خداحافظی با طرح زوج و فرد

۱۴ سال پیش کارشناسان و مسئولان ترافیکی تهران به این نتیجه رسیدند که طرح ترافیک به‌ تنهایی نتوانسته است حال و هوای تهران را بهبود ببخشد. به همین خاطر با الگو گیری از کشورهای دیگر، مدل رفت و آمد نوبتی آن هم با استناد به رقم سمت راست پلاک خودروها در محدوده مرکزی شهر تهران را اجرایی کردند؛ طرحی که بعدها به طرح «زوج یا فرد» شناخته شد.

قرار بود با اجرای طرح نوبتی کردن رفت و آمد خودروها در محدوده مرکزی شهر تهران یا همان زوج و فرد، محدودیت رفت و آمد دیگری با هدف کاهش حجم ترافیک که علت اصلی آلودگی بیش از حد هوای کلانشهر تهران بود اجرا شود اما گذشت زمان و اجرای این طرح که همه جوانب آن در نظر گرفته نشده بود، ترافیک تهران را با چالش‌های گوناگون دیگری مانند پدیده افزایش سرانه مالکیت خودرو، افزایش میل استفاده از موتور سیکلت‌، ایجاد شغل‌های کاذب موتورسیکلت محور و… مواجه کرد که اکنون حل هر کدام از این معضل‌های زاییده شده از زوج و فرد، نیازمند نسخه درمانی جداگانه است.

مسئولان امر خیلی زود متوجه شدند که طرح نوبتی کردن رفت و آمد در تهران جوابگو نیست ولی ترجیح دادند که کج دار و مریض این طرح را ادامه دهند تا شاید طرحی بهتر برای جایگزینی آن پیدا کنند تا اینکه بررسی‌های دانشگاهی هم مهر تأییدی بر ناموفق بودن طرح زوج یا فرد زد و نشان داد به جای رفت و آمد نوبتی، خودروها می‌بایست براساس میان آلایندگی، رفت و آمدشان مدیریت شود و به همین خاطر اکنون پس از گذشت ۱۴ سال شاهد لغو طرح زوج و فرد و اجرای طرحی تحت عنوان «محدوده کنترل آلودگی هوا» هستیم؛ طرحی که بنا به گفته مشاور فرهنگی معاون حمل ونقل ترافیک شهرداری تهران شبیه یک جراحی ترافیکی است و سعی شده است زمینه ساز تغییر رفتاری خودروسواران شود.

علی پیرحسینلو با اشاره به تاریخچه اجرای طرح زوج و فرد در تهران گفت‌: از آذر ماه سال ۸۴ و با توجه به شرایط خاص، مدیران شهری و مسئولان تصمیم گرفتند رفت و آمد خودروها را نوبتی کنند که بر این اساس رفت و آمد خودروها بر اساس عدد سمت راست پلاک‌شان به روزهای زوج و فرد تقسیم شد و از ساعت ۶ و ۳۰ تا ۱۹ این طرح اجرایی می‌شد.

مشاور فرهنگی معاون حمل و نقل شهرداری تهران با ذکر اینکه با توسعه شهر تهران مرزهای محدوده زوج و فرد از شمال و شرق گسترش یافت، اظهارکرد: از سال ۹۲ هم کنترل هوشمند محدوده «زوج و فرد» در دستور کار قرار گرفت.

طرح زوج یا فرد کارایی خود را از دست داده است

وی با اشاره به این که عمده دلیلی که موجب شد تجدید نظر اساسی در اجرای طرح زوج و فرد در محدوده مرکزی شهر تهران انجام شود، این بود که بر اساس نظر متخصصان این طرح کارایی خود را از دست داده و نتوانسته بود به اهداف مورد نظر خود دست یابد، اظهار کرد: این طرح عوارض و کج کارکردهایی پیدا کرده بود که ادامه آن زیان‌بخش بود.

تشریح کج کاردهای طرح زوج یا فرد

پیرحسینلو با اشاره به کج کارکردهای طرح زوج یا فرد اظهارکرد: این طرح باعث ترغیب بخشی از جامعه به خرید خودروی دوم کرد که بعضاً غالب خودروهای دوم خانواده‌ها ارزان‌تر، کهنه‌تر و در نهایت آلاینده‌تر بودند.

مشاور فرهنگی معاون حمل و نقل شهرداری تهران با اشاره به این که طرح زوج و فرد موجب ترغیب بخشی از جامعه به نقض قانون، رفت و آمد غیر مجاز، فرار از کنترل و نظارت دوربینی با مخدوش کردن پلاک شد، گفت‌: با توجه به این که محدودیت رفت و آمد خودروها تنها یک روز در میان بود در بلند مدت شاهد آن بودیم که تأثیر این طرح بر کاهش ترافیک از بین رفت و در نتیجه با افزایش ترافیک آلودگی هوا هم بیشتر شد و در کل طرح «زوج یا فرد» از کارکرد واهداف اصلی خود دور شد.

وی با تاکید بر این که طرح زوج یا فرد عملاً تأثیر مستقیمی بر کاهش آلایندگی هوا نداشت، اظهارکرد: بررسی دیگر شهرهای دنیا نشان دهنده این است که طرح رفت و آمد نوبتی اگر در مقاطع کم و در محدوده‌های کوچک انجام شود، پاسخگو است اما اگر محدوده بزرگ‌تر و دوره زمانی آن از موقت به دائم تبدیل می‌شود، رفتار مصرف کننده و شهروندان میل به این سمت دارد که یا این ممنوعیت را دور بزنند و یا از آن فرار کنند.

پیرحسینلو ادامه داد: در نتیجه عملاً شاهد آن هستیم که با گذشت ۱۴ سال از اجرای طرح نوبتی رفت و آمد یا همان زوج یا فرد تعداد خودروهای شهر تهران به دو برابر افزایش یافته است و این طرح نه تنها هیچ تأثیری بر کاهش آلودگی هوا شهر ندارد، بلکه معکوس عمل کرده و باعث افزایش آلودگی هوا شده است همچنین تأثیر مثبتی هم بر کاهش ترافیک در محدوده مرکزی شهر نداشته است.

جراحی سنگین به نام حذف «زوج یا فرد»

وی در بخش دیگری از اظهاراتش با ذکر این که طرح «زوج و فرد» به مرور زمان کارکرد خود را به عنوان سیاست کلان ترافیکی از دست داد و مدیران شهری هم به این نتیجه رسیدند که طرح «زوج یا فرد» باید حذف شود، گفت‌: از سال ۹۳ تاکنون مدیران شهری در پلیس و شهرداری بحث تجدید نظر در طرح «زوج و فرد» را در دستور کار خود قرار دادند و حتی به شکل افراطی حذف کامل زوج و فرد را به عنوان یک گزینه انتخاب کردند، ولی نتوانستند راه‌حلی پیدا کنند و در نهایت در این دوره مدیریت شهری جراحی اساسی در این حوزه انجام گرفت.

پیر حسینلو با اشاره به این که در سال ۹۷ به دنبال اجرای موفقیت آمیز طرح ترافیک جدید همگان متقاعد شدند که می‌توان الگوی طرح ترافیک را به محدوده زوج و فرد تعمیم داد، گفت‌: مهم‌ترین مزیت طرح ترافیک فعلی متغیر بودن زمان و شرایط سفر است که به طور هوشمند نیز کنترل می‌شود.

وی با ذکر این که کاربر می‌تواند رفتار خود را از طریق سیستم هوشمند مدیریت و با الگوی انتخاب عقلانی زمان سفر خود را انتخاب کند، اظهارکرد: ما در طرح ترافیکی جدید ممنوعیت را به «محدودیت» تبدیل کردیم و به شهروندان اختیار عمل داده شده است و حق انتخاب دارند تا بر اساس الگوهای سفر، رفتار خود را انتخاب کنند.

مشاور فرهنگی معاون حمل و نقل شهرداری تهران با ذکر این که شهروندان می‌توانند با استفاده از الگوهای سفری که اعلام شده است زمان و مدت سفر خود را پیش‌بینی کنند، گفت‌: این شکل سفر می‌تواند اوج ترافیک در صبح و عصر در محدوده زوج و فرد را بشکند چرا که عقیده داریم که شناورسازی قیمت زمینه‌ساز تغییر رفتار خودروسواران می‌شود.

وی با اشاره به این که پیش از این میزان آلایندگی خودرو در هزینه سفر تأثیری نداشت اما از سال قبل با اعمال معاینه فنی برتر تخفیف ۲۵ درصدی را برای ساکنان محدوده زوج و فرد در نظر گرفتیم، گفت‌: تلاش ما بر این است که تا الگوی خاص رفتاری ترافیکی مردم را بهبود ببخشیم.

ایسنا