کاهش فروش رنو و پژو پس از ترک ایران رقم خورد

ویلیام برنز، عضو ارشد تیم مذاکره کننده دولت سابق آمریکا با ایران، در کتاب اخیر خود عنوان کرده که در جریان مذاکرات هسته‌ای، وزیر خارجه وقت فرانسه به رفع تحریم‌های مربوط به خودروسازی اصرار داشته است. به گفته وی، «لوران فابیوس» بخش اعظم نشست‌ها دوجانبه با ایران را در ژنو، به بحث در مورد لغو تحریم خودروسازی گذرانده، نه مباحث هسته‌ای. اظهارات «برنز» نشان می‌دهد بازار خودروی ایران فراتر از آنچه تصور می‌شد برای فرانسوی‌ها اهمیت داشته و یکی از اهداف اصلی آنها در پیش بردن مذاکرات هسته‌ای، از دست ندادن این بازار بوده است. اکنون هم که منابع خبری خارجی اعلام کرده‌اند دو خودروساز بزرگ فرانسه (پژو و رنو) زیان نسبتاً قابل‌توجهی از ناحیه کنار گذاشتن بازار ایران متحمل شده‌اند.

طبق گزارش‌های منتشره، خروج از ایران و کاهش فروش محصولات رنو، موجب کاهش درآمد این خودروساز فرانسوی در سه ماه ابتدایی سال ۲۰۱۹ میلادی شده است. در گزارش عملکرد سه ماهه شرکت رنو آمده است که درآمد این شرکت در حدفاصل ابتدای ژانویه تا انتهای مارس سال جاری میلادی، به ۱۲ میلیارد و ۵۲۷ میلیون یورو رسیده است. این رقم در مقایسه با ۱۳ میلیارد و ۱۵۵ میلیون یورو مدت مشابه سال پیش، کاهشی حدود ۸. ۴ درصد را نشان می‌دهد. در این گزارش ولی تاکید شده که خروج از ایران و کاهش فروش محصولات رنو در بازارهایی مثل آفریقا، خاورمیانه و همچنین هند، عوامل اصلی این نزول ۸. ۴ درصدی بوده‌اند. در کنار رنو اما دیگر غول خودروسازی فرانسه هم خبر از کاهش درآمد طی سه ماه ابتدایی سال ۲۰۱۹ میلادی داد. بر این اساس، کمپانی خودروسازی پژو فرانسه اعلام کرد درآمدش در این بازه زمانی ۱. ۱ درصد کاهش یافته، چون فروش آن در خارج از اروپا پایین آمده است. طبق آمار اعلامی، درآمد پژو به ۰۵. ۲۰ میلیارد دلار طی ابتدای ژانویه تا انتهای مارس رسیده است. آمارها می‌گویند فروش جهانی پژو در بازه زمانی تحت بررسی ۷. ۱۵ درصد سقوط کرده و به ۸۸۶ هزار و ۴۰۰ خودرو رسیده که یکی از دلایل اصلی آن، خروج این کمپانی از ایران عنوان می‌شود.

بازار خودروی ایران سال‌ها بود که عملاً در اختیار خودروسازان فرانسوی به ویژه پژو قرار داشت و همین حالا هم بخش زیادی از تولیدات صنعت خودرو کشور را محصولات آنها تشکیل می‌دهد. به جز دو مقطعی که خودروسازی ایران تحریم و فرانسوی‌ها مجبور به رفتن یا تعلیق کردن فعالیت‌هایشان شدند، همواره در طول ۳۰ سال اخیر رنو و به خصوص پژو در صنعت و بازار خودرو کشور نقش پررنگی داشتند. در این بین، پژو همیشه نسبت به رنو سهم بیشتری در بازار خودروی ایران داشته است؛ به طوری که هم اکنون بخش اعظم تولیدات ایران خودرو (بزرگ‌ترین خودروساز کشور) را پژویی‌ها تشکیل می‌دهند. رنو هم در طول ۱۲ سال اخیر سعی کرد سهم خود را در بازار ایران افزایش دهد و تا اندازه‌ای هم موفق بود، ولی هیچگاه نتوانست به گرد پژو برسد و همیشه زیر سایه هموطنش قرار داشته است. هم اکنون ولی هر دو خودروساز مطرح فرانسه با وجود اهمیت بسیار زیادی که بازار ایران برای آنها داشت، خروج کرده و تبعات این کارشان در حال حاضر خود را در آمار فروش این شرکت‌ها نشان داده است. بدون شک اگر رنو و پژو در ایران می‌ماندند و فعالیت خود را گسترش می‌دادند، اکنون نه تنها درآمدشان در این سطح کاهش پیدا نمی‌کرد، بلکه شاید زیان در دیگر بازارها را هم می‌توانستند تا حد زیادی از ناحیه ایران جبران کنند. البته ظاهراً آمریکایی‌ها به پژو وعده داده‌اند که تا چند سال دیگر درهای بازار خود را به روی محصولات این شرکت باز خواهند کرد. باید منتظر ماند و دید آیا خودروهای پژو می‌توانند طلسم حضور در دومین بازار بزرگ خودروی دنیا را بشکنند یا وعده آمریکایی‌ها سرابی بیش نبوده است. از آن طرف ولی رنو هم تاکید کرده که تبعات منفی خروج از ایران را به‌واسطه تعریف بازارهای جدید به ویژه در آفریقا، جبران خواهد کرد، اگرچه فعلاً که این اتفاق رخ نداده و رنو بابت خروج از کشور زیان دیده است.

پژو آمد و رفت

خروج خودروسازان فرانسوی از ایران دو بار در طول هشت سال اخیر رخ داده است، یکی در دوران تحریم‌های مربوط به سال‌های ۹۱ و ۹۲ و دیگری هم پس از خروج آمریکایی‌ها از برجام و توافق هسته‌ای که تا چند روز دیگر یک ساله خواهد شد. اواسط مارس ۲۰۱۲ میلادی بود که خبری شوکه کننده با عنوان خروج پژو از ایران منتشر شد. پژو اعلام کرد که به خاطر تحریم‌های بین‌المللی، دیگر نمی‌تواند به فعالیت خود در ایران ادامه دهد و پس از نزدیک به ۲۴ سال شراکت با ایران خودرو، چمدان‌هایش را بست و رفت. کمی بعد معلوم شد که ماجرا از کجا آب می‌خورد و چرا پژویی‌ها ناگهان به بازار ایران پشت کردند. قضیه از این قرار بود که جنرال موتورز غول خودروسازی آمریکا بخش کمی از سهام پژوسیتروئن را خرید و خودروساز فرانسوی را از ادامه حضور در بازار ایران منع کرد. پژویی‌ها هم با وجود آنکه در بازار ایران حضور پررنگی داشتند و با کمترین هزینه، سودی بزرگ را بابت تولید محصولات قدیمی‌شان (در ایران‌خودرو) به‌دست می‌آوردند، مرعوب شریک آمریکایی شده و ایران را ترک کردند. اگرچه پژویی‌ها به وضوح از نقش شریک آمریکایی خود در ماجرای ترک ایران صحبت به میان نیاوردند، با این حال کاملاً روشن بود رفتن آنها ریشه در شراکت جدیدشان دارد. در واقع سهامداری جنرال‌موتورز در پژو، مانعی بزرگ بر سر راه خودروساز فرانسوی برای ماندن در ایران قرار داد و این کمپانی که سودای حضور در بازار آمریکا را در سر می‌پروراند، خیلی زود دست و پایش سست شد و با پشت پا زدن به بیش از دو دهه شراکت، خودروسازی ایران را به حال خود رها کرد و رفت.

با خروج پژو از ایران، صنعت خودروی کشور با بحرانی بزرگ رو به رو شد و افت تولیدی شدید را تجربه کرد و این ماجرا نزدیک به دو سال و تا دوران توافق هسته‌ای ادامه داشت. در این مدت خبرهایی مبنی بر ضرر و زیان پژویی‌ها به خاطر خروج از بازار ایران منتشر می‌شد و حتی خبر رسید برخی واحدهای قطعه‌سازی این شرکت به خاطر قطع ارتباط با ایران خودرو، کاهش فعالیت و تعدیل نیرو را تجربه کرده‌اند. گذشت تا اینکه ایران و جهان بر سر مساله هسته‌ای به توافق رسیدند و در ادامه، برجام را به‌عنوان سندی بین‌المللی امضا کردند تا سایه تحریم از سر کشور کنار رفته و خودروسازان خارجی مجوز بازگشت بگیرند. اتفاقاً پژو نخستین خودروسازی بود که بلافاصله پس از اعلام توافق هسته‌ای، از تمایل برای همکاری مجدد با صنعت خودرو ایران خبر داد و در نتیجه، مذاکراتی بین طرفین برگزار شد. پژو و ایران خودرو سرانجام در زمستان ۹۴ قرارداد جدیدی را امضا کردند که گفته می‌شد بسیار متفاوت از گذشته و به اصطلاح برد برد است. طبق این قرارداد بنا شد پژو سه خودروی جدید شامل ۲۰۰۸، ۲۰۸ و ۳۰۱ را در ایران به تولید رسانده و برای ساخت آنها از قطعه‌سازان داخلی استفاده کند. انتقال تکنولوژی و صادرات و تولید ۲۰۰ هزار دستگاهی تا سال ۲۰۲۲ هم دیگر برنامه‌های پژو در ایران بود که البته در بین همه آنها فقط تولید پژو ۲۰۰۸ محقق شد.

از همان ابتدای حضور مجدد پژو در ایران گمانه‌زنی‌هایی مبنی‌بر بی‌وفایی مجدد این کمپانی وجود داشت و سرانجام هم خودروساز فرانسوی تحت تأثیر بازگشت تحریم‌ها، برای بار دوم ایران را ترک کرد. خروج مجدد پژو از ایران پس از آن اتفاق افتاد که آمریکایی‌ها شامگاه هجدهم اردیبهشت ۹۷ از برجام خارج شده و اعلام کردند خودروسازی کشور از اواسط تابستان همان سال تحریم خواهد شد. پژو همان‌طور که جزو نخستین شرکت‌های حاضر در ایران پس از توافق هسته‌ای بود، پس از نقض آن هم در صف ابتدایی خروج قرار گرفت و بی‌توجه به قراردادش با ایران خودرو، کشور را ترک کرد. اکنون خبرها از آن حکایت دارد که خروج از ایران برای پژو بی‌دردسر نبوده و درآمد این شرکت را کاهش داده است. تا پیش از قرارداد جدید، بیشتر درآمد پژو از بازار ایران، به تأمین قطعات خودروهای قدیمی و دریافت حق لیسانس آنها مربوط بود و پس خودروساز فرانسوی به نوعی با کمترین هزینه، بیشترین سود ممکن را از این بازار می‌برد. اکنون ولی این سود بی‌دردسر از دست رفته است، چه آنکه پژویی‌ها نتوانستند و نمی‌توانند در هیچ‌جای دنیا به‌جز ایران، درآمدی قابل‌توجه و بی‌دردسر از ناحیه تولید محصولات قدیمی و از رده‌خارج کسب کنند. هم اکنون ایران خودرو به واسطه قطعاتی که از قبل ذخیره کرده، همچنان به تولید محصولات پژو مشغول است، با این حال بعید به‌نظر می‌رسد بتواند ساخت مدل ۲۰۰۸ را پس از اتمام قطعات، ادامه دهد.

رنویی که نمی‌خواست برود

اگرچه رنو به اندازه پژو در ایران درآمد نداشت، ولی خروج از این بازار برای آنها هم خالی از زیان نبوده است. رنو از اوایل دهه ۸۰ تصمیم گرفت حضوری پر رنگ در ایران داشته باشد و حتی به رقیبی جدی برای هموطن خود در این بازار تبدیل شود. در آن مقطع، قراردادی تحت عنوان پلت فرم مشترک X90 بین رنو و طرفین ایرانی (سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، ایران خودرو و سایپا) امضا شد و اوایل سال ۸۶ اولین محصول حاصل از آن با نام تندر ۹۰ به تولید رسید. این کمپانی قصد داشت سالی ۳۰۰ هزار دستگاه تندر ۹۰ را در ایران به تولید برساند، ولی مشکلات حاشیه‌ای اجازه تحقق این هدف را نداد و رنو همچنان زیر سایه پژو باقی ماند اگرچه درآمد خوبی هم حاصل می‌کرد. در جریان تحریم‌های سال ۲۰۱۲، رنو هرچند مثل پژو از ایران نرفت، با این حال سطح فعالیت‌هایش را کاهش داد تا از ترکش‌های تحریم در امان باشد. با حصول توافق هسته‌ای و برجام، رنو تصمیم گرفت ضمن ازسرگیری فعالیت‌هایش در ایران، شکل حضور خود را در این بازار تغییری اساسی بدهد. خودروساز فرانسوی تابستان سال ۹۶ پس از کلی گفت و گو و کش و قوس، سرانجام قرارداد همکاری مشترک خود را با سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) امضا کرد و قرار شد اوایل سال ۲۰۱۸ میلادی، طرفین وارد فاز اجرایی و تولید شوند. بر این اساس، رنو و ایدرو متعهد به انجام یکسری تعهدات در قبال یکدیگر شدند، از جمله اینکه طرف ایرانی باید یک سایت تولیدی حاضر و آماده را به‌عنوان آورده خود در قرارداد موردنظر، در اختیار خودروساز فرانسوی می‌گذاشت. در مجموع ولی وضعیت به شکلی پیش رفت که دو طرف به تعهدات خود عمل نکردند، به ویژه اینکه سایت موردنظر در اختیار رنو قرار نگرفت و قرارداد وارد فاز اجرایی نشد. بدین ترتیب با خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها علیه خودروسازی ایران، رنویی‌ها هم به قرارداد خود پشت کرده و رفتند.

این خروج درحالی‌اتفاق افتاد که پس از لغو برجام، کارلوس گوسن مدیرعامل وقت رنو اعلام کرد با وجود بازگشت قریب‌الوقوع تحریم‌ها، این کمپانی در ایران می‌ماند اما سطح فعالیت‌هایش را برای در امان ماندن از جرائم نقض تحریم، کاهش می‌دهد. کمی بعد ولی رنویی‌ها زیر حرف‌شان زده و اعلام کردند تحت تأثیر تحریم‌های آمریکا، از ایران می‌روند. آن‌ها اعلام کردند فروش قطعات به ایران را تا پایان سال ۲۰۱۸ میلادی به صفر می‌رسانند. اگرچه خودروسازان ایرانی هنوز مشغول تولید محصولات رنو هستند، با این حال به‌نظر می‌رسد آنها با استفاده از قطعات ذخیره شده تا قبل از تحریم، مشغول تولید تندر ۹۰ و ساندرو هستند. به این ترتیب اگرچه حضور خودروسازان فرانسوی در ایران به واسطه تحریم‌ها با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده ولی خودروسازی ایران آنچنان با فرانسوی‌ها گره خورده که خروج خودروسازان این کشور ضرر دو سویه‌ای را نصیب طرف ایرانی و فرانسوی کرده است. به‌واسطه خروج پژو و رنو هم خودروسازی ایران دچار ضرر و زیان شده و هم طرف فرانسوی با کاهش فروش رو به رو شده است. به این ترتیب با روایت حضور فرانسوی‌ها در صنعت خودرو ایران مشخص می‌شود که چرا لوران فابیوس بخش اعظم جلسات دوجانبه با ایران را در ژنو، به بحث مجدد لغو تحریم خودروسازی گذرانده، نه مباحث هسته‌ای. شاید وی هم چنین روزهایی را پیش بینی می‌کرده است.

دنیای اقتصاد