چالش تأمین نقدینگی خودروسازان از بازار سرمایه

تأمین منابع مالی از مسیری کم‌ هزینه، این روزها خیلی از خودروسازان را به خود مشغول کرده است. گروه‌های خودروساز همواره از مسیرهایی معمول، مثل دریافت تسهیلات مالی از سیستم بانکی کشور، استفاده از طرح‌های پیش‌فروش و فروش فوری و در مواقع ضروری هم فروش اموال مازاد برای تأمین نقدینگی موردنیاز خود بهره برده‌اند. مسیرهایی که این روزها هزینه سنگینی بر دوش خودروسازان قرار داده است.

به ‌عنوان نمونه خودروسازان با دریافت تسهیلات و وام بانکی در قالب سرمایه در گردش، باید در مدت یکسال وام یاد شده را بازپرداخت کنند و اگر پروسه بازپرداخت با تأخیر هم همراه باشد، مشمول جریمه خواهند شد. یا عموماً بانک‌ها وقتی وام و تسهیلاتی را در اختیار خودروسازان قرار می‌دهند، چند درصد بیش از نرخ بهره مصوب، سود دریافت می‌کنند؛ به طوری که نرخ بهره‌ها معمولاً بین ۱۸ تا ۲۵ درصد با خودروسازان محاسبه می‌شود. دست آخر اینکه به خاطر محدود بودن منابع مالی شبکه بانکی، در خیلی مواقع تسهیلات یا وام با چالش‌هایی همراه است. به‌عنوان مثال در آخرین نمونه از تسهیلات‌دهی به خودروسازان از طریق سیستم بانکی مقرر شد ۱۱ هزار میلیارد تومان در اختیار زنجیره خودروسازی قرار داده شود. از این مبلغ تنها ۴ هزار میلیارد تومان به زنجیره خودروسازی پرداخت شد. هنوز درباره باقی مانده این مبلغ که براساس توافق انجام گرفته قرار بود به‌ صورت ارزی در اختیارآنها قرار گیرد، تصمیم‌گیری نشده است. زمزمه‌هایی در ارتباط با پرداخت الباقی این مبلغ به‌صورت ریالی مطرح شد، ولی با توجه به عواقب تورم‌زای تزریق این حجم از نقدینگی به‌ صورت ریالی، به‌نظر می‌رسد این موضوع منتفی باشد. پرداخت تسهیلات به ‌صورت ارزی هم با توجه به وضعیت کنونی کشور و موانع موجود در راه تأمین ارز هم اکنون به دیوار بانک مرکزی برخورد کرده است.

از طرف دیگر، گروه‌های خودروساز به نوعی ‌کارتهای خود را برای دریافت تسهیلات در طول سالیان اخیر سوزانده‌اند. اگرچه که آنها عقیده دارند تأمین نقدینگی از طریق تسهیلات بانکی با توجه به نرخ سود بالا موجب می‌شود تا تأمین منابع مالی ازاین طریق گران تمام شود، با این حال اخذ تسهیلات بانکی یکی از مسیرهای اصلی تأمین نقدینگی این شرکت‌ها است. به‌عنوان نمونه طبق صورت‌های مالی خودروسازان در سال ۹۷ که توسط سازمان بورس منتشر شده، ایران خودرویی‌ها سال پیش در کنار تسهیلات پنج هزار میلیارد ریالی که از بانک مهر اقتصاد دریافت کرده‌اند، چهار هزار میلیارد ریال هم از بانک شهر و ۲هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال هم از بانک صادرات دریافتی تسهیلات داشته‌اند. در مجموع این شرکت ۱۱ هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال (معادل هزار و ۱۵۰ میلیارد تومان) تسهیلات بانکی در طول سال پیش دریافت کرده است. یا مثلاً پارس خودرویی‌ها که سومین خودروساز مطرح کشور به حساب می‌آیند، ۲۶ درصد از تأمین مالی خود را در طول سال مالی گذشته از ناحیه تسهیلات بانکی انجام  داده‌اند.از طرف دیگر تأمین نقدینگی از طریق پیش‌فروش و فروش فوری محصولات یا فروش اموال مازاد هم مسیر دیگری برای تأمین نقدینگی خودروسازان محسوب می‌شود؛ مسیری که گفته می‌شود شمار یک میلیون دستگاه خودروی پیش ‌فروش شده روی دست خودروسازان گذاشته است.

باز هم طبق اطلاعات سازمان بورس مجموع جذب نقدینگی ایران خودرو و سایپا با استفاده از روش پیش‌فروش، چیزی نزدیک به ۲۴ هزار میلیارد تومان در سال گذشته بوده است. هر دو شرکت در مقایسه با سال ۹۶، با افزایش رقم پیش دریافت‌های جاری رو به رو شده‌اند، به طوری که ایران خودرو ۵۷ درصد رشد را در این بخش به خود می‌بیند و سایپایی‌ها هم جهشی ۴۴ درصدی را به ثبت رسانده‌اند. با این شرایط چه راهکارهایی پیش روی خودروسازان قرار دارد تا به کمک آنها بتوانند از مسیر بهتری به تأمین نقدینگی مورد نیاز خود دست یابند.

در این زمینه بعضی از کارشناسان توصیه می‌کنند که تأمین نقدینگی از طریق بازار سرمایه می‌تواند به‌عنوان راهکار مورد توجه خودروسازان قرار گیرد. در ذیل این راهکار، سه مسیر برای تأمین مالی از طریق بازار سرمایه وجود دارد. این سه راه عبارتند از انتشار سهام در بازار اولیه (عرضه عمومی اولیه)، انتشار اوراق بهادار مالی اسلامی (صکوک) و افزایش سرمایه از طریق آورده نقدی سهامداران. در این بین به‌نظر می‌رسد که راهکار اول پیش‌تر مورد استفاده خودروسازان قرار گرفته است. هم اکنون خودروسازان می‌توانند دو راه دیگر، یعنی انتشار اوراق بهادار مالی اسلامی (صکوک) و افزایش سرمایه از طریق آورده نقدی سهامداران را برای تأمین نقدینگی مورد نیاز خود در دستور کار قرار دهند.به طور مثال انتشار اوراق می‌تواند مزیت‌هایی مانند پرداخت اصل بدهی در سررسید، معافیت مالیاتی سود اوراق برای خریداران، امکان تأمین مالی بلندمدت، مشارکت سرمایه‌گذاران خرد در تأمین مالی شرکت‌ها و امکان تأمین مالی با حجم بسیار بالا به دنبال داشته باشد.

در این بین کارشناسانی دیگر تاکید دارند که موانعی در راه استفاده از بازار سرمایه برای تأمین مالی شرکت‌های خودروساز وجود دارد. چنانچه این موانع بر طرف نشود آنها نمی‌توانند از این طریق مشکل تأمین نقدینگی خود را حل کنند. در ارتباط با انتشار اوراق می‌توان به موانعی از قبیل طولانی بودن فرآیند انتشار اوراق، بالا بودن هزینه‌ها و کارمزد، تأثیرپذیری نرخ‌های تأمین مالی از بازار پول و همچنین محدودیت‌های موجود در قیمت‌گذاری محصولات از مشکلات تأمین مالی از طریق این ابزار اشاره کرد.با توجه به این شرایط ابتدا به بررسی دلایل به بن بست خوردن راه‌های معمول تأمین نقدینگی گروه‌های خودروساز می‌پردازیم و در ادامه موانع موجود در راه استفاده از بازار سرمایه برای تأمین مالی و راهکارهای گذر از این موانع را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

مسیرهای دیگر تأمین نقدینگی

همان طور که اشاره شد تأمین نقدینگی از طریق طرح‌های پیش‌فروش و فروش فوری یکی از راه‌های معمول برای تأمین مالی خودروسازان است. با این حال این مسیر هم اکنون خود تبدیل به یک چالش برای خودروسازان شده است.گروه‌های خودروساز در طول سال اخیر بر اساس تکلیف وزارت صمت اقدام به پیش‌فروش و فروش فوری برای تأمین نقدینگی و همچنین کاهش التهابات بازار کردند. این حجم از پیش ‌فروش و فروش فوری با توجه به مشکلات این شرکت‌ها در خطوط تولید و همچنین فشاری که از ناحیه قیمت‌گذاری دستوری به خودروسازان وارد شد نهایتاً باری شد بر دوش خودروسازان.البته باید به نوع قراردادهایی که خودروسازان با مشتریان خود منعقد می‌کنند، توجه کرد.

خودروسازان مکلف هستند علاوه‌بر سود مشارکت، در صورت تأخیر در تحویل خودرو نسبت به پرداخت جریمه تأخیر هم متعهد شوند. پرداخت سود مشارکت و جریمه دیرکرد در کنار تحویل خودرو با قیمت‌های دستوری و بدون توجه به هزینه‌های پرنوسان تولید با توجه به بدهی پیشین این شرکت‌ها شرایط را به طوری پیش می‌برد تا تأمین مالی از طریق طرح‌های پیش ‌فروش و فروش فوری به جای اینکه حلال مشکلات خودروسازان باشد به پاشنه آشیل این روزهای آنها تبدیل شود. در کنار این مساله، تأمین مالی از طریق شبکه بانکی با توجه به هزینه بالایی که برای این شرکت‌ها در پی دارد، خود هم دردسرهایی دارد. البته نمی‌توان از کنار این موضوع گذشت که سیستم بانکی کشور هم با توجه به حجم بدهی پیشین که خودروسازان به این سیستم دارند، آن‌ها را در ردیف مشتریان بدحساب قرار داده است. حال با توجه به مباحث مطرح شده، در وضعیت کنونی به نظر می‌رسد که شرکت‌ها باید به دنبال راهکارهای دیگر برای تأمین نقدینگی مورد نیاز خود باشند. تأمین مالی از طریق بازار سرمایه می‌تواند به نوعی راه خودروسازان را برای تأمین مالی هموار کند. البته کارشناسان تاکید دارند برای استفاده از بازار سرمایه، گروه‌های خودروساز باید موانع موجود در این مسیر را مرتفع کنند.یک کارشناس مالی می‌گوید: هم اکنون گروه‌های خودروساز چنانچه بخواهند از طریق بازار سرمایه نسبت به تأمین مالی خود اقدام کنند دو مسیر را پیش رو دارند. مسیر اول، انتشار اوراق بهادار مالی اسلامی (صکوک) و مسیر دیگر افزایش سرمایه از طریق آورده نقدی سهامداران است.

این کارشناس می‌گوید: برای منتشر کردن اوراق مشارکت تمامی شرکت‌های فعال در بورس، ازجمله گروه‌های خودروسازبا محدودیت‌هایی مواجه هستند. به‌عنوان مثال در وضعیتی که گروه‌های خودروساز پیش‌تر تا حد مجاز اوراق مشارکت منتشر کرده‌اند، چنانچه بخواهند اوراق بیشتری منتشر کنند، نیازمند کسب مجوزهای لازم هستند. این در وضعیتی است که صورت‌های مالی منتشر شده آنها مجوزدهندگان را مردد می‌کند؛ چون هم اکنون با توجه به صورت‌های مالی که نشان از زیان سنگین آنها دارد، نهادهای ناظر بر انتشار اوراق نمی‌توانند به خودروسازان اجازه دهند تا از طریق انتشار اوراق نسبت به تأمین نقدینگی خود اقدام کنند.

این کارشناس مالی ادامه می‌دهد طولانی بودن فرآیند انتشار اوراق، بالا بودن هزینه‌ها و کارمزد، تأثیرپذیری نرخ‌های تأمین مالی از بازار پول و همچنین محدودیت‌های موجود در قیمت‌گذاری محصولات از مشکلات تأمین مالی از این مسیر است. چنانچه خودروسازان بخواهند مجوز انتشار اوراق را بگیرند ابتدا باید فکری به حال زیان ثبت شده در صورت‌های مالی خود کنند.

 در این زمینه شاید تجدید ارزیابی سرمایه بتواند تا اندازه‌ای زیان درج شده این شرکت‌ها را در صورت مالی پوشش دهد. با این حال این کارشناس مالی تاکید می‌کند تجدید ارزیابی بدون اصلاح ساختار مالی درون گروه‌های خودروساز به سرعت تاثیرگذاری خود را از دست می‌دهد و گروه‌های خودروساز را بار دیگر به نقطه اول باز می‌گردند.همان طور که اشاره شد راهکار دیگری که خودروسازان می‌توانند از طریق بازار سرمایه مشکل نقدینگی خود را حل کنند، افزایش سرمایه از طریق آورده نقدی سهامداران است.البته خودروسازان در این زمینه با یک چالش اساسی روبه‌رو هستند و آن در اختیار داشتن بخش عمده‌ای از سهام خود است.

در این زمینه این کارشناس مالی می‌گوید: خودروسازان از طریق بعضی از شرکت‌های زیرمجموعه خود اقدام به خرید سهام خود در بورس کرده‌اند. بنابراین آنها علاوه‌بر اینکه بخشی از سرمایه خود را به خاطر خرید این سهام از دست داده‌اند، چنانچه بخواهند از طریق بازار سرمایه نسبت به افزایش سرمایه نقدی توسط سهامداران خود اقدام کنند (از آنجا که خود این شرکت‌های زیرمجموعه مشکل نقدینگی دارند) نمی‌توانند در مقام سهامدار آورده نقدی برای خودروسازان داشته باشند. راهکاری که این کارشناس مالی برای استفاده از این مسیر بیان می‌کند، فروش سهام خودروسازان توسط شرکت‌های زیرمجموعه آنها است. این کارشناس عقیده دارد اگر این سهام فروخته شود، از دو وجه به نفع خودروسازان است. نفع اول خودروسازان این است که از محل فروش این سهام نقدینگی به آنها تزریق می‌شود. نفع دیگر این است که چنانچه این اتفاق بیفتد راه برای تأمین نقدینگی از طریق افزایش سرمایه نقدی سهامداران هموار می‌شود؛ چون این امکان وجود دارد که شخص حقیقی یا حقوقی که اقدام به خرید سهام می‌کند، دارای نقدینگی کافی برای تزریق به گروه‌های خودروساز از مسیر افزایش سرمایه نقدی سهامداران باشد.

دنیای اقتصاد