حضور چینی‌ها می‌تواند کمبودهای بازار خودروی کشور را پوشش دهد

فعالان صنعت خودرو عقیده دارند، حضور چینی‌ها و افزایش تولید (مونتاژ) خودروهای چینی، می‌تواند کمبودهای بازار خودروی کشور را پوشش دهد.

پس از لغو برجام و خروج ترامپ از این توافقنامه، صنعت خودروسازی کشور مرحله جدید و البته سختی را پیش‌روی خود متصور شد. با اعلام خروج دو خودروساز بزرگ اروپایی، یعنی پژو و سیتروئن از ایران، صنعت خودروسازی و قطعه سازی کشور به ناگهان با خلأ عمیقی رو به رو شد.

چرایی استقبال مردم ایران از خودروهای چینی، دردسرهای خدمات پس از فروش این خودروها و دلایل تمایل چینی‌ها برای حضور در بازار خودروی ایران، پیش از این در گزارش‌های گوناگونی عنوان شده است، لذا در این گزارش قرار است به اهمیت حضور چینی‌ها در صنعت خودروی کشور به خصوص پس از اعمال تحریم‌های آبان ماه پرداخته شود.

 فعالیت ۷۰ شرکت خودروسازی در چین

هم اکنون بیش از ۷۰ کمپانی خودروسازی فعال در چین حضور دارند که در یک دهه اخیر پیشرفت قابل توجهی در تولید انواع خودروهای سواری، لوکس، انواع کامیون‌های سبک و سنگین، ون‌ها، حتی ساخت واگن قطار و بدنه هواپیما داشته‌اند. برای مثال کمپانی «دنزا» یک کمپانی خودروسازی چینی و مقر آن در شنزن چین است. این شرکت متخصص تولید خودروهای لوکس برقی است. یا کمپانی «هافی» که یکی از کمپانی‌های تابعه «چانگان» است و در تولید خودروهای سدان، بدنه هواپیما و وسایل نقلیه کوچک نظیر کامیون‌های کوچک و وانت برای استفاده‌های تجاری فعالیت می‌کند. «فودی» هم یکی دیگر از کمپانی‌های خودروسازی چینی است که بیشتر در زمینه تولید خودروهای خیلی کوچک فعالیت می‌کند. بدیهی است که این همه شرکت‌های خودروسازی چینی با درجه بندی‌های کیفی متعددی در چین فعالیت می‌کنند و هرکدام از آنها با تولید انواع مدل‌های خودرو، بازارهای گوناگونی را در سراسر دنیا در دست دارند.

سهم ۱۷.۴ درصدی بازار ایران از خودروهای چینی

براساس آمار موجود، سهم خودروهای چینی از بازار خودروی ایران ۱۷.۴ درصد است که این میزان با مونتاژ قطعات وارداتی در کشور به بازار عرضه می‌شود. خودروسازان چینی در اواسط دهه ۸۰ به طور جدی به صنعت خودروی ایران وارد شدند و در ابتدا فقط با بخش خصوصی صنعت خودروی کشور همکاری کردند، ولی رفته رفته توانستند با خودروسازان بزرگ کشور هم همکاری خود را شروع کرده و بخشی از سبد محصولات ایران خودرو، سایپا و پارس خودرو را به خود اختصاص دهند. در طول سال‌های ۱۳۸۶ تا پنج ماه نخست سال ۹۷ بیش از ۱۶ میلیارد دلار صرف واردات قطعات منفصله خودرو شده که سهم چین از این میزان واردات بیش از ۳۰ درصد و معادل پنج میلیارد دلار بوده است. در طول این دوره واردات قطعات منفصله از چین به کشور روندی صعودی داشته و حتی در زمان تحریم در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ هم این روند تقریباً ثابت باقی‌مانده است.

براساس آمار منتشرشده از طرف مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، سهم خودروهای سواری چینی مونتاژ در داخل نسبت به تولید کل خودروهای سواری در سال ۹۶ در مقایسه با سال ۹۵ کشور با ۳.۶ درصد رشد به ۱۵.۹ درصد رسید. این روند افزایشی در پنج ماه نخست سال ۹۷ نسبت به پنج ماه اول سال ۹۶ ادامه یافت و به سهم ۸/۱۷ درصد رسید. آمار انجمن خودروسازان نشان می‌دهد در خوشبینانه‌ترین حالت، به‌جز دانگ فنگ که میان ۳۰ تا ۴۰ درصد سهم داخلی سازی آن برآورد شده، دیگر خودروهای مونتاژی چینی در کشور از حداکثر ۳۰ درصد ساخت داخل بیشتر نیست. البته به‌طور دقیق معلوم نشده است که این سهم داخلی سازی شامل چه قطعاتی می‌شود، ولی به‌نظر می‌رسد نزدیک به ۱۴ درصد آن مربوط به رنگ و مونتاژ می‌شود و مابقی را هم قطعاتی نظیر تایر، باتری و صندلی تشکیل می‌دهند که جزء ساده‌ترین قطعات یک خودرو محسوب می‌شود.

وضعیت بلاتکلیف صنعت خودروسازی

اینکه متولیان صنعت خودروسازی کشور نتوانستند از ظرفیت‌های ایجادشده برای همکاری با خودروسازان چینی و تأمین نیاز کشور در غیاب خودروسازان اروپایی استفاده کنند، امری بدیهی است. مجید رضا حریری، نایب رئیس اتاق مشترک ایران و چین معتقد است هنوز تبعات خروج پژو و سیتروئن از ایران در صنعت خودروسازی کشور نمایان نشده است. این در حالی است که وضعیت صنعت خودروسازی ایران هنوز برای همکاری با کمپانی‌های خودروسازی چینی معلوم نیست و متولیان این بخش برنامه و استراتژی معلومی برای ادامه همکاری با چینی‌ها ندارند.

به گفته وی، در حالی که ایران می‌تواند با تولید انواع خودروهای چینی و صادرات آن به بازارهای آسیای میانه، آفریقا و کشورهای اروپایی به‌عنوان هاب تولید خودروی چینی در منطقه مطرح باشد، متاسفانه مسئولان نتوانستند از فرصت‌های موجود در کشور به‌خوبی استفاده کنند. آنچه در صنعت خودروسازی کشور در سال‌های گذشته رخ داده، مونتاژ مدل‌های محدودی از خودروهای چینی بوده است که اغلب کمپانی‌های خودروسازی مونتاژکار بعد از مدتی مونتاژ، یک مدل را متوقف کرده و به سراغ مدل دیگری رفته‌اند. درواقع هرگاه شرکت‌های ایرانی در همکاری با شرکت‌های اروپایی با مشکل رو به رو شده‌اند، بدون حل مشکل به سمت کمپانی‌های چینی رفته‌اند. متاسفانه مسئولان فرصت‌های بکری را در صنعت خودروسازی از دست داده‌اند.

حریری اضافه می‌کند: «هم اکنون خودروسازان چینی با سطح کیفی خوب، متوسط و ضعیف در ایران حضور دارند و حتی کمپانی‌هایی در ایران فعالیت می‌کنند که از بهترین کمپانی‌های خودروسازی چینی محسوب می‌شوند، ولی موضوع اصلی عدم مونتاژ انواع به روز خودروهای چینی در ایران است. به عبارت دیگر، هم اکنون خودروهای به روز چینی در ایران مونتاژ نمی‌شود و به رغم استقبال و تمایل بیش از حد خودروسازان چینی برای حضور فعال‌تر در بازار ایران، اما وجود انحصار در صنعت خودروی کشور، مانعی جدی برای حضور چینی‌ها در کشور است. وی معتقد است صنعت خودروسازی در ایران اجازه ورود هر شرکتی را به این صنعت نمی‌دهد؛ چون که خودروسازی ایران انحصاری است و مادامی که این صنعت با این رویه فعالیت می‌کند، نمی‌توان به بهبود صنعت خودروسازی امیدوار بود.

چینی‌ها شریک خوبی هستند؟

امیرحسین کاکایی، اقتصاددان و کارشناس صنعت خودرو هم می‌گوید: «باید دید آیا خودروسازان چینی می‌توانند شریک خوبی برای صنعت خودروسازی ایران باشند یا به عبارت دیگر آیا می‌توان به توان آنها در صنعت خودروسازی اتکا کرد؟ جواب به این پرسش تیغ دولبه است. از سویی چاره‌ای نداریم چون چین تولیدکننده بزرگ دنیاست و حتی آمریکا هم نمی‌تواند وجود چین را کتمان کند؛ ولی موضوع شراکت بستگی دارد که هدف از شراکت چه باشد. فرض کنید ایران هیچ صنعت خودروسازی‌ای نداشت؛ در این صورت با تعرفه صفر خودرو وارد کرده و از آن لذت می‌بردیم. درواقع یک دیدگاه این است که چرا باید خودرو تولید کنیم؟ می‌توانیم مثل عرب‌ها خودرو از خارج بخریم و وارد کنیم. عرب‌ها از این شیوه رضایت کامل دارند؛ چون که همیشه خودروهای جدید دارند. جالب است حتی کشوری نظیر عربستان که یک واردکننده خودرو است، در چشم‌انداز ۲۰۲۰ خود تصمیم دارد یک تولیدکننده منطقه‌ای قوی باشد؛ چون که به این باور رسیده که هدف، فقط لذت بردن و کنترل بازار نیست بلکه همه کشورها باید به فکر اشتغال و درآوردن پول باشند. حتی جایی مثل عربستان که سالانه ۲۸۰ میلیارد دلار با جمعیت نسبتاً کم درآمد دارد و مردم آن می‌توانند از خودروهای لوکس استفاده کنند بازهم برنامه ریزی برای تولید خودرو وجود دارد.»

به گفته وی، اگر از این منظر به صنعت خودرو بنگریم مفهوم شراکت را درمی‌یابیم. باید بدانیم اگر در پی توسعه پایدار و درازمدت هستم، چینی‌ها شریکی خوبی نیستند. شک نکنید چینی‌ها در پی این هستند که تولید را در کشور خود بالا ببرند. سیاست چینی‌ها به این شکل است که چیزی را که نیاز دارید به اجبار به شما می‌دهند و چون محصولات‌شان متنوع است دائماً خودروهای متنوع به بازار عرضه می‌کنند. به هر حال وقتی از منظر یک کارشناس ایرانی به این موضوع نگاه شود، طبیعتاً چینی‌ها شریک خوبی نیستند. حتی بعید نیست که فناوری‌های‌شان، فناوری‌های دست دوم باشد.

فرصت سوزی به‌جای فرصت‌سازی

کاکایی عقیده دارد که هم اکنون صنعت ایران با توجه به اوضاع اقتصادی کنونی در حال ورشکسته شدن است. پیش از این و زمانی که فرصت داشتیم باید در بعضی تکنولوژی‌ها راهبردی سرمایه‌گذاری می‌کردیم. ما از لحاظ فناوری داخلی امکان دستیابی به این فناوری‌ها را در دست داشتیم، ولی هیچ گاه صرفه اقتصادی نداشت. در حالی که هر اقدامی در آغاز، هزینه زیادی دارد و برای سوددهی باید به تولید انبوه برسد. گاهی این سؤال پرسیده می‌شود که چرا خیلی از خودروهای خودروسازان در انبارها مانده یا به‌عبارت دیگر، احتکار شده است؟ دلیل این است که این خودروها نقص قطعه دارند. قطعه‌ای مثل Ecu که مجموعه‌ای از چیپ‌های برقی است که خودرو را کنترل می‌کند. این قطعه در کشور تولید نمی‌شود ولی اگر از همین امروز تولید آن را شروع کنیم اگرچه نمی‌توانیم با تولیدکنندگان اروپایی رقابت کنیم، ولی توانایی تولید مدل‌های قدیمی‌تر را داریم؛ فقط کافی است دست به‌کار شویم.

وی تاکید می‌کند: «فقط کشوری که در دنیا همه قطعات و مواد مورد نیاز خود را در داخل کشور خود تولید می‌کند، آمریکاست چون آمریکا کشور وسیعی است و انواع معادن در این کشور وجود دارد؛ ولی کشوری نظیر ژاپن همه مواد تولیدی خود را از خارج وارد می‌کند؛ چون که تولید بعضی از قطعات در داخل کشور به صرفه نیست. این موضوع در خصوص ایران کمی متفاوت است؛ معتقدم درصورت تحریم هم می‌توانیم قطعه وارد کنیم ولی مشکل اینجاست که تولید بعضی قطعات در انحصار یک کشور است و تولیدکننده اجازه فروش آن قطعه را به کشور دیگری نمی‌دهد. این امر ضرورت تلاش برای تولید بعضی قطعات در داخل را دو چندان می‌کند. برای مثال ایربگ تعبیه‌شده در خودروها، یک چاشنی انفجار دارد که تولید آن در انحصار آمریکاست و حتی چینی‌ها هم این چاشنی را از آمریکایی‌ها می‌خرند. مجموعه ایربگ در کشورهای گوناگون تولید می‌شود، ولی چاشنی آن فقط در انحصار آمریکاست. پس اگر ما نگران تحریم‌ها هستیم یا باید به علم ساخت چاشنی دست پیدا کنیم یا اینکه طراحی خودرو را به گونه‌ای دستکاری کنیم که لزوماً به ایربگ نیازی نداشته باشد.»