دردسرهای توقف تولید خودروهای بازنشسته

بحث توقف تولید و جایگزینی دو خودروی پراید و پژو ۴۰۵ را می‌توان به نوعی دغدغه اصلی دو خودروساز مطرح کشور دانست. آنچه معلوم است ایران خودرو و سایپا هیچ‌گاه برای خروج خودروهای پرتیراژ خود پیشقدم نبوده‌اند و اگر هم بالاجبار اقدام به توقف خط تولید محصولی کرده‌اند، برنامه‌ریزی برای جایگزینی خودرو متوقف مانده نداشته‌اند. نمونه بارز آن هم خروج پیکان از خط تولید ایران خودرو در سال ۸۴ بود. شاید قابل تصور نبود که تنها پس از یک سال از توقف تولید پیکان مشکلات مالی ایران خودرو مدیران این شرکت را مجبور به فروش سهام ۳۰ درصدی بانک پارسیان کند. در دولت هشتم بنا بر فشار رئیس سازمان حفاظت محیط زیست خط تولید پیکان متوقف شد این در وضعیتی بود که خودروی تندر۹۰ و همچنین محصولی از شرکت چری چین به‌عنوان جایگزین‌های نه خیلی جدی پیکان اعلام شدند.

در هر صورت پس از روی کارآمدن دولت نهم تولید تندر در مقطعی متوقف ماند و پروژه تولید خودروی چینی در ایران خودرو هم کاملاً منتفی شد. به این ترتیب با بروز مشکلات مالی در ایران خودرو فروش سهام بانک پارسیان مطرح شد که این معامله به دستور شخص رئیس‌ جمهور باطل اعلام شد. بنابراین ایران‌ خودرو که از لحاظ مالی زمینگیر شده بود پس از چند سال برای خروج از بحران مالی بار دیگر تولید مجدد پیکان را مطرح کرد که این پروژه هم راه به جایی نبرد. حال تجربه خروج اجباری پیکان از خط تولید و نبود جایگزین برای آن، این بار با دو خودرو پراید و ۴۰۵ در حال وقوع است. این دو محصول پرتیراژ گروه سایپا و ایران خودرو هم در وضعیتی نفس‌های آخر خود را در دو خودروساز بزرگ کشور می‌کشند که از باقی محصولات تولیدی در این شرکت‌ها به‌عنوان جایگزین‌های دو خودروی مزبور نام برده شده است.آنچه معلوم است به نظر می‌رسد تجربه پیکان بار دیگر در صنعت خودرو کشور در حال تکرار است به صورتی که دو محصول پرتیراژ پراید و ۴۰۵ این بار با فشار سازمان ملی استاندارد در حال خروج از خط تولید هستند و همانطور که عنوان شد برنامه‌ ریزی مشخصی برای حفظ تیراژ این دو خودرو اعلام نشده است. اینکه خودروسازان سال‌هاست خروج این محصولات را از خط تولید وعده داده بودند و هیچ‌گاه هم نتوانستند از سودآوری این دو خودرو چشم ‌پوشی کنند، موضوعی است که به عقیده خیلی از کارشناسان خودرویی به ساختار و بسترهای نامناسب خودروسازی کشور برمی‌گردد. خروج خودرو از خط تولید در تمام گروه‌های خودروساز دنیا مرسوم است ولی آنچه مشخص است خودروسازان جهانی با هدف ارائه نسل جدید اقدام به خروج بعضی از محصولات خود می‌کنند. همچنین میزان فروش خودرو هم در ماندگاری یا حذف خط تولید نقش مهمی ایفا می‌کند این در وضعیتی است که به خاطر شرایط انحصاری صنعت خودرو در ایران، هیچ کدام از معیارهای جهانی مورد ملاک قرار نمی‌گیرد و تنها به دلیل فرسودگی، قدیمی بودن و نبود ایمنی یک خودرو مجبور به ترک خط تولید خودروسازان است. در مقاطع فعلی هم که دو خودروساز بزرگ کشور مجبور به حذف محصولی شده‌اند، شاهد هستیم که خودروی جدیدی به سبد محصولات آنها اضافه نخواهد شد، بلکه آنها به دنبال این هستند که به کمک دیگر محصولات موجود در سبد تولیدات خود، تیراژ و به دنبال آن درآمد خود را حفظ کنند. بی‌برنامگی گروه‌های خودروساز، برای جایگزین کردن محصولات خروجی را می‌توان به نبود منابع مالی، ناتوانی در تولید پلت‌فرم‌های جدید و همراهی نکردن شرکت‌های قطعه‌ساز به خاطر چالش‌های مشابه با خودروسازان مربوط دانست. البته کارشناسان روی انحصاری بودن بازار به‌عنوان یکی دیگر از دلایل بی‌انگیزگی گروه‌های خودروساز برای تغییر در سبد محصولات خود تاکید می‌کنند.این صحبت کارشناسان ناظر به این است که خودروسازان با این تفکر که هر محصولی تولید کنند در بازار خریدار دارد، به دنبال ایجاد تغییر در سبد محصولات خود نمی‌روند. این در حالی است که چنانچه بازار خودروی کشور این حالت انحصاری را نداشت و رقبای بین‌المللی هم می‌توانستند در این بازار حضور پیدا کنند و بر اساس الگوی جهانی محصولات خود را به مشتریان عرضه کنند، آنگاه گروه‌های خودروساز داخلی به تکاپو می‌افتادند تا به منظور رقابت با خودروسازان بین‌المللی محصولات به ‌روز‌تر و با قیمت پایین‌تر را به بازار عرضه کنند.

تجربه جهانی

همان‌طور که عنوان شد خودروسازان جهانی هم بعضی از خطوط تولیدی خود را متوقف می‌کنند، تغییر در سبد محصولات گروهای خودروساز بین‌المللی امری معمول و مرسوم محسوب می‌شود. خودروسازان حاضر در عرصه جهانی هرسال بعضی از محصولات خود را از خط ‌تولید خارج می‌کنند و البته دلیل مشترک این اقدام هم در تمام این خودروسازان کم و بیش مشابه است. برای نمونه براساس گزارش بیزینس اینسایدر، قرار است تنها در سال ۲۰۲۰، چند گروه خودروساز فعال در آمریکا، تولید ۲۲ مدل از محصولات خود در این کشور را برای همیشه متوقف کنند که در بین آنها خودروهای نام‌آشنایی مانند «بیتل» افسانه‌ای فولکس واگن هم به چشم می‌خورد تا این لاک‌پشت دوست ‌داشتنی پس از ۸۱ سال بازنشسته شود. در این فهرست کمپانی‌هایی مانند بی‌ام‌و، کادیلاک، فورد و فولکس‌واگن بنا دارند تا هر یک سه مدل از محصولات کنونی خود در ایالات‌متحده را برای همیشه از رده خارج سازند. فیات هم قصد دارد تولید خودروی سرشناس «فیات ۵۰۰» را در آمریکا متوقف کند. فیات در وضعیتی به دنبال حذف این مدل خودرو است که جایگاه این خودرو به نوعی مثل «بیتل» برای فولکس واگن است. «فیات ۵۰۰» از سال ۱۹۵۷ به‌طور مداوم در خطوط تولید این خودروساز حضور داشته است. طی سال‌های متمادی شاهد بودیم که نسل‌های جدید این خودرو به بازارهای جهانی عرضه شده است و چندین نسل با آن خاطره دارند. ولی دلایل اصلی را که یک خودروساز حتی مجبور به توقف تولید خودروهای سرشناس خود می‌شود، باید در دو عامل اصلی ساخت مدل جدید و کاهش فروش آن جست‌وجو کرد. در طول سال‌های گذشته عامل تغییر سلیقه مشتریان نقشی تعیین‌کننده  داشته است. خودروسازان بین‌المللی همواره تلاش کرده‌اند تا در مسیر سلایق مشتریان خود حرکت کنند. مساله‌ای که با توجه به بازار انحصاری کشور به هیچ وجه در بین اولویت‌های خودروسازان جایگاهی ندارد. این در وضعیتی است که خودروسازان بین‌المللی به راحتی حتی محصولاتی را که چندین دهه در خطوط تولید آنها حضور داشته است، به نفع سلیقه مشتریان خود کنار می‌گذارند. مصداق این موضوع برنامه فورد برای جایگزینی مدل‌های فیوژن، فیستا و سی‌مکس با شاسی‌بلندها است. در کنار این مساله اما عامل تاثیرگذار دیگری که در طول چند سال گذشته ذهن خودروسازان را به خود درگیر کرده، رشد تکنولوژی‌های مختلف هم پایه با مسائل محیط زیستی است. همین اتفاق موجب شده بازارها و مشتریان به‌سوی استفاده از خودروهای پاک (تمام‌برقی، پلاگین‌ هیبریدی و هیبریدی) حرکت کنند. هرچند گاهی خودروسازان نسخه‌ای پاک را از یک خودروی سوختی تولید کرده‌اند، ولی این تحول هم نقش مهم و فزاینده‌ای در توقف تولید مدل‌های گوناگون خودرو داشته است. به‌نظر می‌رسد در آینده هم سهم عامل تولید خودروهای پاک در تغییر سبد محصولات خودروسازان افزایش یابد. در همین راستا، فولکس ‌واگن آلمان بنا دارد تا خط تولید خودروهای تمام برقی خود را به سرعت توسعه دهد و در مدت زمان ۶ سال یعنی تا سال ۲۰۲۵ میلادی، شمار آنها را به ۲۰ مدل برساند.

مسیر جایگزینی

حال که ایران خودرو و سایپا به خاطر پاس نکردن استانداردهای ۸۵ گانه مجبور شدند هر یک، یک خودرو را از سبد محصولات خود حذف کنند. این سؤال مطرح می‌شود که چه مسیرهایی برای پر کردن جای خالی این خودروها می‌تواند مدنظر مدیران خودروساز قرار داشته باشد؟ جواب به این پرسش در ارتباط با جایگزین‌های پراید با توجه به صحبت‌های جواد سلیمانی، مدیرعامل گروه خودروسازی سایپا مشخص است. این خودروساز به دنبال این است که جای خالی پراید را با دیگر محصولات خود مثل تیبا، ساینا و تا حدودی کوئیک پر کند. بنابراین همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، گروه‌های خودروساز در زمان اجبار به حذف محصولی از محصولات خود، محصولی جدید را جایگزین آن نمی‌کنند، بلکه تلاش می‌کنند به کمک بالا بردن تیراژ دیگر محصولات موجود خلأ ایجاد شده در آمار تولید را رفع کنند. ولی آیا ایران خودرو هم همین مسیر را طی خواهد کرد؟در این ارتباط حسن کریمی‌سنجری، کارشناس خودرو می‌گوید: ایران خودرو هم مثل سایپا به دنبال این است که پس از خارج کردن پژو ۴۰۵، جای خالی این خودرو را به کمک افزایش تیراژ دیگر محصولات موجود خود پر کند. این کارشناس می‌گوید در وضعیت کنونی امکان تولید محصول جدید برای جایگزینی پژو ۴۰۵ به میزان تیراژ این خودرو در کوتاه‌ مدت وجود ندارد. در کنار این موضوع از آنجا که این خودرو به نوعی کف قیمتی را در سبد محصولات این خودروساز به خود اختصاص داده است، جایگزین کردن یک خودروی مشخص از میان محصولات حاضر در خطوط تولید این شرکت کف قیمتی خودروهای این خودروساز را بالا می‌برد.

دنیای اقتصاد