تاثیر تحریم ها بر صنعت خودرو

با بازگشت تحریم های آمریکا علیه خودروسازی کشور، این صنعت بزرگ، عصری جدید پر از دشواری و چالش را شروع کرده و بر این اساس، نه تنها شرکای معتبر خارجی خود را از دست داده، بلکه تیراژ و کیفیت محصولاتش هم رو به نزول خواهد رفت.

تحریم های جدید آنقدر سختگیرانه هستند که تقریبا همه خودروسازان معتبر، ایران را ترک کرده و صنعت خودرو کشور را تنها گذاشته اند. در این وضعیت، اگرچه خروج خودروسازان خارجی در کل موجب کاهش تیراژ و افت کیفیت و متوقف شدن برنامه‌های آنها در صنعت خودرو کشور خواهد شد، ولی اثرات این «خروج» بر کمپانی های خودروساز داخلی یکسان نبوده و متفاوت است. بر این اساس، خروج خارجی ها در بعضی شرکت های داخلی منجر به کاهش شدید تولید و افت کیفی همزمان با از دست رفتن شریکی بین‌المللی خواهد شد و در بعضی دیگر، اثراتی خفیف تر می‌گذارد. به عنوان مثال، رفتن پژو می‌تواند ضمن بر هم زدن قرارداد این کمپانی با ایران خودرو، تولید محصولاتی نظیر ۲۰۶ و ۴۰۵ و پارس را به شدت مختل کند، ولی رفتن سیتروئن، اثر خاصی روی تیراژ سایپایی‌ها ندارد، اگرچه آنها را از شریکی بین‌المللی محروم می‌کند.

 چالش تامین قطعات پژوهای ایران خودرو

شکی وجود ندارد که قطع ارتباط پژو سیتروئن با خودروسازی کشور، بیشترین ضربه را در مقایسه با دیگر کمپانی های خودروساز خارجی، به پیکره صنعت خودرو کشور وارد خواهد کرد. دوقلوهای فرانسوی اگرچه جزو نخستین کمپانی هایی بودند که بعد از توافق هسته‌ای و برجام راهی ایران شده و گفت و گو ها را برای همکاری‌های جدید با ایران خودرو و سایپا را شروع کردند، با این حال بعد از نقض برجام هم در خروج از کشور پیشقدم شدند. در این میان، پژو که یکی از قدیمی‌ترین شرکای خودروسازی ایران به شمار می‌رود، بعد از برجام، قرارداد همکاری مشترک خود را با ایران خودرو به امضا رساند و قرار شد در فاز نخست همکاری، سه محصول جدید این کمپانی در ایران به تولید برسد. پژو ۲۰۰۸، پژو ۳۰۱ و پژو ۲۰۸، سه محصولی بودند که برنامه تولید آنها در ایران خودرو تنظیم و در این میان، تا به امروز فقط مدل ۲۰۰۸ (از مسیر تولید) روانه بازار شده است. البته آن طور که خبر می‌رسد، ایران خودرویی‌ها قصد دارند پژو ۳۰۱ را هم با ۶۰ درصد ساخت داخل تولید و روانه بازار کنند، اگر چه هنوز صحت و سقم آن رسما تایید نشده است.

ولی بنا به گفته مسوولان ایران خودرو و وزارت صنعت، معدن و تجارت، قرارداد پسابرجامی پژو، با حضور پیشین این کمپانی در ایران متفاوت بوده و سرمایه گذاری مستقیم هم در آن دیده شده بود. بر این اساس، گویا پژو متعهد شده چیزی نزدیک به ۲۵۰ میلیون یورو در ایران سرمایه گذاری کند و البته ایران خودرو هم معادل همین مبلغ را تعهد داده است. نکته دیگر اینجاست طبق قرارداد مورد نظر، پژو برنامه ریزی کرده بود که تا سال ۲۰۲۲ تیراژ محصولات جدید خود را در ایران به ۲۰۰ هزار دستگاه برساند. داخلی سازی ۸۰ درصد به بالا هم دیگر تعهد پژو در قرارداد مورد نظر بود که در صورت اجرا می‌توانست کمک بزرگی به توسعه کمی و کیفی صنعت قطعه کشور هم بکند. اگرچه پژو در تابستان سال اخیر اجرای قرارداد جدید خود را با ایران خودرو رسما و با تولید مدل ۲۰۰۸ کلید زد، با این حال در کمتر از یک سال، جا زد و اعلام جدایی کرد. با خروج آمریکا از برجام و در اولویت قرار گرفتن خودروسازی ایران برای تحریم، پژویی‌ها نخستین خودروسازی بودند که همراهی خود را با دولت ایالات متحده آمریکا اعلام و آماده رفتن شدند.

اکنون که تحریم‌ها از هفته پیش برقرار شده، خروج پژو می‌تواند در بخش‌های گوناگون به ضرر خودروسازی ایران تمام شود. جدای از اینکه رفتن پژو، به احتمال زیاد ایران خودرو را از محصولاتی جدید و نسبتا به روز محروم خواهد کرد، تولید خودروهای قدیمی این گروه هم با چالشی بزرگ رو به رو خواهد شد و همچنین سرمایه گذاری پژو هم به محاق می‌رود. کمتر کسی فراموش کرده که در دوران تحریم‌های پیشین که به سختی حالا هم نبودند، چگونه تولید پژو ۴۰۵ و ۲۰۶ و ۲۰۷ و پارس به مشکل خورد و تیراژ آنها تا چه اندازه افت کرد و حتی تولید مدل ۲۰۷، متوقف شد. الان هم با توجه به برقراری تحریم‌های جدید و اینکه آمریکایی‌ها قصد دارند کوچک ترین منافذ ورود قطعه به ایران را ببندند، به احتمال زیاد تولید پژوهای قدیمی ایران خودرو هم به مشکل خواهد خورد.

به عبارت بهتر، ایران خودرویی‌ها نمی‌توانند به طور مستقیم از پژو تامین قطعه کنند، پس مجبورند سراغ منابع غیر اصلی بروند. اگرچه بخش قابل توجهی از پژوهای ایران خودرو داخلی‌سازی شده‌اند، با این حال همچنان وابستگی به بعضی قطعات خارجی وجود دارد و اینجاست که تحریم‌های آمریکا اثر شدید و مخرب خود را خواهد گذاشت. در این وضعیت، ایران خودرو برای حفظ تیراژ، چاره‌ای ندارد جز اینکه قطعات موردنیاز برای تولید پژوهای قدیمی خود را از منابع فرعی تامین کند و این مساله علاوه‌بر بالا بردن هزینه، کیفیت را هم تحت تاثیر قرار خواهد داد. در واقع تامین با واسطه قطعات در دوران تحریم، هزینه بر بوده و از حیث کیفی هم زیر سوال است و این مساله، معنایی جز کند و نزولی شدن تیراژ و افت کیفی خودروهایی نظیر پژو ۲۰۶ و ۴۰۵ و پارس و ۲۰۷ (در صورت ادامه تولید) ندارد. ولی سیتروئن هم همزمان با پژو اعلام کرد از تحریم‌های آمریکا علیه خودروسازی ایران تبعیت کرده و خواهد رفت. اگرچه خروج سیتروئن از حیث اینکه همکاری خارجی و نسبتا معتبر از دست می‌رود، خوشایند نیست، با این حال اثرات خروج این برند فرانسوی به اندازه آن قول دیگر (پژو) نیست. سیتروئن بعد از توافق هسته‌ای و برجام، گفت و گویی را با سایپا انجام و در آخر قرارداد (یا شاید هم تفاهم نامه) همکاری مشترک خود را با دومین خودروساز بزرگ ایران امضا کرد.

 این کمپانی هم قرار بود چند محصول جدید را در ایران تولید کند و از همین رو نصف سهام سایت کاشان سایپا را خریداری کرد. هنوز معلوم نیست آیا این داستان نهایی شده و سیتروئن پولی بابت سایت موردنظر تزریق کرده یا نه، با این حال آنچه که معلوم است، خودروساز فرانسوی فعالیت خود را در کشور متوقف کرده است. این موضوع از آن جهت که سایپایی‌ها همکاری اروپایی را از دست می‌دهند و برنامه تولید محصولات جدید سیتروئن در کشور عملی نخواهد شد، ناخوشایند است، ولی تاثیری روی تیراژ و کیفیت محصولات فعلی دومین خودروساز بزرگ داخلی نخواهد گذاشت. در واقع وابستگی سیتروئن به سایپا به هیچ وجه شبیه وابستگی ایران خودرو به پژو نیست و سایپایی ها از این رو نگرانی خاصی ندارند؛ اگر چه البته آنها متعهد به تحویل چند صد دستگاه سیتروئن C3 به متقاضیان هستند. گفته می‌شود تولید این محصول که اردیبهشت امسال پیش‌فروش شد، در سایپای کاشان شروع شده، با این حال در آمار تولید وزارت صنعت، نامی از آن تا پایان خرداد نبوده و معلوم نیست تامین قطعات آن چگونه انجام خواهد شد.

رنو و رویایی که بر باد رفت

هرچه خروج پژو از حیث تیراژ و به خطر افتادن تیراژ ایران خودرو نگران کننده است، رفتن رنو هم از لحاظ توقف تولید احتمالی یکی از با کیفیت ترین محصولات داخلی و همچنین منتفی شدن حضور مستقل این خودروساز فرانسوی در کشور، ناخوشایند است. رنو قصد داشت با مدلی جدید در ایران فعالیت کند و مقدمه ساز اتفاقاتی بزرگ در صنعت و بازار خودروی کشور شود. طبق قراردادی که بین رنو و سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران در تابستان سال اخیر به امضا رسید، طرف فرانسوی برای نخستین بار در تاریخ خودروسازی ایران صاحب سهام مدیریتی شد و بر این اساس قرار بود به طور مستقل در کشور فعالیت کند. به اعتقاد خیلی از کارشناسان و فعالان صنعت خودرو، حضور مستقل رنو اتفاقی بزرگ حساب می آمد که می‌توانست به رقابتی شدن بازار خودرو ایران کمک کند و موجب نهادینه شدن فرهنگ جهانی فروش و خدمات پس از فروش و همچنین کیفیت، در خودروسازی کشور شود. اگرچه رنویی‌ها ابتدا اعلام کردند با وجود خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها، در ایران می‌مانند، با این حال در ادامه حرف شان را پس گرفتند و ساز جدایی زدند. رفتن رنو از دو جهت بر خودروسازی ایران اثرگذار خواهد بود؛ نخست اینکه طرح بزرگ این کمپانی برای حضور مستقل در صنعت خودرو ایران منتفی، بدین سبب پیش بینی های خوشایند و امیدوارکننده‌ای که در پس این اتفاق انجام شد، رنگ تحقق نخواهند گرفت. در واقع با رفتن رنو، عملا قرارداد این کمپانی با سازمان گسترش، منتفی و رویای حضور مستقل خودروسازان خارجی در ایران به باد می‌رود.

جدای از این موضوع، مساله دیگر سرنوشت مبهم محصولات فعلی رنو در ایران است. رنو هم اکنون، خانواده تندر ۹۰ و ساندرو را در ایران به تولید می‌رساند و اتفاقا متقاضیان استقبال خیلی خوبی از این محصولات به عمل آورده‌اند. با فاکتور گرفتن از خودروهای مونتاژی لوکس، تندر ۹۰ و ساندرو با کیفیت ترین محصولات حال حاضر خودروسازی کشور هستند، پس حذف آنها ضربه‌ای بزرگ به این صنعت و متقاضیان خواهد بود. اگرچه هنوز رسما خبری مبنی‌بر توقف تولید محصولات رنو در ایران منتشر نشده، ولی ظاهرا خودروساز فرانسوی با توجه به سختی تحریم‌های جدید، قصد ندارد به تامین قطعات این خودروها ادامه دهد. بر این اساس، شنیده می‌شود رنویی‌ها به ایران خودرو و پارس خودرو پیغام داده‌اند که فقط نزدیک به ۴۰ هزار دستگاه تندر ۹۰ و ساندرو را طول چند ماه آتی در ایران به تولید رسانده و بعد از آن، روند تولید قطع خواهد شد. در واقع رنو تامین قطعات تندر و ساندرو را فقط در حد ۴۰ هزار دستگاه دیگر بر عهده گرفته و این یعنی توقف تولید این دو محصول در خودروسازی ایران. گویا دلیل این تصمیم رنو، مختل شدن ارتباط بانکی میان ایران و دیگر کشورهای دنیا و در نتیجه، سخت و حتی ناممکن شدن نقل و انتقال پول است. به‌عبارت بهتر، با بازگشت تحریم‌ها، رنو قادر نخواهد بود پول قطعات ارسالی به ایران را کسب کند و بنابراین ادامه تولید تندر ۹۰ و ساندرو برای این کمپانی توجیه ندارد. در این وضعیت، خودروسازان ایرانی فقط یک راه پیش روی خود دارند و آن، تامین قطعات تندر ۹۰ و ساندرو از منابع غیراصلی است. این در حالی است که رخ دادن این اتفاق، می‌تواند به معنای افت کیفی تندر و ساندرو باشد، چه آنکه خیلی بعید است قطعات موردنظر از سطح کیفی قابل قبولی برخوردار باشد و جای خالی قطعات اصلی را از حیث کیفیت پر کنند.

بنز و ولوو و دیگران

بازگشت تحریم‌های ایالات متحده آمریکا اما فقط بر سواری سازان اثرگذار نخواهد بود، بلکه گریبان خودروسازان تجاری کشور را هم خواهد گرفت. جدا از اینکه تجاری سازان ایران از تولید محصولات روز اروپایی و آسیایی محروم شده و تیراژشان رو به کاهش خواهد رفت، اجرای ابرپروژه دولت برای اسقاط و جایگزینی بیش از ۲۰۰ هزار خودرو فرسوده هم با اما و اگرهای زیادی مواجه شده است. خودروسازان تجاری کشور همکاری با کمپانی های معتبری مثل بنز و ولوو و اسکانیا و ایسوزو را در کارنامه خود دارد و اکنون با بازگشت تحریم‌ها، تقریبا همه آنها ایران را ترک یا فعالیت‌هایشان را به شدت کاهش خواهند داد. در این وضعیت، با افت کیفی در تولید خودروسازان تجاری کشور رو به رو و از آن طرف تیراژ هم روندی نزولی به خود خواهد گرفت. البته تجاری سازان در پی آن هستند که خلأ حضور برندهای معتبر را با چینی‌ها پر کنند و باید منتظر ماند و دید تا چه اندازه در این راه موفق خواهند بود. موضوع مهم دیگر اما ابرپروژه اسقاط است، که با رفتن تجاری سازان بزرگ، هم از حیث کمی و هم از لحاظ کیفی با موانع زیادی مواجه خواهد شد. در واقع با رفتن امثال بنز و ولوو و شاید اسکانیا، نه تنها اسقاط و جایگزینی بیش از ۲۰۰ هزار خودرو فرسوده سنگین ظرف سه سال، بعید است، بلکه کیفیت خودروهای جایگزین هم زیر سوال می‌رود. در بهترین حالت، محصولات چینی بار این ابرپروژه را به دوش خواهند کشید و این در حالی است که سطح کیفی آنها در مقایسه با محصولات اروپایی و آسیایی‌های معتبر، پایین‌تر بوده و به ویژه در حوزه مصرف سوخت و آلایندگی، چالش‌برانگیز است.