت اصل و سود این معوقات به سیستم بانکی کشور، بتوانند سر و سامانی به سرمایه در گردش خود بدهند. این کارشناس در شرایطی فرصت تنفس را برای خودروسازان درخواست می‌کند که این صنعت به خاطر نبود سرمایه در گردش کافی در گذشته و همچنین انباشت بدهی‌های بانکی در شرایط حاضر فشار زیادی را از این ناحیه تحمل می‌کند. همکاری با کمپانی های چینی هم راهکار دیگری است که در شرایط تحریم می‌تواند مورد توجه زنجیره خودروسازی کشور قرار بگیرد. البته مدنی در ارتباط با این همکاری معتقد است که در دور جدید تحریم‌ها شرکت‌های چینی در ارتباط با همکاری خود با خودروسازان داخلی ملاحظاتی دارند. بیشتر این ملاحظات مربوط به نقل و انتقال‌های پولی است. پس باید برای این منظور راه حل هایی از طرف خودروسازان و سیاست‌گذاران کلان کشور طراحی شود تا این گروه ها بی‌دغدغه با طرف‌های ایرانی همکاری کنند ولی در وضعیتی که مدیرعامل پیشین سایپا بر توسعه پلت‌فرم های داخلی تاکید و آن را یکی از راهکارهای مقابله با تحریم‌ها می‌داند، فربد زاوه کارشناس خودرو معتقد است حذف قوانین زائد و همچنین تساهل و تسامح سیاست‌گذاران در قبال زنجیره خودروسازی موجب کم رنگ تر شدن اثر تحریم‌های خارجی و از میان برداشتن موانع تولید داخلی در این صنعت خواهد شد. این کارشناس خودرو، در ارتباط با راهکارهای پیش‌روی صنعت خودروی کشور برای عبور راحت از تحریم‌ها می‌گوید: بدون شک تحریم‌ها موجب به چالش کشیدن صنعت خودروی کشور خواهد شد ولی از آنجا که تجربه گذشته در این ارتباط وجود دارد می‌توان با استفاده از راهکارهایی اثر این چالش را کمتر کرد. وی نگاه به شرق را نخستین گامی می‌داند که می‌تواند مورد توجه زنجیره خودروسازی کشور قرار بگیرد. کمپانی های چینی در دور نخست تحریم‌ها به نوعی از خلأ شرکای فرانسوی در صنعت خودروی کشور استفاده کرده و توانستند تا حدودی صنعت خودروی ما را تحت تاثیر خود قرار دهند. استفاده از گروه های کوچک و متوسط اروپایی و همچنین تاسیس شرکت های واسط از طرف خودروسازان در اروپا به منظور تامین مواد اولیه و قطعات مورد نیاز این صنعت، راهکار دیگری است که زاوه مورد توجه قرار داده است.