چرا صنعت خودروی ایران ارزبری زیادی دارد؟
صنعت خودروی ایران، با وجود نقش مهمی که در اشتغال‌زایی و تأمین نیاز بازار داخلی دارد، طی دو دهه‌ی اخیر به یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان ارز کشور تبدیل شده است. این در حالی است که ارزآوری آن ناچیز بوده و این صنعت را در برابر نوسانات ارزی و تحریم‌ها به‌شدت آسیب‌پذیر کرده است. گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس نیز این واقعیت را به‌صورت مستند تأیید می‌کند.
وابستگی شدید به واردات: مونتاژکار یا تولیدکننده؟
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که صنعت خودرو در صدر فهرست صنایعی است که بیشترین ارزبری کوتاه‌مدت را دارند. به زبان ساده، این صنعت برای هر واحد ارزش افزوده‌ای که ایجاد می‌کند، به‌شدت به واردات مواد اولیه، قطعات و کالاهای واسطه‌ای وابسته است. این وابستگی تا حدی است که در عمل، تولید خودرو در ایران بیشتر شبیه به یک فرآیند مونتاژ است تا تولید واقعی.
این وابستگی دو نوع دارد:
- ارزبری کوتاه‌مدت: مربوط به واردات قطعات و مواد اولیه مانند ورق‌های فولادی خاص، سیستم‌های الکترونیکی و قطعات موتوری. اختلال در تأمین این اقلام می‌تواند به سرعت خط تولید را متوقف کند.
- ارزبری بلندمدت: مربوط به واردات کالاهای سرمایه‌ای و تجهیزات تولید مثل ربات‌های صنعتی، ماشین‌آلات پیشرفته و فناوری‌های طراحی. این تجهیزات اگرچه عمر طولانی دارند، اما وابستگی دائمی صنعت به منابع خارجی را تثبیت می‌کنند.
صنعت خودروی ایران، هم در بخش تولید داخلی و هم در بخش مونتاژ، با هر دو نوع این ارزبری‌ها دست‌به‌گریبان است. این وابستگی دوگانه باعث شده است که تراز ارزی این صنعت منفی باشد؛ یعنی میزان ارزی که برای واردات مصرف می‌کند، بسیار بیشتر از ارزی است که از طریق صادرات به دست می‌آورد.
دلایل اصلی ارزبری بالا
چرا صنعت خودروی ما تا این اندازه وابسته است؟ پاسخ این پرسش را باید در عوامل ریشه‌ای مختلفی جست‌وجو کرد:
- ضعف قطعه‌سازان داخلی و عمق پایین تولید: بسیاری از قطعه‌سازان ایرانی به‌دلیل نبود رقابت و تمرکز بر بازار انحصاری، انگیزه‌ای برای به‌روزرسانی فناوری و ارتقاء کیفیت نداشته‌اند. آن‌ها سال‌هاست که مشغول تولید قطعات محصولات قدیمی هستند و توانایی تولید قطعات پیچیده و با فناوری بالای خودروهای جدید را ندارند. این امر خودروسازان را ناچار به واردات گسترده‌ی قطعات کرده است.
- سیاست‌های حمایتی نادرست: سال‌ها حمایت بی‌رویه از خودروسازان و ایجاد انحصار در بازار، به جای افزایش بهره‌وری، انگیزه‌ی بومی‌سازی و ارتقاء را از بین برده است. این رویکرد، در عمل باعث شده که صنعت خودرو به جای تبدیل شدن به یک صنعت رقابتی و مولد، به یک مصرف‌کننده‌ی بزرگ ارز تبدیل شود.
آمارهای تکان‌دهنده
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، آمارهای مشخصی را در خصوص تراز ارزی این صنعت منتشر کرده است که وضعیت بحرانی آن را به‌وضوح نشان می‌دهد.
|
شاخص |
میزان |
توضیح |
|
سهم صادرات از تقاضای داخلی |
۰.۹ درصد |
این آمار نشان می‌دهد که تولیدات داخلی خودرو و قطعات، تقریباً هیچ قدرتی برای رقابت در بازارهای جهانی و کسب ارز ندارند و صادرات این بخش ناچیز است. |
|
سهم واردات واسطه‌ای از تقاضای داخلی |
۲۳.۲ درصد |
تقریباً یک‌چهارم نیاز صنعت خودرو برای تولید، از خارج کشور و با استفاده از ارز تأمین می‌شود، به‌ویژه در بخش قطعات نیمه‌ساخته، مواد اولیه خاص و فناوری. |
|
خالص ارزآوری نسبت به تقاضای داخلی |
منفی ۲۲.۳ درصد |
این رقم به معنای آن است که میزان ارزی که صنعت خودرو برای واردات مصرف می‌کند، بیش از ارزی است که از صادرات به دست می‌آورد و سالانه با کسری ارزی قابل‌توجهی مواجه است. |
این آمارها به‌طور خلاصه نشان می‌دهند که صنعت خودروی ایران به‌جای آنکه مولد ارز باشد، مصرف‌کننده‌ی اصلی آن است و بدون اتکا به منابع ارزی کشور، توان ادامه‌ی تولید ندارد.
راهکار چیست؟
کارشناسان معتقدند که برای اصلاح این وضعیت، سیاست‌گذاران باید رویکرد خود را تغییر دهند. تمرکز بر شاخص‌هایی مانند تراز ارزی به‌جای صرفاً اشتغال‌زایی یا تأمین نیاز داخلی، می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند. راهکارهایی مانند:
- تقویت زنجیره‌ی تأمین داخلی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های بومی.
- ایجاد فضای رقابتی برای خودروسازان و قطعه‌سازان.
- هدفمند کردن یارانه‌های ارزی و جلوگیری از تخصیص ارز به صنایع مونتاژکار.
اگرچه صنعت خودرو نقش مهمی در اقتصاد کشور دارد، اما وابستگی بیش از حد آن به ارز، یک چالش جدی است که آینده‌ی آن را در مواجهه با نوسانات و تحریم‌ها، در هاله‌ای از ابهام قرار می‌دهد.
دیدگاه بگذارید
اولین نفر باشید که دیدگاه خود را می نویسد